[D66] Complotdenkers

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  25 september 2021
Auteur: Lodewijk Dros
URL:    
https://www.trouw.nl/religie-filosofie/filosoof-cees-zweistra-schreef-een-boek-over-complotdenkers-ze-zijn-niet-gek-ze-zijn-niet-dom-ze-zijn-slecht~bc52b911/


Filosoof Cees Zweistra schreef een boek over complotdenkers:
Ze zijn niet gek, ze zijn niet dom. Ze zijn slecht
------------------------------------------------------------

   Waarheidszoekers
   Cees Zweistra
   KokBoekencentrum
   320 blz. EU 24,99
   https://www.kokboekencentrum.nl/boek/waarheidszoekers/

In zijn boek Waarheidszoekers weerlegt Cees Zweistra de ideeen van 
complot­denkers niet. Wel biedt de filosoof met gevoel voor technologie 
een nieuwe analyse van het fenomeen. Het resultaat is verrassend en 
grimmig.

Waarheidszoekers, zo zien ze zichzelf. Die zich niet in de luren laten 
leggen door de MSM, ofwel mainstreammedia, zoals deze krant. Die 
doorhebben wie er echt aan de touwtjes trekken: Illuminati - vooral 
machtige Joden. Die de kwaadaardige bedoeling van vaccinatie en 5G 
doorzien. Die weten dat de alternatieve feiten de echte feiten zijn. 
Ziedaar: de complotdenkers.

Cees Zweistra (35) komt ze in zijn eigen omgeving tegen. Voor zijn boek 
Waarheidszoekers zocht hij ze op, in zaaltjes in Heemstede en Rotterdam. 
Wat hem opviel: dat het publiek zo gemeleerd was. 'Van links tot rechts, 
wat je vroeger bomenknuffelaars noemde tot aan FvD'ers die waarschuwen 
voor het groene geloof en de grote 'reset'.' En met een rijkdom aan 
ideeen die elkaar achteloos tegenspreken. De opgevoerde feiten deden 
Zweistra de wenkbrauwen fronsen. 'Willem-Alexander draagt een enkelband 
en Poetin is een echte waarheidspreker. Over de 196 Nederlandse doden 
van de MH17 die Poetin op zijn geweten heeft, hoorde je niets.'

Maar hen daarmee confronteren helpt niet, signaleert Zweistra. Dat is 
wel de strategie in de MSM, feiten checken en tegenspreken. Zoals Arjen 
Lubach deed in zijn massaal bekeken tv-programma. Hij ontmaskerde het 
complotdenken als een 'fabeltjesfuik' en bestookte Lange Frans 
('Politici vormen een satanisch pedofielennetwerk') met juiste 
informatie. Niet zo vreemd, want wie zichzelf waarheidszoeker noemt, 
moet toch gevoelig zijn voor feiten.

Die gedachte, zo analyseert Zweistra, komt rechtstreeks uit de 
verlichting: als je maar beter leert denken, of de goede informatie tot 
je neemt, dan daalt vanzelf het inzicht in dat je ernaast zit als 
complotdenker.

Complotdenkers worden door filosofen doorgaans neergezet als mislukte 
wetenschappers, of journalisten die hun research niet op orde hebben. 
Dat is een optimistisch idee: de complotdenker is aanspreekbaar op zijn 
opvattingen. Zweistra deelt dat optimisme niet. 'In die zaaltjes kreeg 
ik niet het gevoel dat ik tussen kritische geesten zat, van 
waarheidszoekers en moedige denkers. Het was eerder een parallel 
universum, gevuld met bekeerlingen die een nieuwe waarheid omarmd 
hadden. Hoe kun je debunken dat de aarde plat is? Of dat, zoals ik 
hoorde in Rotterdam, dat de machtigen der aarde geen mensen zijn, maar 
hagedisachtigen in mensengedaante? Vergis u niet, er zijn minder 
Nederlanders die zondag naar de mis gaan dan die in dat idee van 
reptilians geloven. Zulke waarheden vallen niet te ontkrachten, ze zijn 
waar in die groep, daarbuiten hebben ze geen betekenis.'


U onderscheidt de klassieke complotdenker en de nieuwe variant. Hoe zien 
die eruit?

'De klassieke complotdenkers zijn volgens veel filosofen gemankeerde 
wetenschappers. Ze zien de aanslagen op de Twin Towers en ontdekken in 
de verslagen daarvan ongerijmdheden. Puzzelstukjes die niet passen of 
die worden verdonkeremaand, errant facts. Klungelige overheidsdiensten 
en stom toeval accepteren ze niet als verklaringen, er moet iets groters 
achter zitten. Die verborgen agenda 'onthullen' de zogenoemde Truthers.

'Het draaide hier om een historische gebeurtenis, waarover debat gaande 
was. Dat was zo rond 9/11, en bij de moord op John F. Kennedy. De 
klassieke complotdenkers ontwikkelen daaromheen hun theorieen. Daar kun 
je iets tegenin brengen.

'Dat lukt bij de nieuwe complotdenkers niet meer. Want naar welke 
werkelijke gebeurtenis verwijst het pedosekuele complot, waarvan de 
slachtoffertjes op een begraafplaats in Bodegraven zouden liggen?

'In het klassieke complotdenken, zoals van de Truthers, kun je nog een 
protest zien, een links verzet tegen grote belangen die worden 
verzwegen. Of een manier om met verlies van macht om te gaan; de rechtse 
Bush was toen net aan de macht gekomen. Dat protestelement kan ik wel 
waarderen, maar het idee dat complotten een coping strategie zijn bij 
machtsverlies, is niet houdbaar: toen Trump aan de macht kwam, ging het 
rechtse complotdenken volop door.'

De oorzaak van het ontstaan van het complotdenken dat losgezongen is van 
de realiteit, zoekt Zweistra in de 'thuisloosheid'. Burgers bewonen een 
maatschappij waarin het religieuze heeft afgedaan, waarin geen zin te 
ontdekken valt anders dan dat je er zelf wat van moet maken. Zweistra 
heeft het over 'leegte' en 'absurditeit', een 'nihilisme' waarin geen 
gedeelde werkelijkheid of waarden nog een rol spelen. In dat kale 
universum speelt techniek een belangrijke rol. Zweistra: 'Filosofen en 
sociologen denken veel na over het complotdenken. Maar welke rol 
techniek daarin speelt, zien ze over het hoofd.'

Zweistra, in Delft gepromoveerd in de techniekfilosofie, gaat uitgebreid 
in op de rol van techniek bij het ontstaan van een 'absurde' wereld. 
Mensen raken minder op elkaar betrokken, maar al meer op zichzelf. 
Complotdenken legt volgens hem maatschappelijke weeffouten bloot, 
namelijk 'een verlies aan zingeving en sociale vervreemding'. 'Het 
huidige complotdenken is een zelfgerichte en via technologie vormgegeven 
verhouding tot een absurd gemaakt bestaan.'


Soms lijkt de complotdenker die u beschrijft op de populist.

'Die vallen zeker niet samen. De populist is geengageerd, die wil een 
verloren wereld herstellen, en voelt zich ontheemd in een wereld waarmee 
hij het contact is kwijtgeraakt. Dat is een kritische stem die de moeite 
waard is.'


Dat is toch ook wat de complotdenker zegt: hoor mij?

'Ja, maar dat is puur op zichzelf gericht. Niet op herstel van de 
wereld, maar op het afkeren ervan. Hij neemt de onderbuikgevoelens van 
de populist over, was misschien wel begonnen als populist, maar keert 
zich van de samenleving af. Hij doet iets veel effectievers: hij sticht 
een nieuwe onlinewereld waarin hijzelf alle macht heeft.'


U schrijft daarover in de tweede helft van uw boek. Het eerste deel was 
analytisch, vriendelijk en soms lichtvoetig, hier wordt de toon 
grimmiger.

'Ja, dat klopt wel. Ik zie wel dat complotdenkers, zoals Oliver Stone 
die met zijn film JFK de staat dwong documenten te openbaren, een goede 
functie kunnen vervullen, maar dat zijn de klassieke complotdenkers. De 
nieuwe lichting onthult nooit iets, het zijn geen Foucault-achtige 
waarheidssprekers die we moeten koesteren om hun kritische geest. Ze 
zijn niet moedig, hebben niets dan hun eigen realiteit die ze buigen en 
boetseren naar eigen believen.'


U gaat veel verder. U noemt hen caligulisten, naar de gruwelijke keizer 
Caligula, die absolute macht had en die, als een god gelijk, gebruikte, 
gewoon omdat het kon. Mateloos, amoreel, los van de wereld.

'Caligula, zoals Albert Camus hem schetste, wilde God zijn, hij bootst 
het belachelijke werk van de goden na. Dat doen de huidige 
complotdenkers ook, ze vormen de waarheid naar hun beeld en gelijkenis, 
de waarheid is wie ze zelf zijn.'

Het grimmige is, dat u geen enkele mildheid jegens de complotdenkers op 
kunt brengen. U verwijt hen dat ze hun verantwoordelijkheid voor de 
samenleving ontlopen. U noemt ze onomwonden 'kwaadaardig'. De 
communicatie van hen naar de wereld hadden zij al afgesneden, nu gooit u 
de deur naar enig gesprek met hen dicht. Ze zijn niet gek, ze zijn niet 
ongeinformeerd, ze zijn slecht.
'Het kwaad, dat is inderdaad geen prettige term. Maar ze wenden toch hun 
mogelijkheden te kwader trouw aan? Alleen maar voor zichzelf?'

In de literatuur over complotdenken heet dat vaak een proteststem van 
mensen die politiek buitenspel zijn komen te staan. Die slaan terug met 
het 'wapen der zwakken'. Zweistra ziet daar niets in: complotdenken is, 
schrijft hij, het 'wapen van het kwaad'.

In dat verband voert hij eerst Agractie op, het 'legitieme boerenverzet' 
van vorig jaar . 'Zij protesteerden tegen uitwassen, wilden 
herwaardering voor de boer. Ze vonden het oneerlijk dat boeren zoveel 
moesten doen voor het milieu, en Schiphol niet. Toen sloot Farmers 
Defence Force (FDF) zich bij hen aan. Dat trok zich niets aan van de 
werkelijke noden en zorgen van de samenleving en bediende alleen 
zichzelf, zei dat de natuur op orde was, hun landbouw de duurzaamste ter 
wereld en het stikstof­probleem verzonnen door kwaadwillende ambtenaren. 
Met technologische middelen - Facebook en trekkers - drongen ze zich met 
geweld op aan de samenleving. Dat is caligulisme.

'Forum voor Democratie, begonnen als conservatief Houellebecq-achtig 
verzet tegen een veranderende wereld, wil nu een eigen bubbel beginnen, 
Forumland, en roept op tot covid-mateloosheid: gooi alles maar open. Dat 
is een geweldsdaad tegen de samenleving, dat vind ik echt gevaarlijk. Ze 
bemoeien zich niet meer met de werkelijkheid, kunnen zeggen dat 
klimaatverandering komt door weerstations. Het gevaar is dat het loont 
als je niet meer meedoet met de werkelijkheid.

Wanneer het caligulisme de kans krijgt, zal het naar overheersing en 
dominantie streven, want dat is inherent aan de beweging. Alleen met 
harde middelen zijn types als Baudet te bestrijden.'

Zweistra - die ook jurist is - bepleit daarom een aanpassing van de 
Grondwet, 'zodat de online wereld waarin ze gedijen', beperkt wordt.


Als u wordt uitgenodigd om twee minuten het woord te richten tot de 
complotdenkers in dat zaaltje in Rotterdam, wat gaat u dan zeggen?

'Ik snap dat u op zoek bent gegaan naar alternatieve zingeving. Maar ik 
neem u kwalijk dat u niet bent gebleven bij uw zoektocht, dat u de 
werkelijkheid vaarwel hebt gezegd en kiest voor het opgeven van het 
engagement. Ik wantrouw de universele liefde die u verkondigt. U bent 
geen waarheidszoeker, geen kritische stem. Was u dat maar. Ik kan daar 
niet mild over zijn, u maakt zich schuldig aan sociaal terrorisme.'


Zo krijgt u ze niet echt mee, vrees ik.

'Daar kan ik kort over zijn: nee. Maar ik probeer het ook niet, want 
debunken, dat zei ik al, lukt niet. Ik wil vertellen hoe erg het is wat 
ze doen, door een heel eigen common sense te stichten, met alternatieve 
feiten. Dat is ernstig. Ik heb zitten dubben over of ik dat zo scherp 
had moeten opschrijven... Maar ja, ze brengen de samenleving schade toe. 
Ik vind het heus kwaadaardig.'

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.