[D66] Het aantal positieve testen knalt omhoog. Hoe nu verder? (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #718)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amsterdammer #28-29
Datum:  14 juli 2021
Auteur: Jop de Vrieze
URL:    
https://www.groene.nl/artikel/het-aantal-positieve-testen-knalt-omhoog-hoe-nu-verder
Ref:    Tegengeluid,
        
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/07/13/paniek-over-de-deltavariant-van-het-coronavirus-is-onterecht-a4050922


Het aantal positieve testen knalt omhoog. Hoe nu verder?
--------------------------------------------------------
Uitbundig danste Nederland de afgelopen twee weken met het virus. Tot 
daar plots de man met de hamer was. Hoe kon het zo misgaan? En wat nu?

De bezoekers in de rij voor de ingang van het 90's on the Beach-festival 
in het Utrechtse Woerden begrijpen het niet meer. Waarom gaan ze nu 
ineens weer maatregelen nemen, terwijl de ziekenhuizen helemaal niet 
volstromen? Ze halen hun schouders op tegenover de verslaggever van 
EenVandaag die hen op 9 juli ondervraagt. Zij horen waarschijnlijk bij 
de lucky few die deze zomer een festival hebben kunnen meepikken - in 
elk geval tot aan 13 augustus. Vanaf de volgende ochtend zal al het 
entertainment in Nederland weer verboden zijn, inclusief 
buitenfestivals.

Op 18 juni had Mark Rutte nog opgewekt plaatsgenomen achter zijn 
spreekgestoelte voor wat de voorlopig laatste coronapersconferentie 
moest worden. 'Goedenavond,' begon hij. 'Hugo de Jonge en ik hebben op 
deze plek meerdere keren de hoop en verwachting uitgesproken dat we op 
weg waren naar een mooie zomer. En die verwachting komt gelukkig uit. 
[...] Onze belangrijkste boodschap vanavond is dat we ook de volgende 
stap uit het openingsplan, stap 4, een paar dagen eerder durven te 
zetten en dat er zelfs meer kan dan we eerder dachten. Kijkend naar de 
cijfers en naar het laatste advies van het Outbreak Management Team is 
dat verantwoord.'

De dagen erna overheerste de opluchting met vlak daaronder een dosis 
opgekropte euforie die zijn weerga niet kende. Op kantoor werken en door 
Europa reizen werd niet langer ontraden - sterker nog: op de vraag of we 
op vakantie konden gaan deze zomer was het antwoord van demissionair 
coronaminister Hugo de Jonge 'volmondig: ja.' De mondkapjes werden 
begeleid door melige liedjes van bewindslieden afgeslingerd - alleen in 
het OV en op Schiphol moesten die nog op. Alleen de anderhalve meter, 
het handen wassen en het thuisblijven en testen bij klachten bleven in 
stand, en zelfs die afstandsregel kon onder een voorwaarde van tafel: 
wanneer bezoekers voor binnenkomst aan de deur een QR-code konden tonen 
dat ze volledig gevaccineerd of negatief getest waren.

Het nachtleven opende de deuren, giga-rijen vormden zich voor de 
testcentra waar dansliefhebbers hun felbegeerde QR-code konden 
bemachtigen. Al snel doken de eerste verontrustende berichten op over 
gesjoemel met testbewijzen, een storing waarvan de gevolgen werden 
bestreden door dan maar zonder test groen licht te geven, portiers die 
op grote schaal nauwelijks QR-codes, laat staan de ter controle 
benodigde identiteitskaarten controleerden. Maar dat mocht de pret niet 
drukken.

Twee weken danste Nederland uitbundig met het virus. Toen was daar de 
man met de hamer. De GGD'en stuiten op het ene na het andere 
megacluster, tot tweehonderd besmettingen in een Enschedese discotheek 
aan toe. In Amsterdam alleen al doken er na het tweede feestweekend 65 
clusters op. In een niet eerder vertoond tempo knalt het dagelijks 
aantal positieve testen omhoog van minder dan 500 op 27 juni tot ruim 
12.000 op vrijdag 9 juli - een record dat de dag erna alleen maar blijft 
staan dankzij een storing bij de GGD'en. En dus moet het nachtleven 
voorlopig weer op slot.

Veel van de feestgangers van die eerste twee weekends zitten met de 
schrik thuis in isolatie of quarantaine en ook de rest van Nederland is 
ontwaakt uit de veel te zonnige zomerdroom. De cijfers knallen zo hard 
omhoog dat het kabinet wel moest ingrijpen. De vraag die leeft is hoe 
kabinet en adviseurs zich zo hebben kunnen vergalopperen. Maar er is ook 
verwarring. Maandenlang hebben Van Dissel, Rutte en De Jonge verteld dat 
er pas een probleem was wanneer de ziekenhuizen vol stroomden. Dat was 
nu allerminst het geval. Sterker nog, op de dag van de persconferentie 
was er zelfs nog geen sprake van een toename en het was dankzij het 
vaccineren maar de vraag of de zorgcapaciteit uberhaupt in de knel zou 
komen. Waarom werd er dan nu toch ingegrepen? Is het nu ineens wel een 
probleem dat jongeren elkaar besmetten? Zijn de zorgen over long covid 
oprecht? Waarom durfden het kabinet en zijn adviseurs het nu het erop 
aankwam toch niet aan om het virus rond te laten gaan? En hoe nu verder?

Een onmiskenbare factor in de virusexplosie is dat de snel oprukkende 
delta-variant van het virus anderhalf keer besmettelijker is dan de toch 
al besmettelijkere alfavariant. Bovendien is de incubatietijd van dit 
virus gemiddeld een dag korter, waardoor mensen na hun besmetting eerder 
zelf weer besmettelijk worden, soms al de dag na besmetting. 'Het gaat 
echt te hard', zegt viroloog en OMT-lid Marion Koopmans. En we zijn het 
zicht op het virus kwijt.'

Tot overmaat van ramp blijken zelfs de mRNA-vaccins die bij de 
alfavariant de verspreiding behoorlijk goed remden, hier bij de 
delta-variant veel minder goed in staat. Hierdoor kunnen gevaccineerde 
mensen het virus doorgeven aan onvolledig gevaccineerden en 
ongevaccineerden om hen heen - en het virus ook verspreiden door Europa.

Organisatiewetenschapper en RedTeam-data-analist Marino van Zelst 
waarschuwde al eind mei voor de opmars van die variant, al erkent hij 
dat ook hij deze explosie niet had voorzien. Hem viel de afgelopen weken 
vooral op dat deze variant net als eerder de alfavariant een groeiende 
epidemie vormde binnen de krimpende epidemie. Alleen rekenden de 
deskundigen van het RIVM en OMT er op basis van de modellering dit keer 
op dat het aantal besmettingen deze zomer weliswaar net als vorig jaar 
langzaam op zou lopen, maar geen druk op de zorg zou geven. In het 
najaar, wanneer de omstandigheden gunstiger zouden zijn voor het virus 
en mogelijk een deel van de ouderen weer vatbaarder zou worden, kon dat 
wel weer gebeuren. Maar ook dat zou door de vaccinaties waarschijnlijk 
meevallen.

Die overtuiging dat het mee zou vallen overheerste bij het RIVM nog tot 
halverwege vorige week. Toen het kabinet vanwege de snel oplopende 
besmettingsaantallen overwoog een spoedadvies te vragen aan het OMT, was 
de reactie van OMT-voorzitter Jaap van Dissel tijdens de technische 
briefing van woensdag 7 juli nog: 'Het doel van het OMT is niet het 
voorkomen van neusverkoudheid en milde ziekten. Wat wij willen voorkomen 
is overbelasting van de zorg en we willen de kwetsbaren beschermen. Die 
zijn momenteel niet betrokken bij deze opleving.'

Tijdens deze technische briefing komt Van Dissel daarbij nog met de 
redenatie dat de jongeren beter in de zomer in groteren getale besmet 
kunnen worden dan in het najaar, omdat het virus zich in dat jaargetijde 
makkelijker verspreidt en wellicht een deel van de ouderen dan al weer 
vatbaarder is geworden. Terwijl we hadden kunnen leren van de vorige 
zomer in de regio Antwerpen, waar het na snelle versoepelingen ook toen 
al heel hard ging. Van Zelst: 'En je kunt die jongeren binnen een paar 
weken gewoon laten vaccineren, waarom zou je ze laten infecteren?'

Het plan om met toegangstesten het uitgaansleven te heropenen was niet 
uit het niets gekomen. Er was maanden voorwerk verricht, tijdens door de 
sector opgezette Fieldlab-experimenten onder leiding van 
arts-microbioloog en OMT-lid Andreas Voss. Al waren die allerminst 
onomstreden. Enkele wetenschappers onder wie epidemioloog en 
NRC-columnist Cecile Janssens hielden weinig heel van de methodologie en 
vooral de zeer optimistische aannames. Op basis daarvan was de 
inschatting van het OMT dat het risico aanvaardbaar was, zegt Koopmans. 
'We hadden toch de hoop dat we met de lage cijfers en de prescreening 
het onder controle zouden kunnen houden.'

Wat niet aan het OMT was voorgelegd, waren enkele wijzigingen ten 
opzichte van de Fieldlab-adviezen. De door het OMT aangeraden maximaal 
24 uur tussen de sneltest en het eind van het evenement, werd 40 uur 
tussen test en aanvang. Riskant, aangezien een sneltest goed in staat is 
om besmettelijkheid te detecteren, maar een negatief geteste persoon 
binnen 40 uur alsnog flink besmettelijk kan worden - ook zonder 
duidelijke symptomen. En dan is er nog het besluit van De Jonge om 
jongeren naar de vaccinatiestraat te lokken door hen direct na hun 
Janssen-prik een toegangscode voor het nachtleven te geven - terwijl dit 
vaccin op zijn vroegst pas na twee en mogelijk zelfs vier weken 
voldoende werkt en het onduidelijk is of het de verspreiding van het 
virus wel genoeg remt.

Niet iedereen is verrast door het uit de hand lopen van 
testenvoortoegang. Gezondheidseconoom Xander Koolman van de Vrije 
Universiteit in Amsterdam stond mede aan de wieg van het concept om 
Nederland versneld te kunnen openen. 'Maar niet voor potentiele 
superspreading events', verzucht hij. 'Daarvan kon je zien aankomen dat 
het risico te groot zou zijn. Dus ja, er is gesjoemeld, maar dat was 
niet nodig geweest om het te laten falen.'

Een toename, daar had het OMT op basis van de RIVM-modellen van Jacco 
Wallinga wel op gerekend - eentje vergelijkbaar met afgelopen zomer, 
waar het vaccineren dan in de loop van de zomer weer korte metten mee 
zou maken, voor de ziekenhuizen vol zouden stromen. 'Wallinga zei het 
ook in een interview met de NOS: de modellen rekenen met gemiddelden', 
zegt Van Zelst. 'Maar wat dit virus doet zit in wat we de fat tails 
noemen - het gedraagt zich niet rondom gemiddelden, het gedijt juist bij 
die extreme situaties, zoals superspreading events.'

In feite functioneert het model dus goed zo lang het virus geen kans 
krijgt te gedijen en door alle onderdrukkende maatregelen slechts 
geleidelijk kan verspreiden. Zodra het de kans krijgt zich echt te 
verspreiden, geven de modellen niet thuis. 'Ik heb de indruk dat er maar 
weinig landen in hun beleid zo zwaar leunen op die modellen als 
Nederland,' zegt Koolman.

Het spoedadvies kwam er toch. Dat de situatie ernstig is, maakt het 
advies wel duidelijk. Maar hoe zit het met de ziekenhuizen? Op dit 
moment is er nog nauwelijks sprake van een toename, maar hoe zal dat 
over een paar weken zitten? In het advies komt het getal van 3 miljoen 
vatbaren langs, maar of verspreiding onder hen de ziekenhuizen onder 
druk kan zetten blijft ongewis - de modellen schieten tekort, erkent het 
OMT. 'Het is waarschijnlijk dat ook het aantal opnames per dag sneller 
stijgt en dat deze stijging langer aanhoudt dan voorzien.'

De link tussen besmettingen en ziekenhuisopnames en sterfte is weliswaar 
door de vaccinaties verzwakt, maar niet helemaal losgekoppeld. In 
Groot-Brittannie, waar de deltavariant al langer rondwaart, bleef het 
aantal opnames eerst ook achter, maar neemt dat nu exponentieel toe, met 
op 8 juli 379 opnames in alleen Engeland, waarvan een aanzienlijk deel 
tussen 25 en 44 jaar. Op dinsdag 13 juli meldt Aura Timen van het RIVM 
dat ze voor de komende periode rekenen op 150 tot 600 nieuwe IC-opnames 
vanwege corona, met name veertigers, vijftigers en zestigers. Een fikse 
last in een periode waarin andere zorg zou worden ingehaald en 
zorgpersoneel ook graag even rust had gewild, maar er dreigt bij lange 
na geen code zwart.

En dan, als een duveltje uit een doosje, is daar iets anders: long 
covid. Al die maanden vrijwel volledig genegeerd door het kabinet, nu 
zowel door het OMT als door het kabinet genoemd als reden om in te 
grijpen. Plots is daar ook deze week een tussenrapportage van het in mei 
2021 opgezette longcovid-RIVM-onderzoek, waaruit zou zijn gebleken dat 
vooral patienten met milde corona langdurige klachten ontwikkelen - iets 
wat voor deskundigen niet nieuw is. Zijn kabinet en OMT van inzicht 
veranderd? 'Wanneer je zoals Nederland vaart op de ziektelast, dan heb 
je op een moment dat de opnames omlaag gaan als medisch adviseur haast 
geen argumenten meer,' zegt Koopmans, 'Feit is dat dit virus ons voor 
verrassingen blijft zetten en de ernst van long covid wel degelijk 
voortschrijdend inzicht is. De cijfers en definities blijven lastig, 
maar wat mij betreft is long covid zeker niet verwaarloosbaar.'

Xander Koolman heeft er zijn twijfels bij of dit ook daadwerkelijk het 
beleid heeft bepaald. Hem viel het op dat die donderdagavond, na het 
OMT-overleg en de dag voor de persconferentie, GGD-arts en OMT-lid Anja 
Schreijer nog benadrukte dat long covid inderdaad niet is waar het 
beleid om draait. 'Er waren andere afwegingen waaronder mogelijke 
reisbeperkingen, maar die bleven buiten beeld. Het stoort mij dat 
waarschijnlijk dominante argumenten ontkend worden en eerder 
afgeserveerde argumenten nu ineens worden opgeblazen.'

Uiteindelijk is er iets anders aan de hand, zegt Koolman. Door de 
toenemende cijfers begon de onrust toe te nemen in het land. Clubs 
sloten zelf hun deuren, gemeenten zoals Eindhoven besloten zelf hun 
terrassen te sluiten. 'Je kunt denken dat het meevalt met de 
ziekenhuisbezetting, maar als de onrust toeslaat gaan mensen zelf 
maatregelen nemen,' zegt hij. 'Dan geef je als Rijksoverheid het stuur 
uit handen.'

Daarbij dreigt Nederland in rap tempo donkerrood te kleuren op de kaart 
van het Europese RIVM, wat landen kan doen besluiten dat Nederlanders 
bij bezoek en hun eigen burgers bij terugkeer in quarantaine moeten. 
Verder is het goed mogelijk dat er contact is geweest met Duitsland, dat 
al eerder heeft gedreigd de grens te sluiten - iets waar Mark Rutte erg 
gevoelig voor is.

Hoe dan ook is Nederland niet geisoleerd. Je kunt zelf wel denken dat 
het virus rond laten gaan onder de jeugd kan, omdat de meeste ouderen 
gevaccineerd zijn (maar slechts 40% van de volwassenen volledig 
gevaccineerd is), maar als daar in de landen om je heen heel anders over 
wordt gedacht heb je toch een probleem.

Dat besef dringt langzaam door, ook in de Kamer. Maar in plaats van die 
realiteit goed door te laten dringen, namen ze een motie aan die erop 
aandringt de Europese kleurcodes niet langer op besmettingen maar op 
ziekenhuisopnames te baseren. Terwijl Nederland er eerder ook al in was 
geslaagd die criteria te versoepelen. Wie brengen het virus binnen? Niet 
de mensen in de ziekenhuizen. En als we iets geleerd hebben het 
afgelopen jaar is dat zodra de ziekenhuizen vollopen, je te laat bent om 
nog subtiel en proactief te reageren.

Je had een openlijke discussie gewild over de daadwerkelijke argumenten, 
zegt Koolman. 'Dan gaat het bijvoorbeeld over de vraag of we ons beleid 
niet toch meer moeten synchroniseren met de landen om ons heen. Nu zijn 
de draaien niet te volgen. Je kunt niet meer aankomen met dat het 
gevaarlijk is voor die jongeren zelf als je maandenlang iets anders hebt 
gezegd.'

Een belangrijke vraag is of de huidige maatregelen genoeg zijn om de 
explosieve toename op zijn minst stevig af te remmen. Een optimist zal 
zeggen: het monster dat superspreading heet, is onthoofd. In het 
uitgaansleven heeft het virus het gemakkelijk, daarbuiten niet en zal 
het hopelijk snel uitdoven. De pessimist wijst op het reproductiegetal 
van voor de laatste versoepelingen: 1,37. En op het feit dat het virus 
inmiddels al op andere plekken en onder andere leeftijdsgroepen oprukt: 
in studentenhuizen, op werkvloeren, verjaardagsfeestjes en in de nog wel 
geopende horeca.

Tegen dat rimpeleffect doet het kabinet nog niets. De teststructuur 
kraakt waardoor het zicht op de aantallen besmettingen verder afneemt. 
Het bron- en contactonderzoek wordt door de enorme aantallen nog maar 
minimaal uitgevoerd: in veel regio's noteren de contactonderzoekers de 
vermoedelijke plaats van besmetting al niet meer en besmette personen 
krijgen het dringende verzoek hun contacten zelf te benaderen - een 
groot deel van hen is niet te vinden omdat de besmettelijke personen op 
een avond in verschillende kroegen zijn geweest. 'Nu zitten we op ruim 
10.000 positieve testen per dag, zegt Van Zelst. 'Het kostte de vorige 
keer zes maanden om van zo'n aantal terug te gaan. Dus het lijkt erop 
dat het kabinet het wil uitzingen tot de prikken de verspreiding verder 
omlaagdrukken.'
Of het testenvoortoegang in de horeca na die 13e augustus opnieuw 
ingevoerd gaat worden, is nogal de vraag. In elk geval wil het OMT dat 
ook volledig gevaccineerden dan een negatieve test moeten laten zien, 
omdat te onzeker is of zij niet toch het virus kunnen binnenbrengen.

Ondertussen is een andere vraag of een deel van de festivalzomer nog te 
redden is, wanneer daar wel heel streng het testenvoortoegang gehanteerd 
zal worden. De meest recente berichten, over alleen al 1000 besmettingen 
op een tweedaags festival in Utrecht stemmen niet optimistisch. 'Het is 
op dit moment heel lastig te zeggen', zegt Koopmans. 'We weten niet goed 
waar het aan ligt dat het zo hard omhoogging in het uitgaansleven. 
Misschien is het het gesjoemel of de zwakke handhaving, maar de delta op 
zich maakt ook al een verschil. En ook al scheelt het iets dat festivals 
buiten plaatsvinden, wandelen in het bos is iets anders dan zwetend 
voorin op de dansvloer bij het hoofdpodium. Plus bij grote festivals heb 
je vaak randactiviteiten zoals overnachtingen, campingfeestjes en volle 
treinen.'.'

Wat de afgelopen weken heeft ontbroken en nog altijd ontbreekt is 
houvast, ook als het tegenvalt. De coronagedragsunit van het RIVM 
benadrukte het belang van een plan B en roept al maanden om als criteria 
'data, geen datums' te nemen. Het kabinet stelt 13 augustus niet als 
einddatum maar als 'in elk geval tot dan', maar in de hoofden van veel 
burgers zal het vermoedelijk anders uitwerken.

En daarbij is er onvoldoende duidelijk wanneer we wel vinden dat er 
genoeg Nederlanders beschermd zijn om de maatregelen (weer) los te 
laten. Zal daarbij wel de ziekenhuiscapaciteit als uitgangspunt genomen 
worden? Daar zal het kabinet de bevolking helderheid over moeten 
verschaffen. 'In elk geval is duidelijk dat Nederland ook voor mensen 
die zich niet laten vaccineren een IC-bed beschikbaar wil hebben,' zegt 
Koolman. Koopmans: 'Nu is er nog te veel ongelijkheid in of mensen de 
kans hebben gehad zich te laten vaccineren.'

--------
(c) 2021 Groene Amsterdammer