[D66] De ademtest werkt wel, maar je moet het wel willen (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #729)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  27 juli 2021
Auteur: Maarten Keulemans
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/de-ademtest-werkt-wel-maar-je-moet-het-wel-willen-en-de-ggd-wilde-niet-zegt-de-ontwikkelaar~b38b0fac/


'De ademtest werkt wel, maar je moet het wel willen' - en de GGD wilde
niet, zegt de ontwikkelaar
----------------------------------------------------------------------

Niet zozeer het apparaat, maar een hele wolk omstandigheden heeft ervoor 
gezorgd dat de 'ademtest' voor corona in de GGD-teststraten zo 
teleurstelde, zegt Rianne de Vries. Voor het eerst doet de wetenschapper 
achter de test haar verhaal. 'Mij bekruipt wel eens de vraag of de GGD's 
dit wel echt wilden, of dat men het deed omdat het moest van de 
minister.'

Een 'wespennest'. Hoe behoedzaam Rianne de Vries haar woorden ook kiest, 
dit is toch wel een woord dat regelmatig terugkomt, als ze vertelt over 
het afgelopen halfjaar. Een wespennest, waar je nooit precies kunt 
overzien waarvandaan de steken komen, en waar het wriemelt en beweegt.

De afgelopen twee weken kwamen de steken snel. De Volkskrant onthulde 
dat de GGD-teststraten af willen van de 'SpiroNose', de 
hoogtechnologische ademtest die moest helpen bij het opsporen van corona 
en die begin dit jaar nog gold als een van de paradepaardjes waarmee 
minister Hugo de Jonge de maatschappij weer van het slot wilde halen. De 
test die in de vooronderzoeken nog klinkende resultaten haalde, werkt in 
de praktijk van geen kanten, schreven de GGD's in een brief op poten aan 
het ministerie.

Daarop staakten de GGD's de proeven met de blaastest. 'Dat was heel 
pijnlijk natuurlijk', zegt De Vries, de nog maar 34-jarige 
wetenschappelijk directeur van Breathomix, het bedrijf achter de 
ademtest. 'Maar als ik eerlijk ben: echt verrast was ik niet. De 
samenwerking met de GGD ging natuurlijk gewoon moeizaam.'

We spreken haar in haar werkkamer, zeshoog in een bedrijfsverzamelgebouw 
met uitzicht over Leiden, vlak bij het Leids universitair ziekenhuis 
LUMC. Nog maar drie jaar geleden is het dat De Vries, als promovendus 
aan het Amsterdam UMC, op een zolder in Reeuwijk het bedrijf oprichtte, 
om de 'elektrische neus' waarnaar ze onderzoek deed, te vermarkten. 
Allerlei projecten en proeven volgden.

En toen kwam corona.


RIVM-verzoek

Of De Vries' start-up ook iets met dat virus kon. Het was het RIVM dat 
haar benaderde, vertelt ze. 'Ze kenden ons werk en hadden al eerder met 
ons samengewerkt, bij het meten van luchtverontreiniging bij Schiphol', 
vertelt De Vries. 'En nu vroegen ze ons om te onderzoeken of onze 
techniek geschikt is voor het detecteren van corona. Daar hebben we echt 
wel even over nagedacht. We waren maar met zijn vijven. Uiteindelijk 
dachten we: waarom ook niet?'

De elektronische neus herkent immers ook de 'geur' van astma, bepaalde 
bacterien en andere virussen. Niet door een bepaald stofje te meten, 
maar door met kunstmatige intelligentie patronen te zoeken in het geheel 
van vluchtige organische verbindingen in adem. 'Eigenlijk niet anders 
dan zoals je hier je koffie ruikt', vergelijkt De Vries. 'Daarbij weet 
je ook niet precies welk stofje je detecteert. Maar je herkent wel het 
geheel, het geurpatroon.'

Vlotjes, verliep het begin. Een studie bij ziekenhuispatienten met 
covid-19 leverde een stevig 'coronapatroon' op. Waarna men de SpiroNose 
testte op in totaal zo'n 4.500 mensen, in de teststraat van Amsterdam, 
in samenwerking met het LUMC, het Franciscus Gasthuis te Rotterdam en de 
GGD Amsterdam. Met succes: bij de ruim 2.600 mensen die door het 
apparaat met zekerheid coronavrij werden verklaard, zaten er slechts 
twee die toch het virus hadden.

Dat was het moment waarop het OMT groen licht gaf aan de techniek en 
Hugo de Jonge de neus omarmde. Hier was een 'geweldige' techniek die 
zeer van pas zou komen, zei de minister. Voor een onbekend bedrag 
bestelde hij er 1.800.

Dankzij een handige lobby van Breathomix, zoals in de wandelgangen wel 
wordt gefluisterd? Stellig: 'Totaal niet. Het ging andersom. Wij zijn 
gevraagd en vervolgens kregen we bijna elke week van het ministerie te 
horen: is het er al? Het moest sneller, sneller, sneller. Je voelde wat 
een druk erop zat.'


Tegenslag

De eerste serieuze tegenslag kwam in februari, uit Amsterdam. Daar sloeg 
een huisarts alarm. Er bleken covidpatienten door de test te zijn 
geglipt. Een stuk of 25, wist de GGD te achterhalen. De ademtest werkt 
niet, werd dat al snel. 'Ik kon niet meer op mijn benen staan, maar de 
blaastest was negatief', kopte dagblad Het Parool.

Maar achter de schermen kwam De Vries erachter dat het anders zat. De 
uitslagen van de ademtest belandden immers ook bij Breathomix, in de 
database. 'Die hebben we naast de gegevens van de GGD gelegd. Zo kwamen 
we erachter dat de resultaten in zestien gevallen verkeerd waren 
overgenomen in het GGD-systeem. Dan stond er in ons eigen systeem dat 
iemand door moest naar de PCR-test, en stond er bij de GGD dat die 
persoon negatief was. Bij vijf andere gevallen zaten er meer dan drie 
dagen tussen onze ademtest en de positieve PCR-test, dus daar kun je 
eigenlijk weinig over zeggen. En een geval was verkeerd 
geinterpreteerd.'

Dat kan gebeuren, benadrukt De Vries: 'Het werd nogal opgeblazen. Elke 
fout is er een teveel, maar het ging hier echt maar om een klein aantal 
fouten. En in een teststraat met elke dag zoveel duizend metingen, gaat 
er natuurlijk heus wel eens iets mis. Maar het werd afgeschoven als: de 
ademtest werkt niet.'

En de teleurstellende resultaten in de andere teststraten? Want die 
waren de directe aanleiding voor de boze brief van de GGD en de ban op 
de elektronische neus. Terwijl uit de vooronderzoeken bleek dat ruwweg 
zeven van de tien geteste blazers direct naar huis konden, bleek in de 
teststraten van Venray, Apeldoorn en Amsterdam het tegenovergestelde: 
zeven op de tien keer moest de blazer alsnog door voor een 
wattenstaafjestest. Dat maakt de blaastest 'onbruikbaar', aldus direct 
betrokkenen tegen deze krant. En verdacht: 'Ik heb nog nooit eerder zo'n 
groot verschil gezien tussen een eerste en een twee validatie.'

Eindelijk voelt De Vries zich vrij om daarover te praten, haar verslag 
naar de Inspectie Gezondheid en Jeugd is net de deur uit. Wat opspeelt, 
blijkt uit het eigen onderzoek van Breathomix, is dat de ademtest vaak 
niet lukt. En dat is een cruciaal verschil met: het apparaat deugt niet.

'In het systeem van de GGD heb je twee smaakjes: negatief en 
onbeoordeelbaar. Die laatste is de categorie mensen die door moeten voor 
een PCR-test', legt De Vries uit. 'Maar wat ook kan gebeuren is dat de 
meting mislukt. Dat valt bij de GGD allemaal onder de noemer 
onbeoordeelbaar.'

Toen De Vries dieper in de gegevens dook, bleek dat ze de 
teleurstellende resultaten in de teststraten nagenoeg geheel kon 
verklaren. De test had geen verkeerde uitslag, maar soms wel meer dan de 
helft van de keren geen uitslag gegeven. Haal die foutmeldingen weg, en 
het apparaat doet alsnog wat het hoort te doen: ongeveer twee op de drie 
mensen direct vrijpleiten.

'Een heel ander resultaat', zegt De Vries. 'Daarom is dit zo ontzettend 
frustrerend om te zien.'


Voor wie wordt getest, is het natuurlijk lood om oud ijzer. Het is toch 
een teken dat het apparaat niet goed werkt, als het zo vaak mis gaat?

'Nou, het is een teken dat het apparaat in deze gebruiksomgeving niet 
goed presteert. Tegelijkertijd werkte het apparaat wel bij onze 
validaties en als toegangstest bij bedrijven en evenementen - in spoor 
2, zoals wij dat noemen.'

Cijfers die de Volkskrant inzag, bevestigen dat beeld. Bij een 
experiment op een bedrijf in de Botlek kreeg tweederde van de geteste 
werknemers meteen het predicaat 'coronavrij'. Foutmeldingen gaf de 
ademtest maar een op de zes keer.


Waarom slaat de ademtest in de teststraat zo vaak op tilt?

'Dat is natuurlijk de vraag. Een reden kan zijn dat mensen hun adem niet 
goed hebben vastgehouden of niet genoeg hebben uitgeademd. Dat gaat dus 
over de afname van de test.

'In ons rapport nemen we de verschillende mogelijkheden door. Eerst de 
apparatuur zelf. Daar kan het eigenlijk niet aan liggen. We gebruikten 
soms dezelfde apparaten die we ook in ons onderzoek gebruikten. Een 
andere mogelijkheid is de internetverbinding. Als je, zeg, 15 seconden 
geen internet hebt, kan het apparaat de metingen niet doorgeven. Een 
deel van de mislukte metingen zijn echt missende datapunten.

'Vervolgens hebben we gekeken naar temperatuurschommelingen, een van de 
randvoorwaarden. Onze sensoren zijn temperatuurafhankelijk, de 
temperatuur mag niet meer dan 3 graden binnen vier uur tijd op en neer 
gaan. En we hebben op sommige locaties gezien: er gaat een warmtepomp 
kapot, en men meldt het niet. Of men zet het systeem in een omgeving 
waar de verwarming vol aan staat, of het toestel in de koude lucht 
staat, terwijl wij dat ontraden.'


Laten we eerlijk zijn: het is wel een foutgevoelig apparaat, met al die 
voorwaarden.

'Dit is ook de conclusie die wij hebben getrokken. Het werkt niet in een 
GGD-gebruiksomgeving. En dat snappen we ook. Sterker nog, we hebben hier 
vooraf voor gewaarschuwd. Er zijn daar zoveel verschillende settings en 
steeds wisselende teams. En dit is geavanceerde apparatuur, er zijn veel 
randvoorwaarden voor een goede werking. Een teststraat die geschikt is 
voor het afnemen van neusswabs is iets anders dan een teststraat waar je 
aan temperatuureisen en interneteisen moet voldoen, en waar de 
medewerkers ook meteen een uitslag moeten geven.'


Ik voel een maar aankomen?

'Maar waarom lukt het dan wel bij het Songfestival of een bedrijf? Bij 
bedrijven meten ze met kleine teams en in portocabins, met 
temperatuurregeling. Bij het Songfestival werd bijvoorbeeld het meeste 
personeel door onszelf opgeleid. Er zijn daar zo'n 1.300 mensen ter 
controle dubbel getest. En er waren nul fout-negatieven. In de Botlek 
was dat een fout-negatieve op de 900 dubbelgetesten. Bij een PCR-test is 
dat aantal fout-negatieven hoger, volgens het RIVM.'

En nu is de verkering tussen de GGD's en Breathomix uit. Beide hebben 
zich voorgenomen om door te gaan als goede vrienden, maar in praktijk 
lukt het de ex'en maar matig. 'We constateren dat de werking van het 
huidige systeem afwijkt van onze aannames over het systeem bij de 
start', tandenknarst de GGD-koepel GGD GHOR in zijn vertrouwelijke brief 
aan het ministerie, in bezit van de Volkskrant. De Vries op haar beurt 
klaagt over de volgens haar geschonden onderzoeksafspraken, extra eisen 
van de GGD's, en de teststraat die het nodig vond de elektronische neus 
in de uitlaatgassen te zetten - wat Breathomix nog zo had ontraden.

'Mij bekruipt wel eens de vraag of men dit wel echt wilde, of dat men 
het deed omdat het per se moest van de minister', zegt De Vries. Een van 
de interne evaluaties, waarin de Volkskrant inzage had, bevestigt die 
indruk. Het zou de GGD ontbreken aan 'motivatie' en 'betrokkenheid' om 
het project met de elektronische neus echt tot een goed einde te 
brengen, staat daarin onder meer.

Haar pijn, zegt ze, zichtbaar geemotioneerd ineens, zit hem in het 
schijnbare gemak waarin de ademtest werd omarmd, bejubeld, gewogen en 
weer van tafel geveegd. 'Afgedankt', zo omschrijft het Financieele 
Dagblad. 'Natuurlijk raakt mij dat. De ademtest is zoveel meer. Dat het 
voor een toepassing in een setting niet werkt, wil niet zeggen dat de 
techniek niet werkt. De lijst met toepassingen is lang: astma, COPD, 
longkanker, er zijn zoveel mooie en veelbelovende resultaten. Maar bij 
de introductie van een nieuwe technologie is juist ook het vertrouwen, 
de beeldvorming belangrijk. En ik hoop dat dit niet afstraalt op de 
ademtest als geheel.'

Nu is het wachten. Naar verwachting half augustus zal minister De Jonge, 
die eerder zo vol lof was over de ademtest, definitief de stekker uit 
het project trekken. Althans, in de GGD-teststraat. Goede hoop heeft De 
Vries nog voor de blaastest bij bedrijven, evenementen en - wie weet - 
bij het 'testen voor toegang'.

'Ik zie echt toegevoegde waarde van het apparaat, we hebben een hele 
lijst met bedrijven en evenementen die het apparaat willen gebruiken, 
zeker nu de besmettingscijfers weer oplopen. Ik weet dat het kan. Maar 
je moet het wel willen.'

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.