[D66] Nederland vaccineert traag. Hoe zetten we het prikprogramma in turbostand? (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #523)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  26 januari 2021
Auteur: Michiel van der Geest en Charlotte Huisman
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/nederland-vaccineert-traag-hoe-zetten-we-het-prikprogramma-in-turbostand~bbad5c08b/


Nederland vaccineert traag. Hoe zetten we het prikprogramma in 
turbostand?
--------------------------------------------------------------------------

Tot nog toe hebben nog geen 174 duizend Nederlanders een eerste 
coronaprik gehad. Blijven vaccins te lang ongebruikt in de koeling 
liggen? De Nederlandse bureaucratie en het versnipperde systeem werken 
tegen. Maar de grote bottleneck: de levering vaccins.


Is Nederland echt zo traag? En hoe komt dat dan?

Ja, het gaat echt nog in een wandeltempo. De EU als geheel voert al niet 
bepaald de wereldranglijst vaccineren aan - landen als het Verenigd 
Koninkrijk, de Verenigde Staten en Israel hebben eerder met 
noodprocedures vaccins goedgekeurd, en hebben ook meer vaccins kunnen 
kopen. Israel, de koploper, heeft speciale afspraken met Pfizer, waarbij 
zij - als klein land - in ruil voor het leveren van data relatief veel 
vaccins tot hun beschikking krijgen.

Maar ook binnen de EU staat Nederland stijf onder de degradatiestreep. 
Dit komt deels doordat Nederland al in de weken na Kerst - totdat 
verpleeghuismedewerker Sanna Elkadiri op 6 januari de eerste prik kreeg 
- een achterstand opliep. Die is nu alle systemen en logistiek op orde 
zou moeten zijn nog niet ingelopen.

Nederland behoorde tot de meest voorzichtige landen wat betreft 
voorraadbeheer: voor elke gegeven prik werd automatisch het vaccin voor 
de tweede prik achtergehouden. Dit principe is inmiddels losgelaten, nog 
de helft van de verwachte tweede prikken moet alvast in de vriezer 
liggen. Ook niet bepaald versnellend: Nederland wijzigt bijna wekelijks 
de vaccinatiestrategie; hetzij omdat de minister zwicht voor een zware 
lobby (het acutezorg-personeel, de huisartsen), hetzij omdat de 
farmaceuten hun leveringsschema's weer aanpassen.

En dan is er nog wat Hans Buijing, voorzitter van thuiszorgvereniging 
Thuisnl, 'de administratieve Kafka van Nederland' noemt. Het kan in een 
zorginstelling per kamer verschillen welk vaccin iemand krijgt, en door 
wie dat wordt toegediend. Dit hangt af van de vraag: is de specialist 
ouderengeneeskunde (of de arts verstandelijk gehandicapten) de 
hoofdbehandelaar, of de huisarts? In het eerste geval prikt de 
instelling zelf met Pfizer, in het tweede geval komt er vanuit een 
huisartsenpost in de buurt een prikteam langs met het Moderna-vaccin.

Dit omdat de hoofdbehandelaar als eindverantwoordelijke bijvoorbeeld 
contra-indicaties moet uitsluiten. Buijing: 'Dan denk je dus vanuit het 
systeem, en niet vanuit de mensen. Je kunt ook met elkaar bellen om 
contra-indicaties door te geven.'

Volgens Jan Fransoo, hoogleraar Operations en Logistiek Management in 
Tilburg en Eindhoven, hebben 'dit soort ketens van farmaceutische 
producten altijd ingewikkelde voorwaarden voor eigenaarschap en 
overdracht'. En in z'n algemeenheid geldt: 'Meer complexiteit in een 
operatie, leidt altijd tot meer vertraging.'


Kunnen we sneller prikken in Nederland? En hoe dan?

Gek wordt huisarts Geert-Jan van Holten ervan. Zo'n beetje elke oudere 
in zijn praktijk wordt op een ander moment geprikt, met een ander 
vaccin, door een andere instantie. 'Dan belt een zoon boos op: waarom 
moet zijn vader, die in een aanleunwoning woont, met de auto naar Veghel 
voor een prik? Ik snap het ook niet. Er wonen tachtig van die ouderen in 
zo'n flat. Laat ze naar de koffiekamer komen en geef ze een prik. Hoe 
moeilijk kan het zijn?'

De huisartsen moeten een deel van de vaccinaties voor hun rekening 
nemen, zoals ze gewend zijn bij de griepprik. 'Maar daaraan is nooit een 
tekort en alle vaccins zijn tegelijk inzetbaar. Als er nu 250 duizend 
vaccins per week binnenkomen, zijn dat er 50 per huisartsenpraktijk. 
Ontzettend inefficient. Hier wordt een noodsituatie door het bestaande 
systeem geduwd, in plaats van dat iemand de leiding krijgt en zegt: 
privacy, de vraag wie de hoofdbehandelaar is - allemaal ontzettend 
belangrijk, maar nu er 600 mensen per week overlijden even wat minder 
belangrijk.'

De vaccinatiestrategie van het ministerie daarentegen gaat over veel 
verschillende sporen. Inmiddels zijn het acutezorgpersoneel (in de 
ziekenhuizen), de huisartsen (idem), de verpleeghuismedewerkers (bij de 
GGD), de inwoners van verpleeghuizen en gehandicaptenzorginstellingen 
(instellingsarts of mobiele teams vanuit de huisartsenpost), de 
kleinschalige zorgwoonvormen (idem), de 90-plussers (GGD of huisarts), 
aan de beurt of geweest - zij het vaak in een bescheiden tempo.

Zo zetten de GGD's op hun 25 regionale vaccinatielocaties nu slechts 10 
duizend prikken per dag, dat moet in februari kunnen oplopen tot 200 
duizend per week.

Zou het dan niet helpen het leger in te zetten? Die hebben immers 
ervaring met logistiek. En waarom gaan de GGD's eigenlijk niet dag en 
nacht door met prikken? 'Het leger zou hierin niets kunnen uithalen, als 
er niet meer vaccins zijn', zegt voorzitter Andre Rouvoet van GGD-koepel 
GHOR. 'Zouden we meer vaccins hebben, zouden de GGD's meer prikken 
zetten', vult zijn woordvoerder Sonja Kloppenburg aan.

De bottleneck is uiteindelijk het gebrek aan vaccins. Die druppelen 
binnen in kleine hoeveelheden, van een forse stroom is geen sprake. Tot 
eind januari leverden farmaceuten niet meer dan totaal 757 duizend doses 
vaccins, grotendeels van Pfizer. Voor februari gaat het om in totaal 
897.380 doses van Pfizer en Moderna. Van deze vaccins zijn twee prikken 
nodig.

De grote klapper had moeten komen van AstraZeneca. 4,5 miljoen doses 
vanaf begin februari. Maar, tegenslag: farmaceut AstraZeneca dreigt dit 
eerste kwartaal minder dan de helft van de bestelde vaccins te leveren 
aan de Europese Unie.

Zou het dan geen goed idee zijn nog kleinere voorraden aan te houden om 
zo veel mogelijk mensen alvast te prikken? 'Dat is uiteindelijk een 
risico-afweging', zegt hoogleraar Fransoo. 'Houd je nauwelijks vaccins 
op voorraad voor de tweede prik (zoals Denemarken doet, red.), dan kom 
je in de knel als de leveringen van de farmaceuten tegenvallen. En dat 
is al geregeld gebeurd.' Een marge aanhouden is daarom verstandig, vindt 
Fransoo. 'Het beeld dat er veel vaccins onnodig in de vriezer liggen, 
klopt dus maar ten dele.'

We moeten daarom de verwachtingen temperen, zegt Fransoo. 'Zelfs als we 
sneller versnellen, worden we straks weer afgeremd.'


Kan de productie van de farmaceuten niet sneller, bijvoorbeeld met 
dwanglicenties en door op meer plaatsen te produceren?

Er is eigenlijk maar een echte oplossing, zegt onder anderen Andre 
Knottnerus, oud-voorzitter van de Gezondheidsraad en de 
Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR). De 
productiecapaciteit van de inmiddels bewezen vaccins moet omhoog, en 
overheden moeten hen daarbij helpen, of hen desnoods daartoe dwingen. 
Bijvoorbeeld via dwanglicenties, vindt Knottnerus, waarmee overheden 
patenten overrulen en dus de productie kunnen (laten) overnemen. Alleen 
zo kan de pandemie wereldwijd worden bedwongen.

De vraag is of en hoe snel een dwanglicentie op een octrooi uiteindelijk 
de productie zal opschroeven, zegt Mark Jolink, patentspecialist van 
octrooibureau EP&C. 'Het is niet zo dat we dan over twee maanden veel 
meer vaccins tot onze beschikking hebben. De eerste stap is dat de 
farmaceuten productiebedrijven moeten vinden die de vaccins kunnen gaan 
leveren. Dat is al ingewikkeld, een vaccin produceren is heel wat 
moeilijker dan brood bakken.' Maar daarbij, zegt Knottnerus, zouden 
juist andere farmaceuten wiens vaccins de eindstreep (nog) niet hebben 
gehaald, kunnen helpen. Dinsdag werd bekend dat de Franse farmaceut 
Sanofi nog dit jaar meer dan 100 miljoen doses gaat produceren van het 
coronavaccin van concurrenten Pfizer en BioNTech. Sanofi werkt samen met 
branchegenoot GlaxoSmithKline aan een eigen vaccin.

Toch is de kans best aanwezig, zegt Jolink, dat alle geschikte bedrijven 
inmiddels zijn ingezet om vaccins te produceren. Elke farmaceut wil 
immers zoveel mogelijk vaccins leveren. 'We begrijpen allemaal dat 
farmaceuten een redelijke vergoeding verdienen voor hun vaccin. Dus daar 
ligt een stimulans om zo snel mogelijk te produceren. Zeker omdat er 
steeds meer concurrenten op de markt komen.' Pfizer voert de productie 
al op, de EU heeft onlangs 300 miljoen extra doses besteld.

Maar als er dan geschikte bedrijven zijn gevonden, dan is stap twee dat 
farmaceut en producent een licentieovereenkomst sluiten. 'Farmaceuten 
hebben een machtspositie, zij hebben de sleutel in handen. Dus we moeten 
goed in de gaten houden of zij in redelijkheid productiebedrijven in 
staat stellen om mee te produceren.'

Gebeurt dat niet, dan is daar de dwanglicentie. 'Alleen het dreigen 
daarmee, en de maatschappelijk druk die daarmee gepaard gaat, kan al 
helpen.' Jolink denkt overigens niet dat het zo ver hoeft te komen.

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.