[D66] Terugkijken: Ministers doen boekje open over frustraties (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #702)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Algemeen Dagblad
Datum:  26 juni 2021
Auteur: Niels Klaassen
URL:    
https://www.ad.nl/politiek/ministers-doen-boekje-open-over-frustraties-kabinet-verkeek-zich-op-eerste-prik~ac3be34d/


Ministers doen boekje open over frustraties: kabinet verkeek zich
op eerste prik
-----------------------------------------------------------------

EHet kabinet heeft zich pijnlijk verkeken op de start van de 
vaccinatiecampagne. Door niet te kiezen voor een snelle 'symbolische' 
eerste prik kleeft er nog altijd een faalfactor aan het prikprogramma, 
terwijl Nederland de schade allang heeft ingehaald. De weg naar 
heropening was eveneens een worsteling, met een felle strijd over 
lockdownregels en frustraties in het kabinet. Ministers doen een boekje 
open. 'We hadden geen idee wat het precieze effect was.'

Dat zeggen betrokkenen uit en rond het kabinet in een reconstructie van 
de derde coronagolf. 'Het exacte moment van beginnen maakt op termijn 
epidemiologisch niets uit, maar we hebben qua beeldvorming onderschat 
wat dit betekent', zegt een minister. 'Inmiddels lopen we volmaakt in de 
pas, laatst prikten we zelfs het meeste weg in een week. Maar het beeld 
van die trage start kleeft er nog altijd aan.'

Vaccineren is de optimale weg uit de coronacrisis maar de Nederlandse 
prikcampagne kent een stroeve start. Diverse andere EU-lidstaten kozen 
ervoor om al voor de jaarwisseling hun schaarse eerste ampullen leeg te 
prikken, Nederland doet dat pas begin januari. Vroeg beginnen is een 
'symbolische' daad, sust minister Hugo de Jonge. Het stelt niks voor, 
lijkt de boodschap.


Vaccinatietempo

Maar zo ontstaat het beeld van een kabinet dat niet veel waarde hecht 
aan het vaccinatietempo. Nederland bungelt onderaan Europese lijstjes, 
het regent oproepen om dag en nacht door te prikken en daarvoor 
sporthallen leeg te ruimen. Dit terwijl vooral de bescheiden leveringen 
het tempo beperken. Tot in het Torentje bij premier Mark Rutte leidt dit 
alles tot 'ongemak' over de stroeve aanloop.

Inmiddels is de campagne op stoom, met nu bijna 15 miljoen vaccinaties 
gezet en dik 60 procent van de mensen die een eerste prik heeft gehad.

Terugblikkend erkennen Haagse bronnen dat het beter was geweest om veel 
eerder een 'brede bril' op te zetten, om de crisis ook zichtbaarder 
vanuit andere perspectieven te benaderen dan alleen de epidemiologie. 
'Niet heel lang na die eerste kritiek zijn de planbureaus aan boord 
gekomen, zijn ook de 'zachte kanten' betrokken', zegt een bron. 'Dat 
hadden we ongetwijfeld eerder moeten doen. Dan straalde je in het beeld 
meer uit dat je als kabinet oog had voor alle aspecten.'

Op de dag dat Nederland teruggaat naar het oude normaal wordt ook de 
strijdbijl tussen de hardliners en rekkelijken in het kabinet voorlopig 
begraven. Het grote publiek zag een eensgezind duo zo'n beetje 
driewekelijks zelfverzekerd het land toespreken op de 
coronapersconferentie, maar achter de schermen moeten Mark Rutte en Hugo 
de Jonge soms strijden voor iedere lockdownmillimeter. Met 
bewindspersonen die de noodzaak van maatregelen betwisten ('de terrassen 
dicht is onzin') en het nut betwijfelen ('bij al die maatregelen hadden 
we geen idee wat de precieze effecten waren').

Op deze officieuze lockdown-bevrijdingsdag blikt deze site met direct 
betrokkenen terug op het crisismanagement tijdens een lange winter in 
lockdown. Diverse bronnen spreken op voorwaarde van anonimiteit, zodat 
ze vrijuit kunnen spreken.


Berekening in het Catshuis

Na de 'overval' van vorig voorjaar went Nederland aan het coronavirus. 
Ook binnenskamers maakt angst plaats voor berekening, verdampt de 
volgzame onwetendheid. Waar RIVM-topman Jaap van Dissel in maart en 
april vooral college geeft over het coronavirus, krijgt hij later steeds 
vaker kritische vragen over zijn modellen, over de onderliggende 
aannames en prognoses.

Werkt het echt, kan het niet anders, willen bewindspersonen in het 
Catshuis weten. 'Zo'n model zit vol aannames, met veel onzekerheden', 
zegt een minister. 'Over de tijd dat het virus erover doet om zich te 
vermeerderen, de besmettelijkheid, het effect van maatregelen. Daar ging 
het vaak over. En is het reeel om grote effecten te verwachten lang 
nadat een maatregel is ingevoerd? Gaan jongeren niet samenklonteren door 
een avondklok, als ze juist vroeger afspreken? Nemen we wel genoeg de 
gedragsfactor mee?' Een collega ziet hoe (de inmiddels opgestapte) 
minister van Economische Zaken Eric Wiebes zelf aan het rekenen gaat: 
hoeveel mensen passen er op een terras op afstand? 'Eerst waren het de 
bioscopen, nu tekende hij terrassen in.'

Al langer is er een strijd gaande tussen de bewindspersonen die vooral 
naar de zorg en de epidemiologie kijken - de coronakernploeg met 
minister Hugo de Jonge, premier Mark Rutte, minister Tamara van Ark en 
Ferd Grapperhaus - en hun collega's van andere departementen: onder 
anderen Wopke Hoekstra (Financien), Eric Wiebes, Mona Keijzer (beiden 
Economische Zaken) en Wouter Koolmees (Sociale Zaken).


Wanhopig

Dat knettert. Zo emotioneel als het er op Twitter of aan de 
talkshowtafel aan toegaat, zo botst het ook aan de tafel van de Tuinzaal 
in het Catshuis, vertelt een minister. 'Je neemt je prive ook mee. Je 
bent moe, soms denk je: 'wat is dit nou voor een inbreng, klojo'.' Op 
enig moment verzucht een van de aanwezigen: 'Waarom moeten die 
sportwedstrijden voor kinderen stoppen? De ouders dragen allemaal 
hesjes, iedereen houdt afstand. Waarom doen we dit?'

Zo'n bijna wanhopige vraag stuit steeds op dezelfde stoicijnse 
epidemiologische muur van Van Dissel, gestut door De Jonge en Rutte: 
heel precies weten we niet wat elke losse maatregel doet, maar in het 
algemeen moeten we zo min mogelijk contacten hebben om het virus niet te 
laten overspringen. En dan geldt: hoe minder activiteiten, hoe minder 
reisbewegingen, hoe minder potentiele contacten.

Het is een abc'tje voor experts, maar toch wordt er zondag na zondag 
over gesteggeld in het Catshuis. 'We keken ook continu naar andere 
landen: waar kunnen we van leren?' zegt een aanwezige. Maar afkijken 
blijkt lastig: elk land lijkt een keer aan de beurt te komen: 'Zelfs 
Duitsland.'


Coalitie binnen de coalitie

De ministers van 'de bredere blik' bereiden hun bijdragen vooraf 
nauwkeurig voor, om zo meer een front te kunnen vormen versus Rutte, De 
Jonge, Van Ark en Grapperhaus. Dat kernteam ziet elkaar bijna dagelijks 
bij de informele coronalunch op het ministerie van Algemene Zaken.

Tegenwicht is nodig: 'Je moet oppassen dat je niet maar wat doet 'om 
maar iets te doen'. Daar hamerden wij op. Niet in de valkuil trappen 
van: 'we moeten iets! Dit is iets, laten we dit doen.''

Sluipenderwijs krijgen economische, psychologische en maatschappelijke 
aspecten meer aandacht, al duurt het lang. 'Ik reed die maanden weleens 
gefrustreerd naar huis, na weer zo'n Groundhog Day-ervaring (naar de 
film waarin de hoofdpersoon elke dag exact hetzelfde beleeft als de dag 
ervoor, red.) Je was moe, er was zo'n gevoel van uitzichtloosheid, en 
dan krijg je alleen maar slecht nieuws, en is er amper zicht op een 
oplossing.'

Achteraf erkennen anderen dat het beter was geweest om veel eerder een 
'brede bril' op te zetten, om de crisis ook zichtbaarder vanuit andere 
perspectieven te benaderen. 'Niet heel lang na die eerste kritiek zijn 
de planbureaus aan boord gekomen, zijn ook de 'zachte kanten' betrokken. 
Dat hadden we ongetwijfeld eerder moeten doen. Dan straalde je in het 
beeld meer uit dat je als kabinet oog had voor alle aspecten. Die kwamen 
wel terug in discussies, maar in de structuur hadden die onvoldoende een 
plek gekregen.'


Vaccineren

Er is een belangrijke lockdown-loze weg uit de coronacrisis: vaccineren. 
En juist die megaoperatie kent voor Nederland een uiterst moeizame 
start. Minister De Jonge belooft op enig moment 'in de eerste week van 
januari de eerste prik te zetten'. Aanvankelijk wordt zijn belofte 
weggezet als de zoveelste onhaalbare ambitie, maar niet lang daarna 
dreigt Nederland het sloomste jongetje van de Europese klas te worden 
door 'pas in januari' te beginnen. Diverse andere lidstaten kiezen 
ervoor om al voor de jaarwisseling hun schaarse eerste ampullen vaccin 
weg te prikken. Een 'symbolische' daad, sust De Jonge na consultatie van 
de GGD's. De gezondheidsdiensten kunnen het niet sneller, dus begint 
Nederland wat later. Niks aan de hand, is de laconieke boodschap, we 
komen er wel.

Maar de boel ontploft: dag in dag uit vullen experts de krantenkolommen 
en talkshowtafels met internationale vergelijkingen, lijstjes waarin 
Nederland onderaan bungelt. Het regent oproepen om 'het leger' in te 
zetten, dag en nacht door te prikken, daarvoor sporthallen leeg te 
ruimen.

Later beginnen was inderdaad een taxatiefout, vinden betrokkenen. 'Het 
exacte moment van beginnen maakt op termijn epidemiologisch niets uit, 
maar we hebben qua beeldvorming onderschat wat dit betekent', zegt een 
minister. 'Inmiddels lopen we volmaakt in de pas met andere landen, 
laatst prikten we zelfs het meeste weg in een week. Maar het beeld van 
die trage start kleeft er nog altijd aan.' In het Torentje bij Rutte 
heerst eveneens 'ongemak' over die stroeve aanloop naar de eerste prik, 
zag een betrokkene: 'Als dit de belangrijkste uitweg is: hadden we dat 
dan niet sneller moeten doen? Dat zat ons niet lekker.'


Verkiezingen

In aanloop naar de verkiezingen vrezen virologen voor een giftige 
invloed van de campagne op het coronabeleid. Het kabinet stapt in 
januari op vanwege de Toeslagenaffaire, ingewijden vrezen dat zelfs 
coalitiepartijen nu met het corona-thema 'aan de haal gaan'.

Dat zou haaks staan op de oproep die Rutte al vrij snel na de start van 
de corona-uitbraak doet in de wekelijkse ministerraad: 'We gaan hier 
geen populariteitsprijs mee winnen, we moeten gewoon de verstandige 
dingen doen', zei de premier volgens een aanwezige. 'Zijn boodschap was: 
'Jongens, vergeet de persoonlijke consequenties, we moeten de dingen 
doen die goed zijn, weg van de politiek, als een crisiskabinet'.'

Dat lukt grotendeels, menen bronnen, al sluipt er bij D66 partijpolitiek 
in bij de discussie rond de avondklok, zien anderen, terwijl het CDA 
intern ruziet over het lijsttrekkerschap, waarbij door partijgenoten 
gefluisterd wordt dat De Jonge de coronacrisis niet aankan.

De Jonge trekt zijn conclusies in december en stapt terug als 
partijleider. Daarna wordt het rustiger. Wel wordt hij voortdurend 
aangevallen in de Tweede Kamer, vanuit de PVV ('gooi het land open') tot 
de PvdA ('we moeten het virus indammen').


Onzin

Maar de strategie van containment (streven naar nul coronagevallen) 
wordt door de beslissers niet als serieuze optie gezien. Een minister 
noemt het onzin, een andere bron zegt dat het voor Nederland geen optie 
is: 'Een land op slot gooien helpt absoluut, maar op enig moment moet je 
weer afschalen. We zijn geen eiland, dan komen er weer varianten en dan 
ga je weer.'

Als D66-lijsttrekker Sigrid Kaag zich steeds duidelijker hoorbaar 
opstelt in de ministerraad, nodigt Rutte haar vanaf februari uit voor de 
Catshuisoverleggen, hoewel ze daar als minister van Buitenlandse Handel 
strikt genomen misschien weinig te zoeken heeft.

'Zo gaf hij haar eigenaarschap, zo kon de eenheid bewaard worden', 
recenseert een aanwezige. De D66-politica wordt op die manier bij het 
beleid betrokken, en Kaags komst geeft een nieuwe dynamiek. 'Dan zei ze 
'door mijn ervaring bij de VN weet ik hoe mensen op onzekerheid reageren 
in een crisis'.' Dat het kabinet later expliciet communiceert dat ze 
weloverwogen een risico neemt met een versoepeling - tegen advies van 
het OMT - zou daarvan mede het gevolg zijn. 'Better safe than sorry' 
wordt een beetje 'better sorry than safe'.

Anderen zien vooral dat D66 aan het 'tegenhangen' is: de controversiele 
avondklok gaat onder meer onder druk van de democraten een half uur 
later van start. En eind maart wordt het straatverbod nog een keer een 
uur later: vanaf 22:00 uur: 'Niet zo'n sterk nummer', zegt een minister. 
'Maar dat was nodig om D66 aan boord te houden. Het is natuurlijk gek 
dat je zegt: een avondklok is een effectief middel om contacten te 
verbreken, en daarom laten we hem op het moment ingaan dat het niet meer 
zoveel uithaalt.' Een andere bron zegt: 'Ik begrijp dat mensen dit als 
koehandel zien, maar het is ook de politieke realiteit. Je moet wel tot 
resultaat komen. Draagvlak is nodig.' In het najaar ligt de avondklok 
ook al op tafel, maar dan zijn er nog legio alternatieven die 'minder 
pijn' doen, zegt een ingewijde.


Versoepelingen

Zo poldert het kabinet zich de eerste volledige coronawinter door, met 
een steeds terugkerende paradox: hoe heftiger het virus toeslaat, hoe 
eenvoudiger het besluitvormingsproces is. De harde lockdown in december, 
zelfs de zo gehate avondklok (volgens de premier 'een rotding'): op die 
sleutelmomenten staan de neuzen vaak dezelfde kant op, vanwege een 
dreigend code zwart op de ic's en de onheilspellende 'lijn' van Van 
Dissel. 'Begint het nu weer opnieuw', verzucht de RIVM-directeur in 
december zelf ook. 'Maar je hebt geen keus. Er zit niks anders op, je 
kunt het virus niet zijn gang laten gaan', aldus de voorzitter van het 
OMT tegen deze site.

Twijfel en vrees zijn er die decemberdagen ook onder bewindspersonen, 
weet een ander: 'Fuck, wat gaat dit betekenen? Weer een beroep moeten 
doen op de samenleving, terwijl mensen het gevoel hadden dat het leven 
net weer wat aangenamer zou worden.'

Daaromheen is er interne strijd. Bij het ministerie van Economische 
Zaken circuleren modellen die moeten aantonen dat terrassen heropenen 
juist besmettingen scheelt (!). De concurrentie om 'wie eerst mag' bij 
versoepelingen verhardt: cultuur, onderwijs, horeca - elke 
bewindspersoon die een deelbelang vertegenwoordigt, maakt zich daar 
sterk voor.

Dat er uiteindelijk eind april iets eerder versoepeld wordt dan het OMT 
verstandig acht, is om 'te zorgen dat het touwtje niet breekt' in de 
samenleving, weet een bron: 'Het leverde wel weer discussie op tussen de 
hardliners en de rekkelijken.'

Nu het openingsplan versneld kan ingaan en corona flink op zijn retour 
is, komen de gemoederen op het Binnenhof tot bedaren. Bewindspersonen en 
bronnen uit beide kampen zeggen dat de discussies vooral vruchtbaar 
waren. Voor 'de goede zaak' debatteerden ze op het scherp van de snede, 
'nogal wiedes' als het over zulke ingrijpende besluiten gaat.


Frustratie

Maar frustratie blijft er evenwel. Diverse kabinetsleden blijven hun 
gelijk halen. Een minister zei dit voorjaar nog dat de terrassen echt 
niet dicht hadden gehoeven: 'Onzin.' Een ander bewindspersoon zegt nu: 
'Ik zeg je een ding: bij al die maatregelen hadden we geen idee wat de 
precieze effecten waren.'

De restricties gaan er vandaag grotendeels van af, al waarschuwen 
experts voor al te losse regels, met de komst van de deltavariant die 
extra besmettelijk is. 'Dit is niet voorbij', waarschuwt OMT-lid Marion 
Koopmans. 'Je ziet in Nederland snel dat het sentiment kantelt: 'het 
probleem is over', concluderen we dan. Zo ging het vorig jaar ook.'

Bewindspersonen staan in standje waakzaam, benadrukken ze, maar tellen 
ondertussen hun zegeningen. 'Het was misschien lelijk hier en daar', 
zegt een minister. 'En toch is het coalitiepolitiek in de beste 
Hollandse traditie. Je bent elkaars grote concurrent in verkiezingstijd, 
zit met enorm veel deelbelangen. En het lukt wonderwel alsnog om de 
dingen te doen die nodig zijn. Het is nooit een onwerkbare situatie 
geworden. Al is het soms wel een rafelig compromis.'

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.