[D66] Terugkijken: Hoe de vaccin-alliantie van Hugo de Jonge eindigde in een diplomatieke sof (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #726)

Mon Jul 26 12:28:03 CEST 2021

Bron:   Volkskrant
Datum:  26 juli 2021
Auteur: Frank Hendrickx met medewerking van Erik Verwiel
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hoe-de-vaccin-alliantie-van-hugo-de-jonge-eindigde-in-een-diplomatieke-sof~b0fe311a/
Ref:    Anti-vaxxer Stephen Harmon overlijdt aan Covid-19,

https://www.google.com/search?tbm=nws&q=Anti-vaxxer+Stephen+Harmon

Hoe de vaccin-alliantie van Hugo de Jonge eindigde in een diplomatieke 
sof
--------------------------------------------------------------------------

Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid was in 2020 vastbesloten om 
samen met Duitsland, Frankrijk en Italie vaccins in te kopen. Zelfs het 
ministerie van Buitenlandse Zaken werd gepasseerd bij het geheime 
initiatief dat uiteindelijk uitmondde in een diplomatieke nederlaag. Een 
reconstructie.

Het is de eerste week van mei als minister van Volksgezondheid Hugo de 
Jonge benaderd wordt door zijn Duitse collega Jens Spahn. De Duitse 
minister heeft een intrigerende boodschap. AstraZeneca heeft contact 
opgenomen met Berlijn om te vragen of Duitsland zich alvast wil 
committeren aan het veelbelovende vaccin dat het bedrijf ontwikkelt in 
samenwerking met de universiteit van Oxford. Spahn is geinteresseerd en 
vraagt of ook Nederland wil participeren. Mogelijk gaat de Duitser ook 
nog wat andere landen benaderen.

De Jonge reageert welwillend. Vreemd is dat niet. De paniek van de 
eerste golf is net achter de rug en eindelijk kan worden nagedacht over 
een exit-strategie. Vaccins zijn daarbij cruciaal. Een samenwerking met 
Duitsland lijkt een buitenkansje.

Als de eerste coronagolf bovendien iets heeft geleerd, is het dat de 
Europese solidariteit niet vanzelfsprekend is. Vooral bij de strijd om 
beschermingsmiddelen werd dat pijnlijk duidelijk: grote landen als 
Frankrijk en Duitsland kondigden rucksichtslos exportverboden af om 
mondkapjes en andere spullen voor zichzelf te houden. Nederland zette 
aanvankelijk in op gemeenschappelijk inkoop via de EU, maar dat bleek 
een misrekening. De Europese Commissie slaagde er niet in om orde te 
scheppen op de vechtmarkt waar EU-lidstaat tegen EU-lidstaat opbood.

Bij de strijd om vaccins dreigt nu een nieuw gevecht. De Jonge houdt het 
contact met Spahn warm en in de loop van mei sluiten de ministers van 
Volksgezondheid van Frankrijk en Italie zich aan bij de gesprekken over 
een nog te vormen 'vaccin-alliantie'. De 'kopgroep van vier' wil samen 
vaccins gaan veiligstellen voordat het te laat is. De bedrijven 
AstraZeneca, Janssen, Sanofi en Moderna komen in beeld als leveranciers. 
Aangezien het om 'beursgevoelige informatie' gaat, moeten de gesprekken 
geheim blijven, zo krijgen betrokkenen te horen.

Zo begint het korte avontuur van wat The Inclusive Vaccine Alliance 
(TIVA) zal gaan heten. Even behoort Nederland tussen mei en juni 2020 
tot een kopgroep van vier landen aan de frontlinie van het gevecht om 
vaccins, maar lang zal dat niet duren. Interne documenten die nu via een 
beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) door de Volkskrant 
openbaar zijn geworden, bieden voor het eerst een blik achter de 
schermen van de razendsnelle opkomst en ondergang van de omstreden 
alliantie.

Janssen

Nederland mag dan het kleinste land zijn binnen de alliantie, toch is 
het niet onlogisch dat De Jonge is benaderd om mee te doen. Nederland is 
thuisbasis van enkele cruciale bedrijven in het gevecht om vaccins. Niet 
alleen is Janssen in Leiden bezig met de ontwikkeling van een 
veelbelovende kandidaat, ook ondersteunende bedrijven als Halix en 
Patheon kunnen een belangrijke rol gaan spelen bij de grootschalige 
productie die nodig is.

De Jonge lijkt na het echec rond de beschermingsmiddelen ook weinig 
fiducie te hebben in de doortastendheid van de Europese Commissie. In 
een interne, Engelstalige memo van het ministerie van VWS van 28 mei 
wordt opgemerkt dat de VS, het VK en China al deals hebben gesloten met 
producenten. De EU heeft nog geen enkel vaccin veilig gesteld, 'terwijl 
dat wel had moeten gebeuren', zo staat in het document. 'Vanwege de 
urgentie en het tempo' pleit de memo daarom voor de vorming van een 
kopgroep.

Ook vanuit Duitsland klinkt dezelfde analyse: 'Het zou onuitlegbaar zijn 
als andere regio's in de wereld eerder vaccins hebben', staat in een 
geanonimiseerde mail van het Duitse ministerie van Volksgezondheid aan 
het ministerie van VWS.

Diplomaten gepasseerd

De Jonge en zijn adviseur, ex-DSM-topman en nu corona-gezant Feike 
Sijbesma, betrekken op 25 mei premier Mark Rutte en minister van 
Financien Wopke Hoekstra bij het plan om een inkoop-alliantie te vormen 
met Duitsland, Frankrijk en Italie. Opmerkelijk genoeg wordt minister 
van Buitenlandse Zaken Stef Blok bij dat gesprek niet uitgenodigd. Zo 
wordt er gebouwd aan een internationale coalitie zonder dat Nederlandse 
diplomaten op de hoogte zijn.

Op 3 juni 2020 komt er plotsklaps een einde aan de geheimzinnigheid. De 
Jonge maakt samen met zijn drie collega's de oprichting van The 
Inclusive Vaccine Alliance publiek. De term 'inclusive' is op het 
laatste moment toegevoegd om duidelijk te maken dat op termijn ook 
andere landen zich kunnen aansluiten.

Achter de triomfantelijke presentatie van de alliantie gaat dan al een 
bitter gevecht schuil met Brussel. De Europese Commissie heeft op 3 juni 
vrij onverwacht een eigen vaccinstrategie bekendgemaakt. De 
verantwoordelijke Europees Commissaris Stella Kyriakides wil namens alle 
lidstaten opereren, maar 'de grote vier' met Nederland zien dat niet 
zitten. Zij willen zelf het voortouw houden en zoeken daarom de 
publiciteit.

In een interne mail legt een ambtenaar van VWS uit wat er is gebeurd: 
'Nu de Commissie met hun voorstel naar buiten kwam, moesten de vier 
landen ook versneld hun plannen presenteren.'

Verrassing

Het nieuws over de alliantie komt in binnen- en buitenland als een 
complete verrassing. Ambtenaren van het ministerie van Buitenlandse 
Zaken voelen zich overvallen door de brief die De Jonge naar de Tweede 
Kamer stuurt over de kopgroep van vier. 'We hebben woensdagavond nog 
contact gehad...', zo valt er in een kregelige mail aan VWS te lezen. 
'Had deze brief toen ook niet alvast even met ons gedeeld kunnen worden? 
De brief roept vragen bij ons op.'

Ook de EU-directeur van Buitenlandse Zaken, die het nieuws over de 
vaccin-alliantie via de media verneemt, trekt aan de bel bij VWS. 'Het 
zou fijn zijn als we in het vervolg ietsje eerder betrokken kunnen 
worden. Dan kunnen we ook helpen dit zacht te laten landen bij de 
Europese Commissie.'

De directeur Internationale Zaken van VWS, die de leiding heeft bij het 
initiatief, reageert onderkoeld op de verontwaardiging vanuit 
diplomatieke hoek. 'Ik snap je reactie. Maar soms zijn zaken net anders 
dan normaal.'

Buitengesloten EU-lidstaten staan perplex. Wat heeft de alliantie van 
vier te betekenen? Dringen ze voor bij de strijd om vaccins? En hoe valt 
het initiatief te rijmen met de pogingen van de Europese Commissie om 
gezamenlijk vaccins in te kopen voor de EU?

Benelux-partners

Ook Nederland heeft wat uit te leggen aan bondgenoten. Belgie en 
Luxemburg voelen zich gepasseerd. 'Waarom werden ze als Benelux-partners 
niet geconsulteerd', is een van de vragen. Landen als Noorwegen, 
Oekraine en Singapore kloppen opeens juist geinteresseerd aan bij VWS. 
Ze willen weten of ze ook lid kunnen worden van 'de inclusieve 
alliantie'.

Ambtenaren bij het ministerie van Hugo de Jonge weten zich niet altijd 
raad met alle vragen over de vaccin-coup. 'Dit wordt binnen VWS in een 
klein verband gedaan, waardoor ook wij niet altijd alle antwoorden 
hebben op ieder moment', schrijft een ambtenaar.

Een dikke week na de bekendmaking van het initiatief wordt het conflict 
binnen de EU op de spits gedreven, blijkt uit de stukken. Belgie, 
Luxemburg en vijf andere kleinere lidstaten scharen zich tijdens een 
informele Europese Gezondheidsraad op 12 juni demonstratief achter de 
Europese Commissie. Die moet het mandaat krijgen om namens alle 
lidstaten vaccins in te kopen. De kopgroep van vier mag niet op eigen 
houtje opereren, zo is de eis.

De vier alliantiepartners houden desondanks voet bij stuk. Op 13 juni 
maken De Jonge en de drie andere ministers van Volksgezondheid bekend 
dat ze een deal hebben gesloten met AstraZeneca voor de aankoop van 300 
tot 400 miljoen vaccins.

De onderhandelingen met AstraZeneca zijn gedaan door Duitsland. VWS laat 
dat graag over aan het buurland, ook omdat de Nederlandse gezant 
Sijbesma, die het kabinet met adviezen bijstaat, in een lastig parket 
zit. De broer van de ex-DSM-topman heeft een hoge functie bij 
AstraZeneca. De schijn van belangenverstrengeling moet voorkomen worden, 
zo wordt schriftelijk vastgelegd.

VWS heeft wel de leiding bij de gesprekken met het in Leiden gevestigde 
Janssen. Er zijn externe adviseurs van onder andere KPMG en het 
advocatenkantoor Hoyng Rokh Monegier ingehuurd. Een kleine groep 
ambtenaren werkt zich over de kop.

Het zal al snel verspilde moeite blijken; er komen geen nieuwe deals 
meer van de alliantie. De in allerijl naar buiten gebrachte overeenkomst 
met AstraZeneca is een mislukt wanhoopsoffensief. De bedoeling was om 
aan andere lidstaten te laten zien dat TIVA daadkrachtiger opereert dan 
de Europese Commissie, maar heel uitgewerkt is de deal die gepresenteerd 
wordt niet.

Andere lidstaten mogen zich aansluiten, maar hoe dat in zijn werk moet 
gaan, blijft onduidelijk. Moeten ze de vaccins kopen van de andere vier 
landen? Wie draagt het financiele risico? De onrust rond de alliantie 
wil maar niet gaan liggen.

Merkel

Het is uiteindelijk Angela Merkel die haar minister van Volksgezond Jens 
Spahn terugfluit, zo zal onder andere de Volkskrant later berichten. De 
bondskanselier beziet de vaccin-alliantie van haar minister Spahn als 
een drieste Alleingang met grote politieke risico's. De EU kan zich geen 
vaccin-oorlog tussen lidstaten veroorloven, oordeelt Merkel.

De Europese Commissie trekt vanaf 17 juni het hele dossier naar zich 
toe. Alle onderhandelingen met AstraZeneca, Janssen en de andere 
farmaceuten worden voortaan door Brussel gedaan. De vier 
alliantiepartners mogen nog een afgevaardigde sturen naar het 
gemeenschappelijke inkoopteam van de EU, maar daar blijft het bij.

Op 18 juni stuurt minister De Jonge een brief naar commissaris 
Kyriakides waarin hij zich neerlegt bij een vanuit Brussel aangestuurd 
inkoopproces. Van harte gaat het niet. De Jonge schrijft: 'Ik wil 
duidelijk maken dat het volgens de vier landen van The Inclusive Vaccine 
Alliance van het grootste belang is om het onderhandelingsproces te 
versnellen.'

De onvrede over de Europese vaccin-aanpak zal daarna blijven 
doorsluimeren. Het duurt bijvoorbeeld nog tot augustus 2020 voordat er 
een nieuwe (goedkopere) deal wordt gesloten met AstraZeneca. Later zal 
ook blijken dat de VS en het VK belangrijke Europese 
productiefaciliteiten, zoals Halix in Nederland, hebben veiliggesteld, 
terwijl de EU dat heeft nagelaten. Halix produceert daardoor in eerste 
instantie exclusief voor de Britten.

Het gevaar van een vaccin-oorlog tussen lidstaten is wel geweken door 
het opdoeken van The Inclusive Vaccine Alliance (TIVA). Voor de 
betrokken hoofdrolspeler is de teloorgang van het initiatief pijnlijk. 
Voor de Duitse minister Spahn is het gezichtsverlies zo groot dat hij op 
7 juli blijft volhouden dat de TIVA nog steeds actief is. Zelfs 
ambtenaren van VWS zijn daar verbaasd over.

Ook premier Rutte heeft blijkbaar moeite om zijn verlies te nemen. Tegen 
de ambassadeur van Nieuw-Zeeland zegt hij op 9 juli nog dat de TIVA 
'still alive and well' is, blijkt uit de interne stukken.

De werkelijkheid is anders: de alliantie is weken eerder ten onder 
gegaan in de Europese machtsstrijd en er zal nooit meer iets van 
vernomen worden. Het verblijf van Nederland in 'de kopgroep van Europa' 
blijft zo beperkt tot enkele weken van hard werken, veel diplomatieke 
onrust en uiteindelijk weinig resultaat.

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.