[D66] Goudsmit: 'Het is crisis, handel daar ook naar en vaccineer' (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #547)

Thu Feb 11 11:41:13 CET 2021

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  10 februari 2021
Auteur: Niki Korteweg
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/02/10/het-is-crisis-handel-daar-ook-naar-en-vaccineer-a4031269

Goudsmit: 'Het is crisis, handel daar ook naar en vaccineer'
------------------------------------------------------------

Jaap Goudsmit, Viroloog Geef in hoog tempo alle 60-plussers hun eerste 
prik, zegt Jaap Goudsmit. 'Gebruik welk vaccin er maar voorhanden is, en 
laat voor de zomer alle maatregelen los.'

'Herkent onze regering wel hoe ernstig de crisis is?' verzucht Jaap 
Goudsmit (1951) halverwege het gesprek. 'Ze werken zich helemaal kapot, 
maar voelen ze de urgentie? Ik heb de indruk van niet.' Hoofdschuddend 
zit de arts en viroloog in de serre van zijn villa aan de rand van het 
Amsterdamse Vondelpark. Overal staan en liggen boeken. De wanden bestaan 
uit boekenkasten, op de salontafel liggen hoog opgetaste stapels over 
uiteenlopende onderwerpen, en ook de eettafel en de tafel in de 
voorkamer zijn bezaaid met paperassen en boeken.

'Nu spreken politici zich uit en moeten we ineens ontzettend veel 
medelijden hebben met de kinderen die niet naar school kunnen, en de 
mensen die eenzaam zijn. Ze hebben absoluut gelijk. Maar het enige 
antwoord is: sneller vaccineren. Nu gaan ze heel lang praten, er moet 
een commissie komen, en een impactgroep met gedragswetenschappers. Dat 
is symptoombestrijding. Je moet de oorzaak aanpakken. Het virus 
bestrijden. Op geen enkele andere manier is dit oplosbaar.'

Goudsmit is een wetenschappelijke duizendpoot: hij is opgeleid als arts, 
stapte in de jaren tachtig over op onderzoek naar hiv en aids, en maakte 
in 2002 de stap naar het bedrijfsleven. Hij was wetenschappelijk 
directeur en hoofd vaccinontwikkeling bij het Leidse biotechbedrijf 
Crucell, wat nu Janssen Vaccines is. Nog altijd is hij hoogleraar aan de 
Universiteit van Amsterdam, en aan de Harvard T.H. Chan School of Public 
Health in Boston.

Vorig jaar, eind januari, stond Goudsmit, bijna zeventig, op het punt om 
de virologie vaarwel zeggen. Hij wilde zijn resterende werkzame jaren 
besteden aan onderzoek naar de veroudering van het immuunsysteem. Als 
slotakkoord zou hij de hele maand februari een cursus over vaccins geven 
aan Harvard. Maar toen was daar het coronavirus.

'Mijn studenten uit China hadden via WeChat contact met thuis. Iemand 
vertelde dat haar moeder geen kankerbehandeling meer kreeg omdat alle 
artsen naar Wuhan waren gestuurd. Toen wist ik: dit is een ongekende 
ramp. Hier kon ik me niet aan onttrekken.' Op 13 maart vloog hij terug 
naar huis - met de laatste vlucht naar Nederland. De hele wereld ging op 
slot.

Goudsmit begon een blog waarop hij bijna wekelijks schrijft. Elke 
ochtend leest hij nieuwe artikelen op preprintserver medrxiv. Hij volgt 
en bediscussieert het werk van vijftien bevriende wetenschappers uit het 
veld die hij hoog heeft zitten. 'Een band-of-brothers-achtige groep. 
Mensen waarvan ik weet dat ze degelijk onderzoek doen, maar die ook 
originele ideeen hebben, niet altijd de meest gangbare, en die 
verrassend vaak gelijk hebben.' Op 2 februari verscheen zijn boek, Vrij 
van Corona, op basis van het blog.

Hoe raken we zo snel mogelijk 'vrij van corona'?

'Om het virus de kop in te slaan moeten we iedereen boven de 60 jaar zo 
snel mogelijk vaccineren, met welk vaccin er maar beschikbaar is. Dat 
zijn de ouderen en de kwetsbaren, degenen die Covid-19 het hardste 
treft, die het hoogste risico lopen op ernstige ziekte en doodgaan door 
Covid-19. Dat zijn volgens het CBS 4,3 miljoen mensen, en volgens een 
briefing aan de Tweede Kamer zijn er in het eerste kwartaal ook 4,2 
miljoen vaccins beschikbaar. Dat moet in drie maanden te doen zijn. Voor 
de zomervakantie geven we iedereen een tweede prik. En daarna hef je 
alle maatregelen op. Je stuurt iedereen op vakantie, met sneltesten 
houden we de besmettingen in de gaten.

'Dit heeft geen zin: we verliezen miljoenen, je krijgt meer eenzaamheid, 
irritatie, onrust, leerachterstand, en populistische visies. De derde 
golf van infecties is al niet meer te voorkomen. Maar de derde golf van 
IC-opnames kunnen we voorkomen als we nu als een gek gaan vaccineren. 
Volgend jaar roepen we dan de ouderen en kwetsbare mensen op voor een 
nieuwe vaccinatie, of een bredere groep, afhankelijk van de verspreiding 
van het virus en van hoe lang de afweer tegen het virus blijft bestaan 
bij mensen.'

Een risico in dit scenario is dat de leveringen stokken. Is een prik ook 
voldoende?

'In een noodsituatie als dit zou ik het zelfs aandurven om van al die 
vaccins alleen het eerste shot geven. Het vaccin van Janssen beschermt 
na een dosis 100 procent tegen IC-opname en overlijden aan Covid-19. De 
covidvaccins doen feitelijk allemaal hetzelfde: ze wekken een 
immuunrespons op tegen het spike-eiwit van het coronavirus. Het gedeelte 
dat bindt aan onze cellen.

'Omdat alle vaccins zo op elkaar lijken kan de tweede prik van elke 
fabrikant zijn. Janssen, AstraZeneca, het Russische Spoetnik V, je geeft 
gewoon wat er binnenkomt. Dat zou ik durven, in crisis.'

Maar hoe hou je dan in de gaten welke vaccins nog beschermen tegen de 
nieuwe virusmutanten?

'Dat er mutanten ontstaan was te verwachten. Een virus dat nog maar net 
in de mens rondgaat, zal veranderen en steeds iets beter toegang krijgen 
tot onze cellen. Tegen een infectie of een milde vorm van Covid-19 
lijken de vaccins niet veel te beschermen, en bij elke nieuwe variant 
wordt dat slechter. Maar allemaal beschermen ze tot nu toe nog wel tegen 
ernstige ziekte, ziekenhuisopname en sterfte door Covid-19, ook door de 
nieuwe varianten. Dan gaat het nu dus alleen nog om de snelheid van 
vaccineren.

'We hebben gezien dat geen maatregel het virus echt verwijdert. Alleen 
heel draconische, die we niet willen nemen. Dan moet je het risico 
verplaatsen, en zeggen: dan vaccineer ik met meer risico.'

Goudsmit ergert zich aan het Nederlandse beleid, en hoe het OMT daarin 
meeleunt. 'Het advies van de Gezondheidsraad is keer op keer: vaccineer 
eerst de ouderen. Maar de regering omzeilt dat steeds. Dat is ernstig. 
Je moet vasthouden aan wetenschappelijke adviezen, en niet de politiek 
daarmee vermengen. Zo verlaag je de waarde van de wetenschap.

'IC-arts en OMT-lid Diederik Gommers, die ik overigens bewonder om zijn 
werk, zei dat eerst de acute zorg moet worden gevaccineerd. Maar onder 
werkers in de acute zorg zijn weinig infecties, en er liggen nauwelijks 
gezondheidswerkers op de IC. Ze hebben beschermingsmateriaal en ze zijn 
getraind in hygiene. Dus die hoef je niet als eerste te vaccineren. Dat 
had nooit moeten gebeuren. De beste bescherming voor de zorg is de 
risicogroep voor IC-opname vaccineren.'

Hoe had u het aangepakt?

'Ik had iemand aan het hoofd gesteld die verstand heeft van crises in de 
volksgezondheid: Roel Coutinho, oud-directeur van het Centrum 
Infectieziektebestrijding van het RIVM. Daarnaast misschien nog iemand 
die veel weet over virussen, zoals Ab Osterhaus. En als derde iemand van 
het leger. Zij zouden onafhankelijk van de politiek moeten functioneren. 
Laat die hele logistiek van A tot Z bij die groep mensen en bemoei je er 
helemaal niet mee. Dan kan die lobbydruk ook niet werken. En huisartsen 
hadden gewoon alle mensen moeten vaccineren die ook jaarlijks worden 
opgeroepen voor de griepprik.'

Het is precies die combinatie van vaccinkennis, ervaring in de industrie 
en pragmatische instelling die maakte dat Goudsmit werd gevraagd in de 
wetenschappelijke adviesraad van Covax. Dat is een speciaal verbond met 
onder meer de WHO die erop toeziet dat alle deelnemende landen gelijke 
toegang hebben tot covidvaccins. De adviesraad (de Covax Independent 
Product Group) raadt aan welke vaccins moeten worden aangekocht en welke 
landen de vaccins moeten krijgen. Het doel is om dit jaar 2 miljard 
doses te bemachtigen, waarvan 1,3 miljard voor de 92 landen met lage 
inkomens.

Hoe loopt het nu met Covax?

'Alle rijke landen hebben geld in de pot gestort, of toegezegd dat ze 
dat gaan doen. Daarover maak ik me geen zorgen. Wij krijgen elke maandag 
presentaties van vaccinfabrikanten en moeten adviseren wat Covax moet 
kopen. Ons advies is: alles wat je krijgen kunt. Maar ze krijgen nu 
niets. Het probleem is dat veel van de vaccins gemaakt moeten worden 
door het Serum Institute in India. Die van AstraZeneca, van Novavax, van 
de Chinezen en Russen, van de Indiers zelf. Zij kunnen miljarden doses 
maken in maanden. Maar er zijn conflicterende belangen. Het Serum 
Institute staat in India, dus die regering wil vaccins voor India en 
geeft geen exportvergunning. AstraZeneca produceert nu te weinig in 
Europa, dus mogelijk zeggen zij: stuur eerst maar even 20 miljoen doses 
deze kant op. Dan kan Covax achteraan in de rij.'

Dus dan maar de Russische en Chinese vaccins?

'Wij vinden dat Covax voor alles open moet staan, en ik vind dat Europa 
dat ook moet doen. Je kunt van alles vinden van die landen, maar dit is 
niet het moment om die geopolitiek een rol te laten spelen. Wij kijken 
objectief naar de onderzoeksgegevens, en we wegen mee dat er een groot 
tekort is aan vaccins. Het Russische vaccin, Spoetnik V, werd 
gewantrouwd maar het werkt volgens de gegevens die ze in The Lancet 
hebben gepubliceerd. Het viel ons ontzettend mee. Maar ook daarvan is de 
productie overigens een gigantisch probleem. We hopen dus toch op die 
Chinese vaccins, dan maar via een WHO-kwalificatie.'

Zouden we in westerse landen alleen de 60-plussers moeten inenten, en de 
rest van de vaccins verschepen naar ontwikkelingslanden?

'Eigenlijk wel. Maar zo solidair is de wereld niet, zo naief ben ik 
niet. Daar is de grens van de wetenschap bereikt. Maar ook in die landen 
wil je de gezondheidszorg ontlasten. Zelfs 20 procent van de bevolking 
vaccineren kan al enorm helpen, als je maar begint bij de ouderen.'

De aanpakkersmentaliteit van Goudsmit kan in een crisis als deze welkom 
zijn. Maar hij kan in andere gevallen rampzalig uitpakken. Als kersverse 
hoogleraar ontdekte Goudsmit in 1990 samen met de toen veelgeprezen 
chemicus Henk Buck een medicijn tegen hiv. Ze publiceerden in 
toptijdschrift Science, en werden wereldnieuws. Nog geen dag later kwam 
er al kritiek: de proeven deugden niet, het door Buck gemaakte 
'medicijn' bleek helemaal niet aanwezig in de monsters. Het kostte Buck 
zijn carriere, Goudsmit kwam er met een berisping vanaf. Ze spraken 
elkaar nooit meer.

Heeft u Buck nu al gesproken, zoals u zich vorig jaar in de uitzending 
van 'Zomergasten' voornam?

'Nee, daar ben ik nog niet aan toegekomen. Het was een vreselijke 
periode. Ik heb tien depressieve jaren geen wetenschap bedreven van enig 
niveau. Geen leuke periode. Ik ben nu zorgvuldiger, en omring me sinds 
die tijd met kritische medewerkers. Sindsdien is de kwaliteit van mijn 
wetenschap gigantisch gestegen. Bij Crucell heb ik mijn beste wetenschap 
bedreven. En die heeft iets opgeleverd: er is een hiv-vaccin, een 
ebola-vaccin, en een covidvaccin.'

CV

Jaap Goudsmit (1951) is arts en viroloog, en hoogleraar epidemiologie 
aan de Harvard T.H. Chan School of Public Health. Na zijn studie 
geneeskunde werd hij aidsonderzoeker en hoogleraar virologie aan het 
AMC.

In 2002 werd hij wetenschappelijk directeur van het Leidse vaccinbedrijf 
Crucell, het latere Janssen Vaccines. In 2011 nam farmareus Johnson & 
Johnson het over, hij werkte er tot zijn pensioen in 2017. Vanaf 2002 
was hij achtereenvolgens hoogleraar armoede-gerelateerde 
infectieziekten, vaccinologie, en neurodegeneratieve ziekten aan de 
Universiteit van Amsterdam.

Sinds 2020 is hij wetenschappelijk adviseur voor Covax, een organisatie 
die covidvaccins eerlijk over de wereld verdeelt. Goudsmit schreef 
meerdere nonfictieboeken, op 2 februari verscheen Vrij van Corona bij 
Uitgeverij Pluim.

--------
(c) 2021 Mediahuis