[D66] Groundhog Day: Zijn we weer in de val getrapt? (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #791)

Sat Oct 30 13:17:04 CEST 2021

Bron:   Trouw
Datum:  29 oktober 2021
Auteur: Johan van Heerde
URL:    
https://www.trouw.nl/zorg/zijn-we-weer-in-de-val-getrapt-waarom-het-zo-moeilijk-is-om-te-leren-leven-met-het-virus~bea6631f/

Zijn we weer in de val getrapt? Waarom het zo moeilijk is om te leren
leven met het virus. Analyse nieuwe coronagolf
---------------------------------------------------------------------

Weer neemt het aantal besmettingen toe, weer stijgt de druk op de zorg 
en weer maakt het kabinet zich op om in te grijpen. Het was bekend dat 
het coronavirus ook met een vaccin niet zomaar te verslaan is; we moeten 
leren leven met de ziekte. Waarom lukt dat nog niet?

We prikken ons een weg uit de corona-epidemie, zei het kabinet. Als 
iedereen die dat wil is gevaccineerd, kunnen we de anderhalve meter 
loslaten. Wie geen vaccin neemt moet zich voor een feestje of 
theaterbezoek laten testen. Op die manier kan de maatschappij weer 
goeddeels terug naar normaal.

Die corona-aanpak leek eenvoudig, maar staat na amper een maand al onder 
druk. De stijging van het aantal nieuwe coronameldingen en 
ziekenhuisopnames is zo groot dat het demissionaire kabinet heeft 
aangekondigd dat het gaat ingrijpen. Dit weekend bespreekt de regering 
nieuwe maatregelen tegen de verspreiding van het coronavirus, dinsdag is 
er een persconferentie.

Is er sprake van een collectief falen? Iedereen wist toch dat het virus 
zou blijven bestaan, dat het niet meer weg zou gaan. We moesten met de 
ziekte leren leven. Lukt ons dat niet?

Piekfijn bron-en contactonderzoek

Leven met een virus begint met weten waar het zich verspreidt en zo goed 
mogelijk een kleine opflakkering uittrappen. Dit is in een notendop het 
strijdplan dat de deskundigen van het RIVM vlak voor de zomer in een 
bijeenkomst voor journalisten nog eens presenteerden. Met gegevens uit 
rioolonderzoek, van huisartsen, de Infectieradar-app en het 
gebruikelijke testen bij klachten wilden experts zicht houden op het 
virus. Een piekfijn bron- en contactonderzoek moest de mogelijke 
verspreiding van het virus blootleggen. Desnoods zouden hele wijken 
worden getest, om een brandhaard vroegtijdig te blussen.

Maar zover kwam het nooit, met dank aan de golf van besmettingen in de 
zomer. Te vroeg opende het kabinet alle horeca en discotheken waarna 
begin juli het aantal besmettingen omhoog schoot. De regering greep in, 
maar bracht de verspreiding van het virus niet terug naar het punt van 
voor die piek. In plaats van 500 infecties per dag eind juni noteerde 
het RIVM in september zo'n 1500 nieuwe besmettingen per dag.

Toen de lockdown op 25 september werd opgeheven, lag er geen 
gedetailleerd strijdplan. Demissionair minister van volksgezondheid Hugo 
de Jonge zei nog wel iets over 'sectoraal en regionaal ingrijpen', bij 
een opleving van het virus. Maar hoe dat eruit zou zien werd nooit 
onderbouwd. Het zicht op de verspreiding van het virus was toen al weg, 
de GGD achterhaalde in september bij ongeveer een op de drie 
geinfecteerde personen de bron van de besmetting.

Teleurstelling

'Op het moment van de versoepelingen was de uitgangssituatie niet goed', 
constateert epidemioloog Alma Tostmann (Infectiepreventie Radboudumc). 
'Als je gericht wilt ingrijpen moet de verspreiding van het virus eerst 
richting het nulpunt voor je gaat versoepelen. Maar ik heb nooit het 
idee gehad dat de regering het virus zo ver wilde terugdringen.'

Moet je het coronavirus willen terugdringen? Een opleving van de 
epidemie kan onderdeel zijn van het leven met dit nieuwe virus. Iedere 
expert voorspelde dat er in het najaar een golf(je) zou komen. 'Dat is 
ook zo', zegt Tostmann. 'We hebben veel meer bewegingsruimte dan vorig 
jaar door alle vaccinaties maar aanvullende maatregelen voelen nu toch 
als een teleurstelling. Het gaat dus ook om de definitie van wat leven 
met het virus is.' Hoewel sommige mensen het beeld lijken te hebben dat 
leven met het virus betekent dat je alles gewoon kunt laten gaan, hoort 
ingrijpen er volgens haar soms bij.

Nieuw is dat niet. De epidemioloog geeft een voorbeeld: in 2016 steeg 
plotseling het aantal mensen dat de infectieziekte meningokokken type W 
kreeg. Vanwege het hoge aantal ernstig zieken en sterfgevallen onder met 
name jongeren, werd een vaccinatie tegen meningokokken W vanaf 2018 
opgenomen in het Nederlandse rijksvaccinatieprogramma.

'Dat is leren leven met een ziekte. Er komt iets op en je grijpt gepast 
in', zegt Tostmann. 'Bij covid moeten we er ook zo mee omgaan. Je blijft 
het virus volgen en modelleert de toekomst. Alleen is de impact nu veel 
groter.'

Binnen de bandbreedte

Gedurende de hele pandemie zijn de ziekenhuisopnames in belangrijke mate 
bepalend voor hoe we met het virus leven. Dit najaar ligt nog meer de 
nadruk op de vraag: kunnen de ziekenhuizen het aan en kan de reguliere 
zorg op peil blijven? Tostmann: 'Toen ik de schattingen voor het najaar 
zag dacht ik: 'hoezo denken jullie dat de ziekenhuizen dit aankunnen?''

Het aantal ziekenhuisopnames is momenteel hoog en hoger dan verwacht, 
maar het valt nog net binnen de bandbreedte van de prognoses van het 
RIVM in september. Ook hoogleraar epidemiologie Frits Rosendaal (LUMC) 
verbaast zich hierover. Hij constateert dat ongeveer een half miljoen 
mensen ouder dan 60 niet is gevaccineerd. 'Die mensen zou je allemaal 
als risicogroep kunnen zien. Een paar procent heeft bij covid een 
ziekenhuisopname nodig, maar een paar procent van een half miljoen is 
heel veel.' In de prognoses van het RIVM had dus nog een lijn moeten 
staan, meent Rosendaal. De lijn die laat zien welke toename de 
ziekenhuizen aankunnen. 'Het is duidelijk dat we daar nu boven zitten.'

Het alternatief was om uberhaupt meer stapsgewijs te leren leven met het 
virus, in plaats van het opheffen van de anderhalve meter op 25 
september bij een vaccinatiegraad van 85 procent. Tostmann had een 
dergelijke aanpak graag gezien, en zij niet alleen. Het voltallige 
Outbreak Management Team, met daarin overigens ook vertegenwoordigers 
van de zorg, adviseerde het kabinet voorafgaand aan de versoepelingen om 
nadrukkelijk niet overal tegelijk te versoepelen.

Sneller ingrijpen

Zijn we in de val van het virus getrapt? Epidemioloog Rosendaal vindt 
dat iets te gemakkelijk gedacht. 'Dat je versoepelt en kijkt wat er 
gebeurt vind ik niet heel raar. De samenleving wil ook verder en anders 
doe je nooit wat. Als deze golf iets eerder was afgevlakt hadden we 
gezegd: de overheid heeft het juiste risico genomen.'

Daar staat volgens Rosendaal tegenover dat het kabinet sneller moet 
ingrijpen. Op 11 oktober waarschuwde het OMT al dat de prognoses een 
ongunstiger beeld schetsten. Ondertussen bleek dat de handhaving van het 
coronatoegangsbewijs, het door de regering bedachte antwoord op de 
epidemie, tekortschoot. Het OMT benadrukte altijd dat een goed werkend 
systeem met goede toegangscontroles en handhaving belangrijk zijn. 'Ook 
dit virus vraagt om snelheid, dat hebben we de afgelopen anderhalf jaar 
geleerd. Toch wachtte de regering en is het moment van ingrijpen slechts 
drie dagen vervroegd naar komende dinsdag. Dat is niet snel', aldus 
Rosendaal.

Maar niet alleen de politiek is verantwoordelijk, als we willen leren 
leven met het virus moeten burgers meehelpen, toch?

'We mogen weer!'

Feit is dat veel Nederlanders de versoepelingen van eind september 
hebben opgevat als een 'we mogen weer!' Ongeacht disclaimers van 
demissionair premier Rutte en minister De Jonge die zeiden dat 
anderhalve meter nog altijd de veilige afstand is. Het advies bleef om 
thuis te werken als dat kan. Thuisblijven en testen bij klachten bleef 
cruciaal, aldus het kabinet.

Maar zeven op de tien mensen blijven niet thuis bij klachten, blijkt uit 
de gedragsmonitor van het RIVM. Drie op de tien mensen laten zich pas na 
drie of meer dagen nadat de klachten zijn begonnen testen. Nog eens twee 
op de tien mensen pas na twee dagen. Minder dan 50 procent van de mensen 
houdt meestal afstand van bezoek (was lang 75 procent). Zes op de tien 
mensen hebben geen bezwaar meer tegen het omhelzen van dierbaren (was 
lang vier op de tien).

En op kantoor? Daar is het veel drukker als we de ANWB mogen geloven, de 
spits explodeerde dit najaar.

Is deze golf de schuld van de burger, die niet heeft geleerd hoe te 
leven met covid? Gedragswetenschapper Reint Jan Renes twitterde deze 
week: 'Ik heb moeite met de 'bal ligt bij de burger'. Alsof je alle 
verkeersborden en maatregelen schrapt en dan tegen de verkeersdeelnemers 
zegt 'jullie moeten zelf ervoor zorgen dat alles veilig gaat'.

Hoogleraar gezondheidscommunicatie Julia van Weert (UvA) vindt ook dat 
je niet van burgers mag verwachten dat ze bedenken hoe belangrijk het is 
om bepaalde maatregelen uit te voeren. Ze legt uit dat het mens eigen is 
om voor zichzelf het goede in het leven te overschatten. 'Onrealistisch 
optimisme' is de vakterm. 'Mensen onthouden de worst die voorgehouden 
werd: vaccinatie is onze redding. De nuances en disclaimers die daar 
achteraan werden geplakt, kwamen niet binnen.'

Vreemd is dat niet, als je kijkt hoe de disclaimers gecommuniceerd 
werden. Driekwart van de bevolking keek niet naar de laatste 
persconferentie van Rutte en De Jonge. Wie het nieuws of 
actualiteitenprogramma's niet volgt of niet regelmatig 
http://rijksoverheid.nl bezoekt, pikt weinig van die boodschap op.

Communicatie

Wil je de burger leren leven met een virus dat de kop op blijft steken, 
dan moet je aandacht besteden aan communicatie. De RIVM Corona 
Gedragsunit onderzocht 'Hoe om te gaan met een opleving van het virus'. 
Het rapport staat vol met aanbevelingen, maar een keer gebruikt het RIVM 
vetgedrukte letters om de boodschap kracht bij te zetten. Er staat: 
'Proactieve communicatie over de mogelijkheid dat er in de toekomst meer 
maatregelen nodig zijn draagt bij aan het gevoel van legitimiteit van de 
maatregelen op het moment dat ze daadwerkelijk ingevoerd worden.'

Bovenstaande verbaast Van Weert niet. 'Het herhalen en warmhouden van de 
boodschap is deze pandemie echt een probleem. Communiceer de 
onzekerheden en de gevaren die op de loer liggen. Verwachtingsmanagement 
is heel belangrijk zolang het virus rondgaat.'

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.