[D66] Wegkijken van coronavirusvarianten (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #520)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Groene Amsterdammer #3
Datum:  20 januari 2021
Auteur: Jop de Vrieze
URL:    https://www.groene.nl/artikel/we-moeten-elkaar-meer-aanspreken
Ref:    https://www.groene.nl/series/de-coronacrisis


Hoe de nieuwe coronavirusvarianten oprukken
-------------------------------------------
'We moeten elkaar meer aanspreken'

De sneller verspreidende variant van het coronavirus wint terrein in 
Nederland en het is een kwestie van tijd voordat ook andere 
'zorgwekkende varianten' vaste voet aan de grond krijgen, met mogelijk 
dramatische gevolgen.

Ashis Brahma wordt er behoorlijk moedeloos van. Tussen Kerst en de 
eerste dagen van januari, vertelt de arts infectieziektenbestrijding van 
de GGD Noord- en Oost-Gelderland, zijn er op verschillende locaties in 
Nederland meer dan tienduizend monsters van coronatesten opgestuurd naar 
de labs van het RIVM en Erasmus MC om in kaart te brengen hoe de nieuwe, 
besmettelijkere variant van het coronavirus zich door ons land 
verspreidt. Zijn eigen GGD deed dat onder meer van een vleesverwerker en 
van twee verpleeghuizen die hun zaken goed op orde hadden, maar waar het 
aantal besmettingen razendsnel opliep. 'We leven inmiddels op 17 januari 
en nog steeds lijkt de urgentie in Nederland nauwelijks doorgedrongen.'

Hoeveel procent van de besmettingen in Nederland inmiddels met de 
nieuwe, sneller verspreidende variant is - waarschijnlijk tegen de tien 
- is volgens Brahma niet zo relevant, omdat we in andere landen hebben 
gezien hoe snel dat exponentieel omhoog gaat. 'Maar het enige dat we tot 
nu toe doen is meer testen, in Lansingerland, in Dronten, in 
Bunschoten.' Toen hij naar aanleiding van een uitbraak met de variant in 
een gehandicapteninstelling in Ermelo het RIVM opbelde met de vraag wat 
nu te doen was het antwoord: 'Nou, we hebben geen beleid, dat volgt 
nog.'

Nederland is hard op weg om Ierland achterna te gaan. Tot begin december 
gold dat land binnen Europa als een lichtend voorbeeld in de strijd 
tegen het coronavirus. Terwijl in Nederland sinds september het 
dagelijkse aantal positieve testen nauwelijks onder de vijfduizend kwam, 
hielden de vijf miljoen Ieren het wekenlang op ongeveer driehonderd per 
dag. En dus besloot de Ierse overheid eind november dat restaurants en 
eetcafes de laatste maand van het jaar open zouden mogen en versoepelde 
ze de bezoekregels voor tijdens de feestdagen.

Maar stilletjes aan begon een in december in Groot-Brittannie 
aangetroffen variant van het virus, B.1.1.7, aan een opmars. In de 
laatste week van december (waarin aardig wat Ieren naar familie in Groot 
Brittannie reisden) was het aandeel ervan nog minder dan negen procent, 
een week later dertien procent, nog een week later 25 procent en 
inmiddels is het ongeveer de helft. Op 23 december was het aantal 
vastgestelde besmettingen al negenhonderd. Een dag later kondigde de 
regering de meest strenge lockdown af die de Ierse routekaart vermeldt. 
Het kwaad was al geschied, in de eerste week van 2021 schoot het aantal 
positieve tests per dag omhoog naar achtduizend - het hoogste per hoofd 
van de bevolking in heel Europa. Inmiddels puilen de ziekenhuizen uit, 
met opvallend veel veertigers en vijftigers.

Waar B.1.1.7 het eerst is gaan verspreiden is niet bekend, maar 
waarschijnlijk is hij ontstaan in een persoon die langdurig met het 
coronavirus besmet is geweest. Zo'n langdurige besmetting resulteert in 
een evolutionaire strijd tussen virus en afweersysteem. De zegevierende 
variant bevat zeventien mutaties waarvan er een paar waarschijnlijk het 
virus sneller doen verspreiden, vertelt Richard Molenkamp, medisch 
moleculair microbioloog in het Erasmus MC in Rotterdam, al vermeldt hij 
erbij dat we nog veel niet weten. Het virus lijkt zich beter te kunnen 
hechten in de luchtwegen, waardoor er minder virusdeeltjes binnen hoeven 
komen voor het raak is. Ook lijkt deze variant zich sneller te 
vermenigvuldigen boven in de keel, waardoor besmettelijke mensen meer 
virusdeeltjes uitscheiden. 'Deze mensen hebben een gemiddeld lagere 
CT-waarde, een maat voor de hoeveelheid virus in de keel', zegt 
Molenkamp.

Per contact dat een besmettelijke persoon heeft, neemt in het geval van 
B.1.1.7 de kans met grofweg vijftig procent toe dat deze het virus 
overdraagt: zou deze persoon bijvoorbeeld op een illegaal feestje eerst 
tien mensen besmetten, dan zijn het er nu vijftien. En voor elk van die 
vijftien geldt weer hetzelfde. Oftewel: als het even de kans krijgt, 
grijpt dit virus nog veel sneller om zich heen dan de vertrouwde 
variant.

Experts in Nederland en ook de leden van het kabinet zijn er inmiddels 
van doordrongen dat B.1.1.7 de komende maanden de boel over zal nemen. 
Zoals het OMT in zijn laatste advies schrijft, gebeurt nu hier wat in 
Engeland eerder gebeurde: de oude epidemie zwakt af maar ondertussen 
neemt de nieuwe exponentieel toe. De verwachting is dat bij het huidige 
beleid en gedrag deze variant in de loop van februari de daling zal doen 
omslaan in een stijging, met als gevolg dat in maart en april het aantal 
ernstig zieken enorm zal zijn. Het vaccineren van de kwetsbaren wordt 
dus nog meer een race tegen de klok.

In december was er nog discussie of de snellere verspreiding misschien 
gewoon door het gedrag van de Britten kwam. Het beleid was daar op dat 
moment nog wat soepeler en de scholen waren open, vertelt Willem van 
Schaik, hoogleraar microbiologie en infectie aan de Universiteit van 
Birmingham. 'Maar inmiddels zijn de epidemiologische gegevens 
overtuigend. Iedereen is besmettelijker, dus ook kinderen. Al is 
gelukkig gebleken dat zij het virus nog altijd per contact minder 
overdragen dan tieners en volwassenen.'

De variant is weliswaar niet ziekmakender of dodelijker, maar dat is 
niet geruststellend, legt Van Schaik uit. Een virus dat veertig procent 
meer mensen doodt, is op korte termijn inderdaad dodelijker. Maar een 
virus dat per cyclus veertig procent meer nieuwe mensen besmet, doodt 
door de exponentiele toename na een maand al snel vijf keer zo veel 
mensen. En dan is er nog niet eens meegewogen dat bij een rappere 
toename van ziekenhuisopnames de kans sterk toeneemt dat er minder goede 
zorg geleverd wordt en uiteindelijk zelfs de zorg omvalt. 'We zitten nu 
in Groot-Brittannie op rond de 1500 doden per dag', zegt Van Schaik, 'en 
dat gaat waarschijnlijk nog meer worden.'

Dat is dan ook waar verschillende regio's in Europa, waaronder in 
Nederland, zich op voorbereiden: code zwart - de situatie waarin de 
ziekenhuizen zelfs de patienten die wel verwezen worden wegens corona 
niet meer aankunnen en op de ic op basis van niet-medische criteria 
zoals leeftijd moet worden geselecteerd.

En of dat allemaal nog niet genoeg was, liggen er nog meer varianten op 
de loer. Die lijken niet alleen besmettelijker, maar brengen nog meer 
onhebbelijke eigenschappen met zich mee. Zo is er de Zuid-Afrikaanse 
variant B.1.351, die een wijziging heeft in het spike-eiwit, waardoor 
zowel vaccins als de natuurlijke afweer door eerdere infecties minder 
goed hun werk kunnen doen - al betekent dit niet dat ze volledig 
onwerkzaam worden.

Nog zorgwekkender is een variant die recent opdook in het Braziliaanse 
Manaus. Die stad kwam al eerder in het nieuws omdat het virus er zo 
ongenadig huishield dat er op twee miljoen inwoners 6400 doden vielen 
en, zo concludeerden wetenschappers vorige maand in Science, zo'n 
driekwart van de bevolking besmet werd.

Zo langzamerhand moest daar nu wel groepsimmuniteit bereikt zijn, was de 
consensus. Vandaar dat de alarmbellen afgingen toen begin januari de 
ziekenhuizen in Manaus toch weer vol stroomden. Deskundigen vrezen dat 
de variant die op het moment rondgaat dusdanig is veranderd dat de 
antistoffen van veel inwoners er geen bescherming tegen bieden. 
Lab-experimenten waarbij onderzoekers het 'gewone' coronavirus langdurig 
aan antistoffen blootstelden, bevestigen (in een nog niet door collega's 
beoordeeld artikel) dat het virus inderdaad uiteindelijk kan 
'ontsnappen'. Onderzoek moet bevestigen of er in Manaus daadwerkelijk 
sprake is van massale herbesmettingen en of deze herbesmette mensen zelf 
(ernstig) ziek worden. Het kan ook dat zij het virus alleen doorgeven 
aan anderen. In beide gevallen geldt dat groepsimmuniteit de kwetsbaren 
niet langer beschermt.

Deze 'immuunontwijking' kan ook weleens slecht nieuws betekenen voor de 
vaccins. Veldepidemioloog Amrish Baidjoe, die afgelopen week deelnam aan 
een WHO-meeting over de verspreiding van de varianten, wordt er niet 
optimistisch van. 'Veel mensen zien de vaccinaties als een licht aan het 
einde van de tunnel, maar dat licht is voor mij sinds die bijeenkomst 
helemaal niet zo duidelijk meer. Wanneer je niet snel genoeg een groot 
deel van de bevolking beschermt, kunnen er net als in Manaus varianten 
ontstaan die het vaccin omzeilen en voorlopig heeft een groot deel van 
de wereld die eerste prik nog niet gezet.'

Hij maakt zich net als Willem van Schaik zorgen over de keuze die onder 
meer de Britse overheid overweegt om de tweede prik enkele maanden uit 
te stellen. Zo zouden ze meer mensen alvast een eerste kunnen geven, die 
naar schatting enige maanden zo'n vijftig procent bescherming biedt. Van 
Schaik bestudeert zelf het ontstaan van antibioticaresistentie. 'Onder 
zo'n prikregime kun je iets vergelijkbaars gaan zien, zegt hij. 'Als de 
nood enorm is kan ik het begrijpen, maar je wilt het liever niet.'

In Nederland proberen deskundigen momenteel nog zo veel mogelijk kennis 
te vergaren over het virus. Dat doen ze in het lab in het Erasmus MC en 
voor het eerst testen GGD'en in samenwerking met Erasmus en RIVM in 
verschillende regio's op grote schaal op het virus. In onder meer 
uitbraakgemeente Lansingerland is dit ingegeven door een uitbraak van de 
nieuwe variant, elders zoals in Dronten is het een steekproef. Met name 
de gegevens uit Lansingerland zullen moeten helpen te bepalen of scholen 
een groter verspreidingsrisico vormen. 'Alles wat we weten komt uit het 
Verenigd Koninkrijk', zegt Molenkamp. 'We willen weten hoe het hier zit. 
Daarom zijn we nu de surveillance aan het opschroeven, met verschillende 
labs buiten Rotterdam en Bilthoven.'

Omdat het virus sneller overspringt, houdt het maatregelenpakket dat het 
reproductiegetal nu net onder de 1 houdt dat straks niet meer en zal dat 
bij ongewijzigd gedrag tot rond de 1,3 oplopen. Bovendien loopt bron- en 
contactonderzoek - zelfs al zou dat weer op volle kracht uitvoerbaar 
zijn - sneller achter de feiten aan, omdat het aantal besmettingen per 
bron anderhalf keer toeneemt.

Ondertussen duurde de discussie over aanvaardbaarheid van een avondklok 
die het reproductiegetal straks onder de 1 moet helpen drukken 
eindeloos, werkt bijna een derde van de mensen die thuis kunnen werken 
regelmatig gewoon op kantoor en is het aanbevelen van mondneusmaskers 
nog altijd niet van de grond gekomen. Wederom dreigen burgers en 
beleidsmakers in Nederland pas doordrongen te raken van de noodzaak van 
maatregelen wanneer het te laat is, waardoor we weer het slechtste van 
twee werelden krijgen: en de vele zieken en doden, en de maandenlange 
zware restricties met alle gevolgen van dien.

Hoewel fatalisme op de loer ligt, is het ook zo dat alles wat het aantal 
'besmettingssituaties' beperkt in absolute zin juist meer effect heeft: 
er worden meer besmettingen voorkomen. Dus wie zich strak aan bewezen 
maatregelen houdt zoals het zo ver mogelijk terugbrengen van het aantal 
contacten, het vermijden van langdurig of nabij contact, vooral in 
binnenruimtes, en het dragen van - liefst FFP2 - mondneusmaskers, is nog 
steeds relatief veilig. Maar wie de grenzen opzoekt of er overheen gaat, 
zal sneller worden afgestraft. 'Ik hoop dat de bezorgdheid over de 
nieuwe varianten dat besef kan versterken', zegt Molenkamp.

Daar is Brahma het mee eens, maar wat hem betreft is het niet genoeg om 
op die maatregelen te wijzen. 'Het moet niet steeds gaan over gedrag, 
maar over bewustzijn. We moeten elkaar echt meer aanspreken op waar het 
om gaat: dat de zorg overloopt, mensen ziek worden, onze eigen vrienden 
en familie door ons gedrag kunnen overlijden. Die boodschap is door de 
nieuwe variant alleen maar belangrijker geworden.'

--------
(c) 2021 De Groene Amsterdammer