[D66] Duiventil-kabinet: 6 van de 24 bewindslieden nog op oorspronkelijke plek

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsbrlad
Datum:  31 augustus 2021
Auteur: Guus Valk, Philip de Witt Wijnen
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/08/31/het-kabinet-zoekt-de-randjes-op-a4056668


'Het kabinet zoekt de randjes op'
---------------------------------
Rutte III Minister Van Nieuwenhuizen gaat lobbyen voor de energiesector. 
Kamerleden worden staatssecretaris. Niet zuiver, zeggen critici. 'Het 
morele democratische kompas is zoek.'

Voor een voormalig personeelsmanager (bij Calve) is Mark Rutte er 
opvallend slecht in zijn derde kabinet bijeen te houden. Deze dinsdag 
moest de demissionaire premier opnieuw een voortijdig vertrek van een 
van zijn bewindspersonen aankondigen.

Cora van Nieuwenhuizen (VVD) is met onmiddellijke ingang uit het kabinet 
gestapt omdat zij voor een nieuwe baan buiten de Haagse politiek heeft 
gekozen. Ze wordt voorzitter van Energie-Nederland, de lobby-organisatie 
voor de energiesector. Als minister van Infrastructuur en Waterstaat is 
ze per direct opgevolgd door partijgenoot Barbara Visser. Haar taken als 
staatssecretaris van Defensie worden overgenomen door de zittende 
minister van Defensie, Ank Bijleveld (CDA).

Het is de zoveelste reshuffle van het demissionaire kabinet-Rutte III 
(VVD, CDA, D66 en ChristenUnie), dat sinds half januari demissionair is, 
en sindsdien steeds verder desintegreert. Kabinetsleden nemen voortijdig 
ontslag, melden zich ziek of wisselen van portefeuille. Van de 24 
bewindslieden die in 2017 aantraden, hebben nog maar zes dezelfde 
functie als toen.

Tegelijkertijd vult Rutte zijn kabinet aan met invalkrachten. De komst 
van een nieuw kabinet is door de moeizame formatie immers nog lang niet 
in zicht, en de werkdruk is onverminderd hoog. Opvallend aan de laatste 
drie benoemingen is dat het om drie Tweede Kamerleden gaat: Dilan 
Yesilgoz (VVD) is sinds mei staatssecretaris van Economische Zaken en 
Klimaat. Haar partijgenoot Dennis Wiersma zit sinds augustus op Sociale 
Zaken en Werkgelegenheid. D66'er Steven van Weyenberg werd toen benoemd 
tot staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat.

Het kabinet-Rutte III is, met andere woorden, een duiventil. Politiek en 
staatsrechtelijk zoekt het daarmee de randjes op, of gaat het er 
overheen, zegt oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet. 'De cultuur in de 
kabinetten-Rutte is dat bewindspersonen geen ambt vervullen, maar een 
soort kortverbandvrijwilliger zijn. Mark Rutte zelf noemde zijn ambt 
'een baan'. Dat is precies het probleem. Een baan zeg je op als je 
ergens anders iets leukers voorbij ziet komen, een ambt vervul je tot je 
tijd grondwettelijk voorbij is. Kabinetsleden hebben als dienaren van de 
Kroon een voorbeeldfunctie, maar handelen daar niet naar.'

De overstap van Van Nieuwenhuizen naar Energie-Nederland toont volgens 
hoogleraar staatsrecht Wim Voermans van de Universiteit Leiden aan dat 
het kabinet 'democratische normen consequent aan de laars lapt'. 'Dit 
deugt echt niet. Van Nieuwenhuizen gaat straks lobbyen voor een sector 
waar ze als bewindspersoon ook mee te maken heeft gehad.'

Dit, zegt Voermans, is in strijd met de letter en geest van het 
lobbyverbod voor bewindspersonen dat in 2017 werd ingevoerd. Tot twee 
jaar na hun vertrek, staat in de circulaire waarin dit werd vastgelegd, 
mogen bewindslieden niet lobbyen over zaken waar ze als bewindspersoon 
ook over gingen. Probleem is alleen: op 1 januari 2020 is die circulaire 
zonder enige ruchtbaarheid ingetrokken. Desondanks, schreef minister 
Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) in juli aan de Kamer, is het 
lobbyverbod nog steeds van kracht.

De vraag is niet alleen of Van Nieuwenhuizens stap net wel of net niet 
mag, zegt Voermans. 'Het morele democratische kompas is zoek. En dat is 
een patroon. Het probleem van de huidige bestuurscultuur is dat 
Nederland gerund wordt als een bedrijf, waar het kabinet als boardroom 
functioneert en waar mensen in- en uitvliegen.'


Dubbelrol

Dat drie zittende Kamerleden zijn geworven om in het demissionaire 
kabinet plaats te nemen zonder af te treden, is volgens Wim Voermans in 
strijd met de Grondwet. Immers: de Kamer moet de regering controleren. 
En dat gaat niet als Kamerleden ook in die regering zitten. Alleen 
andersom is zo'n dubbelrol toegestaan: een afgetreden bewindspersoon mag 
na de verkiezingen in de Kamer plaatsnemen zolang de formatie duurt. Zo 
is Mark Rutte nu fractievoorzitter van de VVD, en Sigrid Kaag (minister 
van Buitenlandse Zaken) van D66.

'Rutte holt met de benoeming van drie Kamerleden de positie van het 
parlement uit. Dit kan echt niet', zegt Gerdi Verbeet. 'Een Kamerlid dat 
bewindspersoon is, kan de regering niet controleren. Ik neem tenminste 
aan dat het geen gespleten persoonlijkheden zijn. Heel praktisch 
betekent dit dat bewindspersonen invloedrijk zijn in de fractie. 
Ministers en staatssecretarissen zijn het gewend de leiding te nemen, 
die gaan zich met alle dossiers bemoeien.' Bovendien ontstaat er, zegt 
Verbeet, een elite van Tweede Kamerleden die veel meer weten dan hun 
collega's. 'Volksvertegenwoordigers moeten toegang tot dezelfde 
informatie hebben. Dat is al ingewikkeld met coalitie- en 
oppositiefracties, maar nu is er een derde categorie bijgekomen: 
Kamerleden die als bewindspersonen precies weten wat er in het kabinet 
speelt.'

Die vermenging van functies is nu, tijdens de formatie, een extra groot 
probleem, zegt Verbeet. 'Kijk hoe weinig assertief het parlement de 
formatie volgt. De startnotitie van VVD en D66 [die de basis moet vormen 
voor de formatie met andere partijen] wordt al weken geheimgehouden voor 
de Kamer, en een meerderheid vindt dat goed. Ik vind dat ongehoord.'

Waarschijnlijk deze woensdag publiceert de Raad van State een advies 
over deze politieke dubbelfuncties. De Tweede Kamer had daarom gevraagd. 
Als de belangrijkste juridisch adviseur van de regering deze constructie 
afkeurt, en daar wordt in Den Haag rekening mee gehouden, dan zullen de 
drie pas aangetreden staatssecretarissen hun Kamerzetel moeten opgeven.

Wim Voermans zegt dat de huidige demissionaire staat van Rutte III 
ideaal voor de premier is. 'De formatie loopt niet, maar het loopt 
allemaal wel voor Rutte. In september presenteert hij gewoon een nieuwe 
begroting, en kan hij weer een jaar beleid maken. Ook als het om de 
samenstelling van zijn kabinet gaat, doet hij wat hij wil. Dus waar is 
nog de noodzaak om haast te maken met de formatie?'

--------
(c) 2021 Mediahuis