[D66] Rapport Raad van Europa over falende democratie en rechtstaat Nederland

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   RTL Nieuws
Datum:  11 oktober 2021
Auteur: Pieter Klein
URL:    
https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5259682/raad-van-europa-over-toeslagenaffaire-tweede-kamer
Ref:    Schrikbewind bij belastingdienst
         
https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5259778/misstanden-belastingdienst-rapport-medewerker-leidinggevende
Ref:    
https://www.consilium.europa.eu/nl/search/?Keyword=Venetie+commissie
         
https://www.consilium.europa.eu/en/search/?Keyword=venice+committee


Toeslagenaffaire: Raad van Europa: Nederland moet af van foute politieke
cultuur en coalitiedwang
------------------------------------------------------------------------
De Raad van Europa is kritisch over de Tweede Kamer.

Er zijn verregaande hervormingen nodig in wetgeving, uitvoering en 
rechtspraak om een nieuwe toeslagenaffaire te voorkomen. Dit stelt de 
Raad van Europa in een nog vertrouwelijk rapport over de democratie en 
rechtstaat in Nederland. Vooral de positie van het parlement en 
individuele Kamerleden moet worden versterkt.

De zogeheten Commissie van Venetie van de Raad van Europa heeft op 
verzoek van de Tweede Kamer onderzoek gedaan naar het functioneren van 
de rechtsbescherming in ons land. In het concept-rapport worden naar 
aanleiding van de toeslagenaffaire harde noten gekraakt over een 
politieke en ambtelijke cultuur waarin informatie werd achtergehouden en 
Kamerleden in hun werk gehinderd worden door coalitiedwang.

RTL Nieuws en Trouw hadden inzage in de concept-aanbevelingen die eind 
deze week in de Raad van Europa worden vastgesteld.


De belangrijkste aanbevelingen op een rij

* Burgers moeten beter worden geholpen in klachtprocedures bij 
overheidsinstanties; hun klachten moeten neutraal en informeel worden 
behandeld
* Kritische tegengeluiden binnen de overheid - die ingaan tegen het 
beleid - moeten op het hoogste politieke niveau terechtkomen
* De positie van de Tweede Kamer moet verstevigd, door 'praktische en 
effectieve' versterking van het informatierecht van parlementariers, en 
door ook een minderheid van de Tweede Kamer het recht te geven 
hoorzittingen en parlementair onderzoek in gang te zetten
* Basisprincipes van behoorlijk bestuur moeten in nieuwe wetten worden 
opgenomen
* Onderzocht moet worden of rechters wetgeving aan de Grondwet moeten 
kunnen toetsen.

Opvallend zijn de verwijzingen in het concept-rapport naar de 
tegenwerking van kritische Kamerleden, zoals eerder bleek uit de gelekte 
notulen van de ministerraad. Er werd niet alleen geklaagd over 
oppositie-parlementariers zoals Renske Leijten (SP), maar ook over 
Pieter Omtzigt (toen nog CDA) en toenmalig VVD-Kamerlid Lodders. Het 
rapport hekelt die coalitiedwang en de politieke cultuur die dit in 
stand hield.


Tegengewerkt door bewindslieden

Deze bestuurlijke houding moet veranderen, stelt het rapport: 'Het zou 
als acceptabel en eigenlijk als normaal moeten worden gezien dat 
Kamerleden van coalitiepartijen het parlement als instituut 
vertegenwoordigen en dat het deelnemen aan parlementaire controle geen 
daad van deloyaliteit is.'

Pieter Omtzigt heeft publiekelijk verklaard dat hij bij het onderzoek 
naar de toeslagenaffaire werd tegengewerkt door bewindslieden - ook van 
zijn eigen partij. De parlementaire ondervragingscommissie zei in het 
rapport Ongekend Onrecht dat informatie om politieke redenen werd 
weggemoffeld of achterhouden.

De Venetie-commissie is ook kritisch over de rol van de Tweede Kamer 
zelf bij de behandeling van wetgeving, zoals bij de introductie van de 
Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen (Awir). Die harde wet - en 
de uitleg daarvan - droeg mede bij aan het ontstaan van de 
toeslagenaffaire.


Nieuwe wetten beter analyseren

In nieuwe wetgeving moeten 'hardheidsclausules' worden opgenomen, zodat 
de overheid burgers tegemoet kan komen als blijkt dat zij te hard worden 
aangepakt. Om dit te bereiken moeten de basisprincipes van behoorlijk 
bestuur in nieuwe wetgeving worden opgenomen. Hier wordt gedoeld op de 
eisen van 'redelijkheid en billijkheid' uit de Algemene wet 
bestuursrecht.

Bij het invoeren van nieuwe wetten moeten kabinet en Kamer de kwaliteit 
van wetgeving scherper analyseren en in kaart brengen welke risico's die 
voor burgers opleveren.

Ook roept de Raad op om besluitvorming gebaseerd op kunstmatige 
intelligentie, zoals risicoselectie bij fraudebestrijding, scherp tegen 
het licht te houden en hier ook op te letten bij de ontwikkeling van 
nieuwe systemen die gebaseerd zijn op AI (artificial intelligence). 
Vorig jaar werd naar aanleiding van de toeslagenaffaire het 
risicoclassificatiemodel van Toeslagen uit de lucht gehaald, omdat dat 
'discriminerend' werkte.


Misstanden eerder op tafel

De Raad van Europa stelt voor dat de rechtsspraak jaarlijks gaat 
rapporteren aan de andere twee staatsmachten over problemen bij de 
uitvoering van wetgeving, zodat misstanden eerder op tafel komen. 
Afgelopen vrijdag gingen Nederlandse bestuursrechters diep door het stof 
na een unieke reflectie over hun rol in de toeslagenaffaire. Binnenkort 
komt ook zo'n evaluatie door de hoogste bestuursrechter, de Raad van 
State.

Ook artikel 120 van de Grondwet moet tegen het licht worden gehouden. 
Daarin staat nu dat rechters wetgeving niet aan de Grondwet mogen 
toetsen. De Raad zegt dat de invoering van constitutionele toetsing 
mogelijk helpt, maar het is geen 'quick fix'. Daarom moeten ook andere 
mogelijkheden voor het verbeteren van rechtsbescherming van burgers door 
grondwetswijzigingen worden onderzocht.

In Den Haag werd met spanning uitgekeken naar het rapport van de 
Venetie-commissie. Die oordeelde eerder kritisch over lidstaten van de 
Raad van Europa waar het niet zo nauw wordt genomen met democratie en 
mensenrechten, zoals Malta, Polen en Hongarije.

De commissie spreekt vertrouwen uit in de hervormingen die zijn 
aangekondigd toen het kabinet aftrad na het rapport Ongekend Onrecht, 
over de toeslagenaffaire. De commissie zegt Nederland bij die 
hervormingen in de bestuurscultuur te willen blijven steunen.

--------
(c) 2021 RTL Nieuws