[D66] Rellen bij pandemie niet uniek (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #522)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  26 januari 2021
Auteur: Maartje Bakker
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/rellen-bij-pandemie-uniek-nee-hoor-ook-in-1904-was-er-al-een-vaccinrevolte~b9cb9c16/


Rellen bij pandemie uniek? Nee hoor, ook in 1904 was er al een
vaccinrevolte
--------------------------------------------------------------

Ziekenhuizen die in brand worden gestoken. Plunderingen uit woede tegen 
een te dwingende overheid. Protesten tegen het dragen van een mondkapje. 
Het lijkt uniek, maar het gebeurde net zo goed in 1831, tijdens de 
cholera-rellen. Of in 1904, gedurende de 'vaccinrevolte' in Brazilie. En 
ook in 1919, bij de uitbraak van de Spaanse griep.

Een epidemie gaat bijna altijd gepaard met rellen, weet Rina Knoeff, 
universitair hoofddocent in de geschiedenis van de geneeskunde aan de 
Rijksuniversiteit Groningen. 'Het is haast eng, de voorspellende waarde 
van de geschiedenis', vindt ze.

Natuurlijk, iedere maatschappelijke woede-uitbarsting verschilt van de 
vorige. Toch zijn er drie 'motieven' die Knoeff vaak ziet terugkomen. 
Een: complotdenken. Twee: een autoritaire overheid. En drie: de 
groeiende sociale ongelijkheid.


1831-1832: Cholera-rellen

Van complotdenken is in elk geval ook sprake tijdens de cholerapandemie 
van de jaren 1830. 'Er werd gezegd dat cholera was bedacht door de 
elite, om armoede te bestrijden', vertelt Knoeff aan de telefoon. 'De 
armen dachten dat ze naar het ziekenhuis moesten zodat ze onzichtbaar 
werden. Ze waren ook bang dat hun huizen werden onteigend.'

In Groot-Brittannie speelt in die periode nog iets anders mee. Daar 
heerst de angst dat dokters achter de verspreiding van cholera zitten, 
zodat ze ruim de beschikking krijgen over dode lichamen voor hun 
onderzoek.

Het leidt, van Rusland tot Groot-Brittannie, tot rellen. Niet alleen 
bestuurders, ook dokters en ziekenhuizen moeten het ontgelden. De woede 
is niet altijd ingegeven door waandenkbeelden. In het tsaristische 
Rusland worden de cholera-rellen ook veroorzaakt door de strikte 
choleramaatregelen die de tsaristische bestuurders nemen - denk aan 
quarantaines en beperking van de bewegingsvrijheid.

In Urk en Enschede blijft het rustig. Aan Nederland gaan de 
cholera-rellen grotendeels voorbij. Maar toch raken de gevolgen ook 
Nederland, ze vormen de opmaat voor het revolutiejaar 1848. Knoeff: 'Ze 
dragen bij aan het idee dat de ongelijkheid tussen arm en rijk te groot 
is. Epidemieen zijn in de geschiedenis heel ingrijpend geweest. Maar we 
hebben de neiging ze te vergeten zodra ze voorbij zijn. Er is immers 
niets heroisch aan, zoals bij een oorlog.'


1904: Vaccinrevolte

In de strijd tegen het pokkenvirus neemt het Braziliaanse parlement in 
1904 een Wet voor Verplichte Vaccinatie aan. De nieuwe wet bepaalt dat 
inentingsteams, vergezeld door de politie, de huizen van mensen mogen 
binnendringen om hen verplicht in te enten.

In Rio de Janeiro is de nieuwe wet het startschot voor de 
'vaccinrevolte'. Relschoppers plunderen winkels, slopen trams en werpen 
barricades op. Met stokken en stenen gaan ze de politie te lijf. Na een 
week wordt de opstand onderdrukt. Er vallen dertig doden. Maar de 
verplichte vaccinatie wordt hervat, alsof er niets gebeurd is.

'Het laat zien dat antivaxers een lange geschiedenis hebben', 
constateert Knoeff. In de Verenigde Staten veroorzaakt de inoculatie 
tegen de pokken zelfs een eeuw eerder al maatschappelijke onrust. En wat 
daar opvallend is: eerst wordt er gereld tegen inoculatie, maar enkele 
decennia later juist voor.


1918: Masker-losknopers

Als in 1918 de Spaanse griep over de wereld raast, wordt in Amerika het 
mondkapje verplicht gesteld. Tijdens de eerste golf heeft de bevolking 
van San Francisco daar geen moeite mee, maar dat verandert bij de tweede 
golf. Er ontstaat een anti-maskerbeweging.

De protesten van die 'masker-losknopers' verlopen niet altijd vreedzaam. 
Zo wordt in de San Francisco Chronicle een incident beschreven met een 
smid die weigert een masker te dragen. Als een gezondheidsinspecteur hem 
daarop aanspreekt, 'bewerkt de smid hem met een zak waarin een groot 
aantal zilveren dollars zit, en werkt hem daarna naar de grond'.

'De ergernis over die mondkapjes ontstond doordat er geen sluitend 
bewijs was dat ze werkten', zegt Knoeff. 'En daarnaast zijn de protesten 
altijd politiek gemotiveerd. Er deden toen veel vrouwen aan mee, die 
streden voor kiesrecht en zich keerden tegen de mannelijke bestuurders 
van de stad.'

'Een gezondheidscrisis heeft het altijd in zich ook een politieke crisis 
te worden', zegt ook Amrish Baidjoe, een Nederlandse veldepidemioloog 
die met het Internationale Rode Kruis overal op de wereld 
infectieziekten bestrijdt. 'In Nederland geldt dat op dit moment meer 
dan ooit. Met de verkiezingen op komst hebben sommige politici er baat 
bij de woede onder de bevolking op te stoken.'


2014: Ebola

Je hoeft niet diep in het verleden te duiken om te zien dat een epidemie 
tot geweld kan leiden. Ook de ebola-uitbraak van 2014 leidt tot rellen, 
in bijna alle West-Afrikaanse landen die erdoor worden getroffen.

In Monrovia, de hoofdstad van Liberia, komt de bevolking van een 
sloppenwijk in opstand als de politie hen afgrendelt van de 
buitenwereld. En in Guinee vallen acht doden als gezondheidswerkers het 
land intrekken om de bevolking te informeren over de ziekte.

Veldepidemioloog Baidjoe is in 2019 actief tijdens de ebola-uitbraak in 
Congo, en ziet ook daar hoe de bevolking in woede ontsteekt. 'Het was 
nodig om ebolapatienten te isoleren in een kliniek, ze konden niet 
thuisblijven', vertelt hij. 'Maar je moet bedenken: de mensen daar leven 
in een conflictgebied. Ze zijn regelmatig het slachtoffer van 
ontvoeringen of lynchpartijen. En dan komen er mensen in witte pakken 
die hun familieleden meenemen. Dat accepteerden ze uiteindelijk niet.'

Het leidt ertoe dat  ebolaklinieken in de dorpen Butembo en Katwa worden 
bekogeld met stenen en in brand gestoken. Op dat moment lijkt het nog 
iets wat in Enschede nooit zal kunnen gebeuren.

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.