[D66] Terugkijken: Alarm over slagkracht GGD weggehoond door bewindsman (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #650)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Algemeen Dagblad
Datum:  17 en 21 april 2021
Auteur: Marcia Nieuwenhuis Met medewerking van Adrianne de Koning,
         Marjolein Groenendijk en Eric Reijnen-Rutten.
Ref:    
https://www.ad.nl/binnenland/alarm-over-slagkracht-ggd-weggehoond-bewindsman-zei-infectieziekten-zijn-toch-voorbij~a594f3b2b/


Alarm over slagkracht GGD weggehoond: 'Bewindsman zei: 'Infectieziekten
zijn toch voorbij'
-----------------------------------------------------------------------

Er is uitgebreid gewaarschuwd dat de Gemeentelijke Gezondheidsdiensten 
(GGD's) niet klaar zouden zijn voor een pandemie, maar daar is niets mee 
gedaan. Door een falende GGD kon corona zich verder verspreiden in 
Nederland.

Dat blijkt uit maandenlang onderzoek van deze site naar GGD's, waarvoor 
ruim honderd bronnen zijn geraadpleegd. Al sinds 2000 wordt in keiharde 
rapporten gewaarschuwd dat Nederland 'onvoldoende is voorbereid'. 
Draaiboeken zijn 'ondermaats', opschaling 'niet verzekerd', terwijl 
omstandigheden die pandemieen veroorzaken 'steeds nadrukkelijker 
aanwezig zijn'.

Het gevaar van infectieziekten is volgens meerdere (ex-)GGD-directeuren 
door de kabinetten-Rutte zwaar onderschat. 'Bewindslieden vonden onze 
waarschuwingen belachelijk. 'Infectieziekten zijn voorbij', zei een 
bewindsman me letterlijk', verklaart Paul van der Velpen, 22 jaar 
directeur van drie GGD's. Meermaals werden GGD-directeuren in 
persconferenties en Kamerbrieven verrast met nieuwe taken door minister 
van Volksgezondheid Hugo de Jonge. De CDA-bewindsman werd op zijn beurt 
boos als de chaos bij de GGD hem overviel.


Te weinig geld

Een van de hoofdoorzaken van de problemen is volgens oud-topambtenaren 
dat GGD's eind jaren 80 zijn ondergebracht bij gemeentes, zonder 
duidelijke eisen en geld. Oud-RIVM-topman Roel Coutinho: 'Dat is het 
nadeel als je GGD's onderbrengt bij gemeenten. Die kijken altijd: waar 
kan ik het met minder doen.'

Liefst 21 van de 25 GGD's hadden in 2015 onvoldoende artsen en/of 
verpleegkundigen infectieziektebestrijding, maar een rapport daarover 
belandde volgens co-auteur Jos van de Sande 'in de la'. Het jarenlange 
hoofd infectieziektebestrijding bij GGD Hart voor Brabant beschrijft dat 
er 'sausjes' over zijn verbetersuggesties gingen. 'GGD-directeuren 
wilden niet weten dat ze niet voldeden aan de formatie-eisen. In 
officiele verslagen staat nooit het naadje van de kous.'


Bruiloften met allochtonen genegeerd

Onderbezetting leidde ertoe dat bron- en contactonderzoekers moeilijke 
onderzoeken 'onder het kleed moesten vegen'. 'Bruiloften met allochtonen 
zijn genegeerd, vanwege taalproblemen', bevestigen verschillende 
uitzendkrachten die uitbraken moesten helpen indammen. Zij kregen te 
horen: vul maar 'thuis' in als waarschijnlijkste besmettingslocatie, 
zodat zij een volgend dossier konden oppakken. Een nakijker toont hoe 
gegevens 'boordevol fouten' naar het RIVM gaan.

Ook waren GGD's tijdens deze pandemie op cruciale momenten onbereikbaar 
voor artsen, specialisten, school- en verpleeghuisdirecteuren. Een 
arts-microbioloog die bij een van de allereerste coronapatienten van 
Nederland de GGD pas een dag later te spreken kreeg: 'Het leek wel 
Jiskefet.'

De GGD is in de coronacrisis het mikpunt van kritiek. Waarom was deze 
crisisorganisatie niet klaar voor een pandemie? Vanaf het begin van de 
virusuitbraak ging het mis en het kwam nooit meer goed. Een onderzoek 
naar de oorzaken van een falende dienst.

Het is een frisse voorjaarsdag in 2020 als een jonge medewerkster het 
kantoor binnenloopt van Paul van der Velpen, interim-directeur van de 
GGD Gelderland-Midden. Ze weet niet meer hoe ze verder moet. Van der 
Velpen beseft dat zij niet de enige is die op omvallen staat. 'In het 
callcenter worden mensen verrot gescholden. Terwijl iedereen zich kapot 
werkt. En 's avonds op tv zien we allemaal bijdehandjes die weten hoe 
het beter moet. Voor ziekenhuispersoneel wordt geapplaudisseerd, maar 
GGD'ers worden op hun kop gekakt. Jonge mensen, net gestart. Er waren 
momenten dat ik dacht: hoe krijgen we dit in de klauwen?'

Het is meer dan een jaar na het uitbreken van corona in Nederland en 'in 
de klauwen' hebben de Gemeentelijke Gezondheidsdiensten het nooit gehad. 
Nu worstelen de GGD's zich een weg door het zwabberende vaccinatiebeleid 
van het kabinet.

Deze krant sprak vanaf juni vorig jaar met ruim honderd betrokkenen van 
binnen en buiten de GGD. De dienst weigerde zelf medewerking. Mede om 
die reden en vooral uit bezorgdheid besloten tientallen medewerkers om 
toch te praten. Dit is het verhaal van een crisisorganisatie die deels 
zelf verantwoordelijk werd voor de coronacrisis in Nederland.


Wat doen de GGD's en wie is er de baas?

De GGD's werken voor alle 352 gemeenten van Nederland. De regio's waarin 
de GGD actief is, komen sinds 2008 overeen met de 25 veiligheidsregio's 
waarin politie en brandweer samenwerken. Soms zit alleen de wethouder 
Volksgezondheid in het bestuur, soms ook de burgemeester. 
GGD-directeuren zijn verenigd in de landelijke koepelorganisatie GGD 
Ghor (Geneeskundige hulpverleningsorganisaties in de regio). Andre 
Rouvoet is voorzitter. Die koepel wordt in de wet niet genoemd. 
Oud-GGD-directeur Paul van der Velpen: 'Formeel heeft Rouvoet dus niks 
te vertellen over de 25 GGD-directeuren.'

De Wet publieke gezondheidszorg bepaalt dat infectieziektenbestrijding 
een taak is van GGD. Bij andere taken, zoals jeugdgezondheid, mag de 
gemeente zelf bepalen wie die uitvoert. Waar de ene GGD verantwoordelijk 
is voor mensen met verward gedrag of Veilig Thuis, is dit bij andere 
GGD's niet zo. 'Een lappendeken', zegt Van der Velpen. 'De publieke 
gezondheid is in Nederland totaal verkruimeld. Er is geen slagkracht 
tijdens crises.'

Als Roel Coutinho, de latere RIVM-voorman, in 1977 solliciteert bij de 
GGD, snappen collega-artsen er niets van. 'Ze verklaarden me voor gek. 
Hoe kon ik mijn leven vergooien aan zoiets saais? De GGD was overbodig, 
mensen kregen toch geen polio of tbc meer? In de hierarchie in de 
geneeskunde stonden specialisten bovenaan, daarna kwamen huisartsen. 
Onderaan bungelde publieke gezondheid.'

Toch gaat Coutinho bij de GGD Amsterdam aan de slag als hoofd van de 
afdeling Volksgezondheid. Later volgt een kaalslag. CDA-minister Elco 
Brinkman maakt eind jaren 80 gemeenten, en niet langer het rijk, 
verantwoordelijk voor de GGD. Paul van der Velpen, die ruim 22 jaar aan 
het hoofd stond van drie GGD's: 'Het kabinet schoof alles naar 
gemeenten, zonder duidelijke eisen en zonder budget.'

Met de komst van de Wet Publieke Gezondheid in 2008 krijgen GGD's er 
taken bij voor het landelijk bestrijden van infectieziekten. Maar op 
last van de betrokken gemeenten - het was crisis - moesten alle 25 GGD's 
zwaar bezuinigen. 'GGD's moesten echt bedelen', zegt ex-GGD-directeur en 
hoogleraar zorgfinancien Richard Janssen. Coutinho: 'Dat is het nadeel 
als je GGD's onderbrengt bij gemeenten. Die kijken altijd: waar kan ik 
het met minder doen.' Van der Velpen: 'In de acht jaar dat ik directeur 
was in Amsterdam, is 30 procent bezuinigd.'


Waakvlamniveau

Keer op keer klinkt harde kritiek. Maar volgens experts gebeurde daar 
tijdens de kabinetten-Rutte niets mee. Noch minister Hugo de Jonge, noch 
zijn voorganger Edith Schippers (VVD), grijpt in, klinkt het. 'Sinds 
2008 zitten de GGD's op waakvlamniveau', zegt oud-directeur van de 
GGD-koepel Laurent de Vries. 'Een epidemie bestrijden zit er dan niet 
in. Alsof je tegen de brandweer zegt: de laatste tijd zijn er geen grote 
branden meer, laten we de boel maar afschalen.'

Aanhoudend bezuinigen kan ernstige gevolgen hebben, concluderen 
toezichthouders. Al sinds 2000 wijst het ene na het andere snoeiharde 
rapport erop dat Nederland niet is voorbereid op een pandemie. Neem het 
inspectierapport 'Staat van de Gezondheidszorg 2005'. Belangrijke 
draaiboeken zijn 'ondermaats' en 'onvoldoende getest op 
wetenschappelijke deugdelijkheid en uitvoerbaarheid'. Mocht er een 
epidemie uitbreken, dan is 'adequate opschaling niet verzekerd'. De 
slotsom: 'Nederland is onvoldoende voorbereid op epidemieen met grote 
gevolgen voor volksgezondheid.' Terwijl omstandigheden die zulke 
epidemieen veroorzaken 'steeds nadrukkelijker aanwezig zijn'.

Het rapport klinkt als de waarschuwing van iemand die na de 
coronapandemie terugreist in de tijd: 'Door de grote toename van 
internationaal verkeer kan verspreiding van micro-organismen binnen 
korte tijd over grote delen van de wereld plaatsvinden.' 'De 
noodzakelijke technische infrastructuur, zoals een geschikte database 
voor grootschalige bron- en contactopsporing, ontbreekt.' En, waarschuwt 
de toezichthouder, bij infectieziektebestrijding is opschaling van 
belang bij vaccinaties.

Het zijn de jaren waarin Hans de Goeij, jarenlang actief als 
GGD-directeur, is opgeklommen tot directeur-generaal Volksgezondheid. In 
diverse publicaties waarschuwt deze topambtenaar voor de gevolgen van de 
afkalving. Voelde hij zich een roepende in de woestijn? 'Breek me de bek 
niet open', zegt hij. 'Ik herinner me hoe een grote stad voorstelde om 
de GGD op te heffen. Infectieziekten waren toch voorbij.' De situatie 
verergerde door de Mexicaanse griep, stelt De Goeij. Wereldwijd kostte 
die ruim 18.000 mensenlevens, in Nederland circa zestig, minder dan een 
gewone griep. 'Achteraf werd ons verweten dat 40 miljoen onnodig was 
uitgegeven. Als we daarna waarschuwden voor een epidemie, klonk het 
steeds: 'ah, net als bij de Mexicaanse griep, zeker'.'


'Team redt het niet meer!!!!'

Als op 28 januari in China 106 mensen zijn gestorven en wereldwijd 
vierduizend mensen zijn besmet, bestempelt het Nederlandse kabinet 
Covid-19 tot A-ziekte. Daarmee valt het onder verantwoordelijkheid van 
minister De Jonge en is er ineens wel geld. 'Dat klinkt mooi, maar dat 
zorgt niet meteen voor meer mensen', benadrukt Van der Velpen. Een arts 
infectieziekten opleiden duurt vier jaar, na de opleiding tot basisarts. 
Op 28 februari - slechts een dag nadat een man uit Loon op Zand als 
eerste Nederlander positief is getest - is de GGD al overvraagd. Bij de 
GGD Hart voor Brabant, dan Nederlands grootste brandhaard, is vrijwel 
direct tekort aan alles: van voldoende toegangssleutels tot menskracht 
voor weekenddiensten.

In een spoedberaad van infectieziektebestrijders, is de paniek groot, 
blijkt uit verslagen. Korte staccato zinnen tonen chaos. 'Overzicht is 
kwijt.' Het eindoordeel over die sessie beslaat vijf woorden: 'Team redt 
het niet meer!!!!'

De week daarop volgen de eerste ziekenhuisopnames in de regio Rotterdam. 
Een betrokken arts-microbioloog weet het nog precies. 'Tussen tien en 
elf uur 's avonds wilde ik onze allereerste coronapatient melden. We 
riepen als ziekenhuis ons crisisteam bijeen en wachtten op instructie 
van de GGD. Pas rond middernacht kreeg ik de GGD-arts aan de lijn. Die 
zei: 'Weet u wel dat het nacht is? We bellen morgen wel terug.' Twintig 
mensen luisterden mee. Wij werden totaal aan ons lot overgelaten. We 
hebben het er nog wel eens over hoe volstrekt krankzinnig dat was.'

Het bleek geen incident. 'In het begin moesten we elk geval direct 
melden, maar kregen we de GGD heel lastig te pakken. 's Nachts sprak de 
portier meestal: 'Die ligt te slapen.' Complete ruzies hadden we erover. 
Overdag belde ik boos de GGD: 'Jullie werken blijkbaar van acht tot vijf 
en daarna doe je niks meer!'' Die mentaliteit wordt volgens hem mede 
veroorzaakt door de belabberde beloning van GGD-artsen. 'Je werkt bij de 
GGD of uit enorme gedrevenheid, of je doet het omdat je nergens anders 
aan de bak komt. Jammer genoeg lopen er bij de GGD ook mensen rond van 
de laatste categorie. Na twintig jaar uitknijpen is de GGD een 
uitgeperste citroen. Er is zolang bezuinigd dat je er - wanneer er echt 
rottigheid is - gewoon niks aan hebt.'

Ook als de scholen weer open gaan, merken die, dat zij om 17.05 uur de 
GGD niet meer te pakken krijgen. Daardoor zijn volgens schooldirecties 
nodeloos klassen naar huis gestuurd. Schooldirecteur Jan Wiegers van het 
Gelderse Dorenweerd College: 'Het was geen opzet of onbenul. Ik denk dat 
de GGD daar gewoon niet goed over heeft nagedacht.'

Op betere bereikbaarheid van GGD's wordt al jaren gehamerd. Ook in 2015 
al blijkt bij meerdere GGD's de arts-infectieziekten niet 24/7 
bereikbaar.


Geen contact

Begin maart ondervindt de door corona getroffen Suzanne dat ook. Voordat 
ze symptomen krijgt, besmet ze haar vader en haar zoon. Haar vader 
besmet op zijn beurt haar oom. Suzanne belandt in het ziekenhuis. Haar 
vader en oom ook. Anderhalve week later overlijden vader en oom op 
dezelfde dag. 'Mijn vader ging vier minuten na zijn broer.'

Het bizarre: Suzanne hoort niets van de GGD. Terwijl ze tot de eerste 
lichting van enkele honderden Nederlanders met een positieve coronatest 
behoort en meerdere sterfgevallen in haar directe kring heeft. 'Ik weet 
precies wanneer en waar ik besmet ben geraakt. Dat wilde ik melden, maar 
niemand van de GGD vroeg iets. Uiteindelijk heb ik ze zelf maar gebeld.'

Volgens experts duurde het veel te lang voordat bron- en 
contactonderzoek in Nederland op gang kwam. 'In maart en april was 
Duitsland daar al volop mee bezig', weet veldepidemioloog Amrish 
Baidjoe, een van de weinige Nederlanders met uitgebreide ervaring met 
ziekte-uitbraken. 'Duitsland leidde massaal mensen op. Binnen 48 uur 
zaten vacatures voor containment scouts vol.' Volgens Baidjoe is het 
verhaal van Suzanne geen uitzondering, maar toch vreemd. 'Geen bron- en 
contactonderzoek kan leiden tot escalatie. Verspreiding blijft onder de 
radar, een cluster zie je dan als het te laat is.'

Nederlandse GGD's werken volgens experts zo dicht tegen schaarste aan, 
dat die in de eerste maanden totaal zijn overlopen. 'Er was simpelweg 
geen capaciteit', aldus Baidjoe. 'Pas in juni kwam bron- en 
contactonderzoek op gang.' Een handjevol bron- en contactonderzoekers 
werkte volgens een betrokken GGD-arts keihard, 'maar het duurde vijf 
maanden voor de achterstand was ingehaald'.

Ook testen bleven vaak uit. In het voorjaar loopt een zwaar getroffen 
Gelders verpleeghuis er tegenaan dat de GGD coronatesten weigert. Een 
verpleeghuisdirecteur: 'Ik heb geleerd om om de GGD heen te werken.' 
Volgens een arts op de spoedeisende hulp hield de GGD zich weliswaar aan 
de richtlijnen, maar had die toen mans genoeg moeten zijn om af te 
wijken van het protocol. 'Toen officieel nog geen corona in Nederland 
was, had ik een heel sterk vermoeden dat een patient besmet was. Hoe ik 
het ook probeerde, ik kreeg geen test. Zelfs een patient die in China 
was geweest met luchtwegklachten, kreeg van de GGD geen test omdat die 
geen koorts had. Meerdere nachten lag ik wakker: mijn god, ik hoop niet 
dat de hele regio besmet raakt.'

Nederland probeert de testachterstand in te halen. In mei stelt minister 
De Jonge in een persconferentie dat iedereen met klachten vanaf 1 juni 
getest kan worden. Sjaak de Gouw, die als voorzitter 
infectieziektebestrijding bij de landelijke GGD uitgroeide tot 
boegbeeld, geeft later toe dat hij door die boodschap is verrast. Als De 
Gouw een paar dagen later in het Catshuis moet uitleggen hoe de GGD's 
dit gaan aanpakken, is de titel van zijn presentatie: 'Een grote 
uitdaging, die we samen gaan waarmaken'.

Bij de lancering van het landelijke afsprakennummer op 1 juni, kan de 
lijn honderdduizenden telefoontjes niet aan. Een maand later erkent De 
Gouw nog een nederlaag. Hij geeft aan dat er te weinig bronnen worden 
achterhaald, zodat er geen goed landelijk beeld te zien is. Dat 
verontrust veldepidemioloog Arnold Bosman. 'Om het virus in te kunnen 
dammen, is zicht hierop juist broodnodig. Anders kun je ook geen 
centrale regie voeren.'


De Jonge kookt van woede

Gebrek aan regie wordt ook pijnlijk duidelijk na de persconferentie op 6 
augustus 2020. De Jonge zegt dan dat 'we dankzij bron- en 
contactonderzoek vuurtjes snel uit kunnen trappen'. Nog geen 24 uur 
later maken de GGD Amsterdam en Rotterdam bekend het bron- en 
contactonderzoek uit te kleden. Door die boodschap wordt De Jonge 
compleet overvallen. Hij kookt van woede.

Omgekeerd worden GGD-directeuren ook meermaals verrast door zijn 
aankondigingen. 'Ook al was er vooraf intensief contact tussen GGD's en 
in de persconferentie hoorden we dan ineens dingen die niet waren 
afgesproken', verklaart Van der Velpen. Een collega-directeur: 'In 
Kamerbrieven stonden beloftes terwijl daar in onze beleving nog over 
gesproken moest worden. Wij moesten het dan weer oplossen.' Als De Jonge 
- zonder medeweten van GGD-directeuren - aankondigt op welke dag het 
vaccineren start, vallen hun monden open van verbazing.

Volgens deskundigen komt dit doordat zelfs nu niet duidelijk is wie de 
leiding heeft. Dat blijkt ook als het 'redteam', een club van 
onafhankelijke experts, op 13 augustus om tafel gaat met minister De 
Jonge en zijn hoogste ambtenaar. Bosman: 'Wij vroegen aan De Jonge en 
secretaris-generaal Erik Gerritsen: 'Wie is de baas van de GGD?' Tot 
mijn grote verbazing keken zij elkaar aan en herhaalden zij de vraag.' 
Volgens de wet kan de minister aanwijzingen geven aan de voorzitter van 
de veiligheidsregio en die kan vervolgens de eigen GGD aansturen. In 
'oorlogstijd' moet de minister de touwtjes in handen krijgen, vinden 
experts als Bosman en De Vries.

Ook al is in die maand augustus het aantal besmettingen relatief laag, 
bij bron- en contactonderzoek loopt het nog steeds niet soepel. 
Tijdelijk medewerker Paul, die zijn achternaam liever niet gepubliceerd 
ziet: 'Een goed voorbeeld is een corona-uitbraak in een feestcafe in 
Montfoort. De halve tent was besmet.' Toch horen veel feestgangers niks 
van de GGD en blijven niet binnen. 'Pas nadat die uitbraak overging op 
de plaatselijke voetbalclub en het nieuws haalde, is een groot onderzoek 
gestart.'

'Makkelijk' te achterhalen uitbraken worden volgens verschillende 
medewerkers eerder opgepakt. Contactonderzoeker Brenda: 'Nadat een boete 
voor een Utrechts restaurant de media haalde, is daar zelfs op geproost. 
Met een 'voorbeeldcasus' wilde de GGD iedereen bangmaken. De 
burgemeester kwam zelfs kijken hoe goed contactonderzoekers dat in kaart 
brachten. Maar bruiloften met allochtonen werden genegeerd, vanwege 
taalproblemen.'

Ook bij het vrijdagmiddaggebed in de moskee zou het devies zijn: we 
praten er niet over. De aanleiding daarvoor was puur praktisch, zeggen 
onderzoekers. 'Er werd pragmatisch gedacht: dit lukt toch niet.' 
Contactonderzoekers vrezen dat mede daardoor relatief veel mensen met 
een migratieachtergrond corona kregen. Paul: 'Als je iets laat 
doorwoekeren, stopt het niet. Ik ben bang dat het niet nabellen van die 
buitenlandse bruiloften tot meer zieken en doden heeft geleid.' Het doet 
medewerkers denken aan de toeslagenaffaire. 'Ali's en Fatima's zijn 
anders behandeld dan Henk en Ingrid.'


Te weinig geschoold personeel

Tijdens de tweede coronagolf kan een OMT-lid het gestuntel met het bron- 
en contactonderzoek bij oplopende besmettingsaantallen niet aanzien. 
'Besmettingsaantallen stegen enorm, maar wachttijden voor onderzoek 
liepen nog harder op. Er was simpelweg te weinig geschoold personeel.' 
Liefst 21 van de 25 GGD's zijn niet in staat het onderzoek zelf uit te 
voeren.

Ernst Kuipers, voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ), 
vindt de situatie zo ernstig dat hij op 1 oktober roept dat alle GGD's 
andere prioriteiten moeten stellen. Mensen die positief getest zijn, 
moeten voortaan zelf hun contacten bellen, zegt hij. GGD-baas De Gouw 
noemt die situatie 'suboptimaal'.

Eind augustus is bepaald dat de enorme hoeveelheid uitzendkrachten die 
intussen is ingehuurd voor bron- en contactonderzoek alleen contacten 
van besmette patienten mogen bellen. Insiders bevestigen echter dat 
uitzendkrachten tot op de dag van vandaag - niet gehinderd door enige 
kennis - coronapatienten van adviezen voorzien. Het menselijk leed dat 
daarachter schuilgaat, raakt uitzendkracht Brenda. 'Een besmette man had 
het er moeilijk mee dat hij niet naast zijn besmette vrouw mocht slapen, 
die ook al kanker had. Maar dat was niet nodig!' Veldepidemioloog 
Bosman: 'Uitzendkrachten draaien voor 12 euro per uur overuren om zonder 
hulp moeilijke gesprekken met Covid-patienten te voeren.' Ook is er 
kritiek op de kwaliteit van tijdelijke krachten.

Brenda is een van de weinige uitzendkrachten die jarenlang bij grote 
instanties heeft gewerkt. Omdat er te veel mis gaat bij het vastleggen 
van informatie vraagt de manager haar in het najaar om het nakijken te 
structureren. Ze schrikt. Afgeronde bron- en contactonderzoeken die ze 
bekijkt voordat ze naar het RIVM gaan, staan boordevol fouten. Doordat 
ze alle fouten per mail opstuurt, onderbouwd met bijlagen, kan ze die 
nog tonen. 'Sommige formulieren bleken leeg. Daar was helemaal niet 
achteraan gebeld.'

Het stoort bron- en contactonderzoekers nog het meest dat zij 
aangespoord worden om te constateren dat patienten het virus 'thuis' 
opliepen. Paul: 'Er werd gezegd: zet maar 'thuis' neer als 
waarschijnlijke besmettingslocatie. Terwijl het net zo goed op iemands 
werk kon zijn. Bij 'thuis' kun je simpel vaststellen dat partner en kind 
niks hebben. En op naar het volgende dossier.' Brenda vult aan: 'Als ik 
de premier op persconferenties hoor zeggen dat de meeste besmettingen 
thuis plaatsvinden, denk ik: ja ja... Die gegevens zijn helemaal niet 
betrouwbaar.'


'Bij de start was er niks'

In de herfst schiet het Nederlandse bedrijfsleven de GGD te hulp om 
testcapaciteit op te schroeven. Onder aanvoering van werkgeverskoepel 
VNO-NCW stampt een consortium van bedrijven als Shell, ASML, KLM en 
Randstad zeven XL-sneltestlocaties uit de grond. Betrokkenen schrikken 
van de stand van zaken. ' Bij de start van het project was er bijna 
niets. Geen veld, of een leegstaande loods of hal.'

Achter de schermen wordt gehakt gemaakt van de GGD, terwijl defensie - 
die de hulpactie coordineert - op het schild wordt gehesen. Shell'er 
Edith van Dijk: 'De rol van defensie in dit project was cruciaal.' 
Alleen de XL-teststraat in Arnhem-Nijmegen sluit alweer een paar weken 
na opening, omdat die omgebouwd zou moeten worden voor snellere 
testresultaten. 'Daar doe je natuurlijk al dat werk niet voor', betreurt 
een betrokkene die stelt dat er 'onvoldoende afstemming' was tussen het 
ministerie, VNO-NCW en de GGD. 'Ik merkte dat er weerstand was bij de 
GGD omdat die het niet op hun eigen manier kon doen. Het is in het 
maatschappelijk belang dat zoveel mogelijk mensen getest worden, dat 
lijkt de lokale GGD te vergeten.'

Het 'op eilandjes werken' door GGD's wordt door velen verguisd. 'Als een 
coronapatient in Utrecht woont, maar zich in Amsterdam laat testen, 
nemen geen van beide GGD's contact op. 'Dat is het zwarte gat, laat dat 
maar zitten',' krijgt een medewerker te horen. Nadat een besmet persoon 
met Transavia naar Spanje vloog, ging geen signaal naar de GGD 
Kennemerland, die deze gegevens verzamelt. Brenda: 'Het kabinet kan dan 
zeggen dat niemand tijdens een vliegreis besmet raakte, maar 
brandhaarden komen zo ook nooit aan het licht.'

Het  'hoofdpijndossier' ict is daar mede debet aan. GGD'ers balen dat 
het ministerie nooit fatsoenlijke infrastructuur financierde. Volgens 
een GGD-arts, die zich groen en geel ergert aan de software waarmee 
gewerkt wordt, is 'CoronIT gemaakt door een stel amateurs'. Deze arts 
noemt dit een 'matig marginaal programmaatje wat de ruggengraat moet 
zijn, om informatie vandaan te halen'.

Ook medewerkers die met HP Zone werken, het computerprogramma dat wordt 
gebruikt door alle 25 GGD's, op basis waarvan het RIVM de dagelijkse 
besmettingscijfers meldt, herkennen dat. 'Op drukke dagen vliegt het 
systeem er gewoon uit. Ook wel eens een uur of twee. Dan sta je uit je 
neus te eten.' Een leverancier van uitzendkrachten: 'Zoveel storing is 
bij geen enkele andere werkgever voorgekomen.' Waar de inspectie in 2005 
al wees op het gebrek aan goede databases, concludeert de toezichthouder 
in maart 2021 wederom: 'Goed functionerende ict-systemen zijn cruciaal. 
De inspectie ziet hier grote knelpunten.'


Slecht voorbereid op vaccineren

Nederland begint op 6 januari 2021 als allerlaatste EU-land met 
vaccineren. Ook voor deze extreem trage start wordt ict aangewezen als 
'bottleneck'. Roemenie, Hongarije en Bulgarije zijn ons voor. Waar de 
ziekenhuizen na twee dagen 15.000 vaccinaties zetten, stokt de teller 
bij de GGD op veertig. Coutinho noemt het 'vrij verbijsterend en 
beschamend'. 'Wij beschermen mensen later tegen de ziekte en daardoor 
gaat de overbelasting van de zorg langer door. Dit kost levens.'

Volgens oud-GGD-voorman Laurent de Vries is 'de vaccinatie logistiek van 
de GGD niet het echte probleem'. 'Er zijn voldoende prikkers. Er zijn 
gewoonweg te weinig vaccins ingekocht.' Hugo de Jonge had volgens hem 
nooit mogen afwijken van 'het zeer duidelijke advies van de 
Gezondheidsraad', om eerst ouderen en kwetsbaren te vaccineren. 'Maar 
hij bleek gevoelig voor actieve lobby's van ziekenhuizen en ic's. 
Daardoor ging alles schuiven.'

Volgens voorzitter van de landelijke GGD Ghor Andre Rouvoet komt dit 
doordat GGD's pas op 1 december hoorden dat zij in januari moesten 
starten met prikken. Maar dat de GGD het heft in eigen handen had kunnen 
nemen, blijkt uit het in 2016 gepubliceerde GGD-rapport 'Publieke 
gezondheid borgen'. Hierin staat dat GGD-directeuren 'in acute 
situaties' 'professionele regie' moeten voeren op 'vaccinatieprogramma's 
bij een grieppandemie'. Een jaar eerder waarschuwde de inspectie al: 
'GGD's oefenen te weinig met uitbraken van infectieziekten en 
massavaccinaties'. 'Van belang is het doen van grotere oefeningen, maar 
kleinere oefeningen zijn ook nuttig. Deze situatie acht de inspectie 
zorgelijk.'

Ruim vier maanden na de start van de vaccinaties blijven, mede dankzij 
het zigzaggende kabinetsbeleid, knelpunten zich voordoen. Priklocaties 
blijven leeg, er is onenigheid over het gebruik van vaccins die 
'overblijven'. De GGD Noord-Limburg gaf die aan kwetsbare patienten, 
maar de dienst werd deze week teruggefloten.

Het piept en het kraakt en het was allemaal voorspeld. Het stond in 
rapporten en werd geroepen door bezorgde ambtenaren. Maar volgens 
oud-GGD-directeur Van der Velpen was het hoogste niveau er simpelweg 
niet ontvankelijk voor, omdat het niet voelde als een urgent probleem. 
'Bewindslieden vonden die waarschuwingen belachelijk. 'Infectieziekten 
zijn voorbij', zei een bewindsman letterlijk tegen mij. Op het 
ministerie was maar een handjevol mensen als Hans de Goeij nog met 
infectieziektebestrijding bezig. Zij werden gezien als de gekkies van 
het ministerie.'

Binnen de GGD was er ook zo'n 'gekkie': Jos van de Sande. Hooggeplaatste 
GGD'ers omschrijven hem als 'iemand die met de vuist op tafel durfde te 
slaan', en problemen voorzag. Van de Sande, jarenlang hoofd 
infectieziekten voor de GGD Hart voor Brabant, schreef in 2015 in 
opdracht van de landelijke GGD-koepel een plan van aanpak voor het 
verbeteren van infectieziektebestrijding. In het rapport legt hij de 
vinger niet op een, maar op alle zere plekken. Zo staat er hoe 21 van de 
25 GGD's op infectieziektebestrijding minder artsen en verpleegkundigen 
hebben dan minimaal vereist.

Gezamenlijk hadden de GGD's minstens 88 artsen in dienst moeten hebben. 
Het waren er 55, inclusief parttimers. Wat er met zijn rapport gebeurde? 
Van de Sande lacht schamper. 'In de la verdwenen! Al heb ik het de 
laatste tijd regelmatig uitgedeeld aan mensen.' De inspectie was volgens 
Van de Sande niet blij met zijn rapport. 'Mensen herkenden zich er niet 
in, ze dachten: zo erg is het nou ook weer niet.' En dat terwijl het 
rapport voor publicatie nog werd aangepast op verzoek van de 
GGD-directeuren. Van de Sande: 'Nadat mijn collega en ik het rapport 
schreven, zijn er nog allerlei sausjes overheen gegaan. De directeuren 
wilden niet weten dat ze niet voldeden aan formatie-eisen. Binnen de GGD 
worden dingen met de mantel der liefde bedekt.'

En zo ontstond na dertig jaar bezuinigen en genegeerde waarschuwingen de 
situatie dat de gezondheidsdiensten in ons land niet klaar waren voor 
iets dat onherroepelijk zou gebeuren: een pandemie. En toen het misging, 
kregen de mensen die er werkten, de schuld. Wie er verantwoordelijk is 
voor dat falende beleid? Arts-microbioloog van het Groningse UMCG Alex 
Friedrich: 'Het is de schuld van degenen die ervoor zorgden dat de GGD's 
geen enkel vet meer op de botten hadden. De verantwoordelijkheid 
daarvoor ligt bij iedereen die heeft meebeslist om deze publieke 
instelling niet sterk te maken voor het geval dat nodig zou zijn.'

Volgens Friedrich is het 'alsof je de GGD's vraagt om de marathon te 
lopen, terwijl ze altijd maar een kilometer mochten oefenen'. 'Wijzen 
naar die arme loper is dan makkelijk, maar absurd.'


GGD-reactie: 'Het nodige is geleerd'

Voorzitter Andre Rouvoet van de GGD Ghor in reactie op dit artikel: 'We 
herkennen de complexe bestuurlijke context waarin wij zitten en de 
enorme bezuinigingen op de GGD'en vele jaren achtereen. De voorbeelden 
over hoe wij het afgelopen jaar gewerkt zouden hebben, doen op geen 
enkele manier recht aan de 24/7- inzet van tienduizenden medewerkers die 
corona onder controle proberen te krijgen. Er is het nodige geleerd en 
verbeterd het afgelopen jaar. Dat leidde ertoe dat er door de GGD'en tot 
nu toe meer dan 10 miljoen testafnames zijn gedaan, meer dan 2 miljoen 
vaccinaties, circa 1,2 miljoen contactonderzoeken en er al meer dan 100 
vaccinatielocaties (opschalend naar 150) en 245 testlocaties zijn. Over 
een maand hebben de GGD'en de capaciteit van 1,5 miljoen prikken per 
week. En dit naast de gewone werkzaamheden op het brede terrein van de 
publieke gezondheid. Kortom: ondanks de bezuinigingen een 
mega-prestatie!'


Verantwoording

Deze reconstructie is gebaseerd op gesprekken met ruim honderd 
betrokkenen van binnen en buiten de GGD: medewerkers van callcenters, 
(ex-)bron- en contactonderzoekers, GGD-artsen, huidige en voormalige 
GGD'ers, onder wie directieleden; coronapatienten, huisartsen, 
specialisten, ziekenhuisbestuurders, leden van het Outbreak Management 
Team en kabinetsadviseurs. Naast tientallen deels vertrouwelijke 
rapporten zijn mede dankzij de Wet Openbaarheid van Bestuur nog zo'n 
vierhonderd documenten geraadpleegd

De GGD's zelf weigerden medewerking. De landelijke koepelorganisatie GGD 
Ghor wilde ondanks herhaaldelijke verzoeken niet inhoudelijk reageren en 
verleende geen medewerking aan de totstandkoming van dit verhaal. De GGD 
vindt het 'nog te vroeg voor een evaluatie'. De prioriteit ligt bij het 
bestrijden van de pandemie, aldus een woordvoerster.

De Onderzoeksraad voor de Veiligheid (OVV) zal na de crisis 'alle 
aspecten van de aanpak en ieders rol hierin evalueren', reageert het 
ministerie van VWS. Het ministerie wijst erop dat 'de GGD's al ruim een 
jaar in crisisstand staan. 'Zij leveren een prestatie van formaat. 
Natuurlijk kunnen dingen anders en beter, maar laten we de tienduizenden 
mensen in de frontline bovenal dankbaar zijn.'

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Bron:   Algemeen Dagblad
Datum:  22 april 2021
Auteur: Niels Klaassen, Marcia Nieuwenhuis
URL:    
https://www.ad.nl/binnenland/kamer-eist-actie-na-ggd-falen-de-schellen-vallen-je-van-de-ogen~aaf16230/


Kamer eist actie na GGD-falen: 'De schellen vallen je van de ogen'
------------------------------------------------------------------

Kamerfracties reageren geschokt op een onthullende reconstructie over de 
Gemeentelijke Gezondheidsdiensten (GGD's). Diverse fracties eisen uitleg 
van het kabinet, het oprichten van een crisisreserve kan rekenen op 
forse steun in het parlement.

Zaterdag bleek uit onderzoek van deze krant dat de GGD vorig jaar al op 
28 februari overvraagd was - slechts een dag nadat de eerste Nederlander 
positief was getest. Onderbezetting leidde ertoe dat bron- en 
contactonderzoekers moeilijke onderzoeken 'onder het kleed moesten 
vegen'. 'Bruiloften met allochtonen zijn genegeerd, vanwege 
taalproblemen', bevestigden verschillende contactonderzoekers. Ook 
werden zij aangemoedigd om 'thuis' in te vullen als besmettingslocatie. 
'De schellen vallen je van de ogen als je dat hoort', aldus SP-Kamerlid 
Maarten Hijink.

Het oppositielid is boos over het jarenlang uitkleden van de 
gezondheidsdienst. 'De GGD's zijn onze belangrijkste dijk bij 
virusuitbraken, maar die was zo slecht onderhouden dat we bij de eerste 
de beste keer hoog water al natte voeten kregen.' PVV-Kamerlid Fleur 
Agema beaamt dat er 'de voorbije jaren te fanatiek en onbezonnen is 
bezuinigd'.

Meerdere fracties zullen het kabinet om uitleg vragen, ze eisen actie om 
nieuwe missers te voorkomen. Nog niet alle woordvoerders gezondheidszorg 
willen prijsgeven wat zij vinden dat er moet veranderen. 'Maar dat we 
onvoldoende waren voorbereid op deze pandemie en dat daar lessen uit 
getrokken moeten worden, daar zijn we het wel over eens', zegt 
D66-Kamerlid Jan Paternotte.


Crisisreserve

Met steun van in elk geval D66, PVV, SP en Partij voor de Dieren lijkt 
een Kamermeerderheid in zicht te komen voor het oprichten van een 
crisisreserve. Paternotte: 'De crisisreserve vinden wij een heel 
interessante optie.' Volgens hem vormen veel studenten die reserve nu al 
spontaan. 'Studenten die niet meer in de horeca aan de slag konden, 
voeren nu coronatesten uit of maken vaccinatie-afspraken. Dat zou je ook 
georganiseerd kunnen doen: door afspraken met werkgevers te maken om hun 
mensen tijdelijk in te zetten voor dit soort crisistaken.' De PvdA pleit 
ook voor 'genoeg mensen' bij de GGD's en CDA wil meer 
'stressbestendigheid wanneer er een crisis uitbreekt'. Ook voor een 
landelijke crisiseenheid bij de GGD gaan veel stemmen op.

Ook een groep vooraanstaande experts - bestaande uit onder meer een 
oud-WHO-adviseur en voormalig GGD-toppers - bepleitte deze twee 
maatregelen al. Zowel de SP als de Partij voor de Dieren zeggen alle elf 
door die club voorgestelde maatregelen te steunen. Liane den Haan van 
50Plus pleitte voor een apart debat met de minister hierover.

CDA Tweede-Kamerlid Pieter Heerma vindt dat: 'de zorg in Nederland heel 
decentraal en heel efficient is vormgegeven'. 'Maar beiden lijken in 
tijden van crisis juist voor problemen en gebrek aan slagkracht te 
zorgen', benadrukt hij. 'Het is belangrijk om bij een evaluatie de zorg 
in haar geheel onder de loep te nemen om ervoor te zorgen dat het niet 
alleen efficient is als het goed gaat, maar ook stressbestendig wanneer 
er een crisis uitbreekt.'

GroenLinks wil dat het kabinet snel werk maakt van de benoeming van een 
'chief medical officer' naast de minister. Tweede Kamerlid Lisa 
Westerveld zegt: 'We hebben meerdere keren het voorstel gedaan om naast 
de minister iemand met autoriteit en kennis van zaken aan te stellen. We 
hebben allemaal gezien hoe rommelig het vaccinatiebeleid is verlopen. 
Het inschakelen van hulp is geen teken van zwakte, maar een teken van 
kracht.'

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.