[D66] Het killervirus Jair Bolsonaro (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #642)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amsterdammer #15
Datum:  14 april 2021
Auteur: Marjon van Royen
URL:    
https://www.groene.nl/artikel/corona-iets-voor-homo-s-steek-in-je-reet


Het killervirus Jair Bolsonaro: Corona? 'Iets voor homo's, steek
in je reet'
----------------------------------------------------------------

Het extreem-rechtse macho-bewind van Brazilie lacht de coronapandemie 
vanaf de eerste dag volledig weg. Met sadistisch genoegen laat president 
Bolsonaro het volk sterven. Gevolg: Brazilie bedreigt nu de hele wereld.

'Opeens begonnen overal de machines te piepen. Alarmen gingen af. Het 
was chaos. We beseften onmiddellijk dat dit groter was dan wij. De 
mensen stikten! Uit alle macht begonnen we ze te beademen. Handmatig. 
Verplegers, dokters, schoonmakers, iedereen. Proberen mensen te redden.'

Achter de videoverbinding zit Bruno Enoch (31). Hij is zo bleek als zijn 
verplegersmuts. Zachte, wijd opengesperde ogen. Zijn masker op zijn kin 
getrokken. Tussen twee lange diensten in vertelt hij over die dag, eind 
augustus. Hoe in de Braziliaanse Amazone-stad Manaus de hel losbrak. Al 
dagen overspoelden zwaar zieke corona-patienten de ziekenhuizen. Opeens 
was de zuurstof op. Dokters en verplegers, in paniek voor de camera: 
'Alsjeblieft. Heb mededogen. Breng alle zuurstof die je kunt vinden!' In 
het hart van de Amazone lagen de mensen te stikken. In de gangen van de 
eerste hulp, op de grond. Lange rijen voor de ziekenhuizen. Bruno was 
erbij. 'Mensen happen naar lucht die ze niet kunnen krijgen', beschrijft 
hij de lijdensweg. 'Ze spartelen en kronkelen. Het ziet eruit als visjes 
op het droge. Mensen voelen zich alsof ze verdrinken.'

Hier en daar werden restjes zuurstof gedeeld. Drie minuten de ene, drie 
minuten de andere patient. Bruno vertelt over de 'indrukwekkende 
solidariteit' tussen hen die stikten. Maar ook over familieleden die 
uren in de tropenzon stonden bij bedrijven die nog zuurstof verkochten. 
Er werden schandalige prijzen gevraagd. 'Als die mensen dan een cilinder 
voor hun familielid hadden bemachtigd, werd het moeilijk.' Bruno 
aarzelt. 'Die families wilden de zuurstof natuurlijk voor hun eigen 
mensen houden. Maar heeft alleen wie het geld ervoor heeft een kans van 
leven?'

Wekenlang hield het drama aan. 'Covid-hel' noemden de bewoners hun stad. 
Al tijdens de eerste golf in juni was Manaus de 'coronahoofdstad' van 
Brazilie. Gebrek aan doodskisten. Massagraven. Meer dan zeventig procent 
van de bevolking raakte besmet. Nu, eind december, stroomden de mensen 
'als uit het niets' opnieuw de ziekenhuizen binnen. De meesten jong en 
voor de tweede keer besmet. Tijdens de eerste golf was Manaus de enige 
plek ter wereld met 'kudde-immuniteit'. Maar dat hielp dus niet. Wat was 
hier aan de hand?

Generaal Eduardo Pazuello werd ingevlogen. Inmiddels de derde minister 
van Gezondheid. De bonkige paratroeper weet niets van gezondheid. 'Geen 
idee', gaf Pazuello bij zijn aantreden toe. Wel heeft hij verstand van 
troepenverplaatsingen. Dus was hij 'geknipt voor de logistiek'.

Helaas. Zijn 'logistieke capaciteiten' maakten niet alleen dat Manaus 
zonder zuurstof kwam te zitten, hij ontkende ook er verantwoordelijk 
voor te zijn. 'Wat heb ik te maken met de productie en de logistiek van 
zuurstof?' riep de minister tijdens een bezoek aan de stikkende stad. 
'Vraag dat jezelf maar eens af', zei hij en vloog weer weg.

Tegen de klippen op bleef Bruno voor zijn patienten zorgen. Het schokte 
hem hoe jong ze waren. 'Tijdens de eerste uitbraak intubeerde ik vooral 
oude mensen.' Nu lagen daar jongeren. Dertig, twintig, soms zestien jaar 
oud. 'Je kunt niet lang stilstaan bij de doden. Je wilt huilen. Maar 
binnen de minuut ligt er in datzelfde bed alweer een ander.' Toch is er 
die ene patient die hij zich altijd herinnert. Een jongen van zijn 
leeftijd. Atletisch. Kerngezond. In paniek kwam hij de ic op. 'Dus ik 
stel hem gerust, leg mijn hand op zijn arm en zeg dat het goedkomt. Maar 
hij ging achteruit en achteruit. We konden hem niet redden.' Bruno 
zwijgt even. Hij ademt diep in. 'Terwijl ik hem gezegd had: alles komt 
goed.'

'De Manaus-variant is meer dan twee keer zo besmettelijk als het 
oorspronkelijke virus. Twee keer zo dodelijk voor dertigers tot 
vijftigers en drie keer zo dodelijk voor twintigers. Dat is wat wij hier 
in de Amazone hebben geproduceerd.' Met gebalde vuist zit Jesem Orellana 
voor de Skype-camera. 'En dat weten we nu pas, he! Niet omdat Brazilie 
zijn eigen mutaties bestudeert. Nee, omdat wij de rest van de wereld aan 
het besmetten zijn.'

Orellana is epidemioloog in Manaus voor de stichting Fiocruz, het 
gerenommeerde Braziliaanse onderzoeksinstituut voor besmettingsziekten. 
Hij vertelt hoe half januari een paar Japanse toeristen thuiskwamen van 
een vakantie in de Amazone. Na een test bleken ze een gemuteerd virus 
bij zich te dragen. 'Dat was er dus al die tijd hier in Manaus aan de 
hand', zegt Orellana. 'Maar ze moesten het in Japan ontdekken.'

De Manaus- of P1-variant blijkt ook gevaarlijker dan de Engelse en 
Zuid-Afrikaanse varianten. Het virus heeft namelijk nog een extra 
mutatie, waardoor het makkelijker 'ontsnapt' aan vaccinatie, legt 
Orellana uit. Onderzoek daarnaar is nu in het buitenland op gang. 
'Intussen zijn wij hier een groot openlucht laboratorium waarin het 
virus zich ongestoord blijft verspreiden en verder en verder muteert.' 
Zo heeft de P1-variant er alweer zeventien nieuwe mutaties bij. Ook zijn 
er al twee nieuwe, mogelijk nog gevaarlijker varianten gevonden. 'Het is 
volledig uit controle.'

Al sinds januari luiden Orellana en andere wetenschappers de noodklok. 
De 'logistieke oplossing' van generaal Pazuella voor het zuurstoftekort 
was het op transport zetten van coronapatienten uit Manaus naar de rest 
van het land. Zo raakte heel Brazilie met het zich razendsnel 
verspreidende P1-virus besmet. Er brak een golf uit met een grimmigheid 
en omvang als nergens ter wereld.

Sinds februari breekt Brazilie nu dagelijks een macaber record. In maart 
liep het dodental van duizend op tot meer dan drieduizend per dag. Op 6 
april sprong het naar 4211 coronadoden per dag. Alsof er achttien 
Boeings 737 tegelijk neerstorten. En elke dag neemt het aantal 
sterfgevallen toe. De ramp dendert door. De gezondheidszorg is volledig 
ingestort. Op de gangen liggen mensen te sterven, er zijn lange 
wachtlijsten voor de ic's, elke dag is weer erger dan de vorige. Bijna 
veertig procent van alle coronadoden op de wereld is nu Braziliaans. 
Terwijl hier slechts 2,7 procent van de wereldbevolking woont.

'Brazilie vormt een gevaar voor de hele mensheid', zegt Orellana. Hoe 
langer het virus hier vrij circuleert, hoe meer mutaties het kan 
aanmaken. 'Hoe meer kans hij dus heeft om onder de vaccins door te 
duiken', legt hij uit. Een wereldramp in wording. 'Wat heeft het voor 
zin om de pandemie in de VS en Europa te beteugelen als Brazilie de 
broedplaats is?'

Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Waarom is nog geen vier procent van 
de Brazilianen ingeent? Waarom is hier nog steeds niet de lockdown waar 
alle expert om smeken? Orellana haalt een hand over zijn ogen en zucht. 
'Het antwoord luidt helaas: de president van dit land.'

Het is 20 oktober 2020 en het wordt een spannende dag. Op de agenda 
staat een Zoom-vergadering tussen minister Pazuello van Gezondheid en de 
gouverneurs van het land. Wekenlang is er in het geheim gewerkt aan een 
contract voor de aankoop van 45 miljoen vaccins. Al te leveren in 
december. Geproduceerd bovendien door een eigen Braziliaans 
overheidsinstituut. Het 'geheime' aan de operatie is dat ze achter de 
rug van president Jair Bolsonaro wordt uitgevoerd. 'Ik smeek je, hou je 
mond', drukt generaal Pazuello een van de gouverneurs uit het complot op 
zijn hart. 'Als de kapitein hier achter komt ben ik verneukt.'

De extreem-rechtse Bolsonaro is een covid-ontkenner. Tijdens de pandemie 
evolueerde hij van 'gewoon een griepje' tot: 'Nou en? Iedereen gaat een 
keer dood!' Gel, mondkapjes, afstand houden? 'Iets voor homo's, dus 
steek in je reet.' Sinds in februari het dodental opliep tot een kwart 
miljoen, bestrijdt hij de smeekbedes van de experts om het volk te 
adviseren thuis te blijven met het motto: 'Een echte vent sterft voor 
zijn vrijheid.' Gouverneurs die beschermingsmaatregelen afkondigen noemt 
hij 'tirannen'. Hij dreigt: 'Ik stuur mijn leger op ze af.'

De verbetenheid waarmee hij zich tegen vaccinatie keert is 
verbijsterend. Vanaf het moment dat de eerste vaccins werden aangeboden, 
saboteert Bolsonaro de aankoop. Zo benaderde de Amerikaanse farmaceut 
Pfizer de regering vorig jaar juli al met een aanbod van zeventig 
miljoen vaccins. Te leveren in december. Vanwege de grote vraag in de 
wereld wilden ze echter snel antwoord. Tot drie keer toe deed Pfizer een 
aanbod, drie keer weigerde Bolsonaro. 'Ik neem geen prik', houdt hij de 
bevolking voor. 'Wil je soms veranderen in een krokodil? Vrouwen die een 
baard krijgen. Mannen met hoge stemmetjes, verdomme. Ik geef er geen 
cent van jullie belastinggeld aan uit!'

Bolsonaro draait de wet van vraag en aanbod om: 'Wij hebben hier een 
enorme bevolking van 220 miljoen mensen. De hele wereld wil aan ons 
verkopen. We wachten gewoon tot de prijzen dalen.' Zo boycotte hij ook 
het speciaal voor arme landen opgezette Covax-programma van de WHO. 'Te 
duur.' Had hij ja gezegd, dan was er nu voor de helft van de 
Braziliaanse bevolking een goedkope Covax-inenting geweest.

Uit wanhoop gaan de gouverneurs begin oktober zelf de markt op. Maar de 
arme deelstaten hebben niet genoeg geld. Een aantal rijkere staten 
krijgt nul op het rekest. Leveranciers krijgen telefoontjes van het 
Braziliaanse ministerie van gezondheid: 'Als je aan die gouverneurs 
verkoopt, krijg je nooit meer een contract met ons.' De gouverneurs zijn 
woedend. Ze zetten Pazuello onder druk. Hij, als verantwoordelijk 
minister voor de Gezondheid, moet vaccins aankopen. Het roemrijke 
Butantan Instituut van Sao Paulo heeft samen met een Chinees bedrijf het 
vaccin CoronaVac ontwikkeld. Butantan produceert het in zijn eigen 
laboratoria. Al in december kan het instituut 45 miljoen doses CoronaVac 
leveren.

Pazuello verzet zich. 'Je weet hoe de kapitein is...' Net als andere 
paleisbewoners kent de generaal de presidentiele woedeaanvallen als het 
woord CoronaVac valt. 'China-vac', roept Bolsonaro met een gek stemmetje 
tegen zijn aanhangers. Hij trekt zijn ogen tot spleetjes: 'Wie wil er 
een Chinees in zijn aderen? Rot toch op!'

De werkelijke reden dat Bolsonaro het vaccin saboteert is echter 
politiek. Het Butantan Instituut met zijn imponerende gebouwen en 
slangentuinen is eigendom van de deelstaat Sao Paulo. De gouverneur is 
een aartsvijand van Bolsonaro. Toen de peilingen in september uitwezen 
dat tachtig procent van de bevolking voor vaccineren is, sloegen bij 
Bolsonaro de stoppen door. Tot elke prijs moet worden voorkomen dat de 
gouverneur van Sao Paulo straks gaat pronken met een 'eigen' vaccin. 
'China-vac komt nooit op de markt', droeg hij zijn ministers op. Uit 
voorzorg had Bolsonaro op het Braziliaanse RIVM alvast zijn eigen mensen 
neergezet. Zij blokkeren als ze willen elk vaccin.

Wat Bolsonaro niet wist, was dat zijn trouwe paratroeper van Gezondheid 
voor de Zoom-vergadering van vandaag zwaar was bewerkt. De gouverneurs 
hadden Pazuello geen keus gelaten: we houden het geheim voor je baas, 
maar het Butantan-vaccin komt er. Anders krijg je een opstand. De 
voorzitter van de rekenkamer bewerkte Pazuello al eerder. Hij praatte de 
generaal uit zijn hoofd dat het vaccin een 'defensierisico' vormt 'omdat 
het uit China komt'.

Daar staat hij dan voor de Zoom-camera. Gedrongen, nerveus in zijn te 
strakke pak. 'Ik heb begrepen dat China en covid nooit ver van elkaar 
weg zijn', zegt hij met een flauw lachje. Dat is het dan. Het contract 
met Butantan en Sao Paulo is getekend. Helaas zijn het maar 45 miljoen 
vaccins op een bevolking van 220 miljoen. Maar voor 22,5 miljoen mensen 
is er nu tenminste een vaccin binnen.

Die nacht dreunen de decibels tegen de presidentiele muren. Nog voor het 
ochtendgloren stuurt Bolsonaro zijn eerste woedende tweet: 'HET VACCIN 
WORDT NIET AANGEKOCHT!!! Alles wat besproken wordt zonder mijn 
toestemming is VERRAAD!' Ter herinnering: 'IK BEN DE PRESIDENT! Wat ik 
beveel GEBEURT.'

Bolsonaro geeft Pazuello opdracht het contract 'NU' te verscheuren. 
Alleen: de generaal heeft covid. Zwaar ziek is hij die nacht opgenomen 
in een militair hospitaal. Bolsonaro besluit hem daar op te zoeken. 
Iedereen houdt zijn adem in. Dat wordt ontslag en erger.

Op de sociale media van de president verschijnen de beelden. Bolsonaro 
naast een pipse Pazuello: 'Heb je jezelf wel preventief behandeld?' 
Pazuello: 'Ja, ja. Ik heb mijn chloroquine genomen.' Tegen alle 
wetenschappelijke bewijzen in is dit malariamedicijn voor Bolsonaro het 
wondermiddel: 'Ik geloof niet in vaccins. Alleen in chloroquine.' Hij 
heeft militaire laboratoria miljoenen pillen laten maken. Tot de dag van 
vandaag worden de openbare gezondheidscentra gedwongen ze voor te 
schrijven.

'Mooi zo', zegt Bolsonaro tegen zijn doodzieke minister en geeft de 
generaal een berenklap op zijn rug. 'Volgende week sta je dus weer aan 
het front.' Pazuello: 'Ja, dat zeggen ze he? Maar ik sta achter u, 
president.' Bolsonaro: 'Goed zo. Haha. En dan beweren ze dat wij ruzie 
hebben? Bij ons militairen gaat dat anders. Toch, generaal?' Pazuello: 
'Zeker, zeker, president: de een beveelt, de ander gehoorzaamt.'

Het duurt nog weken voordat de generaal opkrabbelt. Maar na deze 
publieke vernedering mag hij aanblijven. Tot half december.

Want plotseling ziet het ernaar uit dat de gouverneur van Sao Paulo de 
show gaat stelen. 'De illustere kapitein zal niet blij met me zijn', 
kondigt hij stralend aan. 'Op 7 januari begint Sao Paulo met het 
vaccineren van Brazilie.'

Opnieuw dreunt het presidentiele paleis van woede. Bolsonaro ontbiedt 
Pazuello. 'Koop dat China-vaccin!' beveelt hij. 'En alle andere vaccins 
waar je de hand op kunt leggen!' Uit een bureaulade diept generaal 
Pazuello het nooit verscheurde contract met Butantan op. In no time 
keurt het Braziliaanse RIVM het vaccin goed. Vervolgens stapt Bolsonaro 
naar de rechter om af te dwingen dat de gouverneur alle Butantan-vaccins 
aan de regering afstaat. Maar het mag niet baten. Op 17 januari, de dag 
dat de teller in Brazilie op 209.847 doden staat, wordt in Sao Paulo de 
eerste prik gezet. 'Dit is een dag van hoop, van leven', glimt de 
gouverneur naast de oude zwarte verpleegster die wordt ingespoten. 
'Butantan vaccineert Brazilie!'

Drie dagen later ontvangt longarts en Fiocruz-onderzoeker Margareth 
Dalcolmo, grand old lady van de Braziliaanse wetenschap, een prijs voor 
haar inzet tegen corona. Tijdens haar toespraak gooit ze haar speech aan 
de kant. 'Ik moet u mededelen dat wij ons vaccin niet kunnen afmaken.' 
Ze heeft tranen van woede in haar ogen. 'Wat rechtvaardigt dit? Niets! 
Er is niets, helemaal niets wat de absolute onmenselijkheid van deze 
regering rechtvaardigt!'

Bolsonaro had iets ontdekt wat altijd al openbaar was: een van de 
bestanddelen van het door Fiocruz geproduceerde vaccin wordt geleverd 
door China. Sinds augustus lag er een contract. De leveringsdatum was 
vastgesteld op 21 januari. Maar Bolsonaro's minister van Buitenlandse 
Zaken heeft nu een diplomatieke crisis ontketend die zo hoog oploopt dat 
China de hele levering annuleert.

'Hoeveel mensen hebben wij al helpen sterven?' vraagt Dalcolmo de zaal 
vol dokters en wetenschappers. 'Terwijl die persoon niemand meer ziet, 
behalve onze ogen achter brillen en maskers. Hoeveel families hebben wij 
het verscheurende nieuws al verteld? Wat rechtvaardigt dan dat een 
regering de enige oplossing die er voor Covid-19 is, van zijn bevolking 
afneemt?'

10 maart in de ochtend. De hoofdstraat van Copacabana ruikt naar afval 
en uitlaatgassen. Het is er minstens even druk als voor de pandemie. 
Toch is alles anders. Overal zitten en liggen nu groepen daklozen. Met 
zeiltjes en karton beschermen ze zich tegen de hete nazomerzon. 'Tante, 
tante.' Een straatkind tikt op mijn arm. 'Twee real?' Ze wil dat ik haar 
snoepjes koop. Jarenlang heb ik zo'n straatkind in Rio niet meer gezien. 
De kauwgomverkopers, de schoenpoetsertjes - sinds Bolsonaro op 1 januari 
de noodhulp van omgerekend honderd euro per maand staakte, zijn ze weer 
massaal terug. De straathandel is geexplodeerd. Tussen de traditionele 
bikini- en slipperverkopers zit de stoep nu tjokvol mensen die wat 
sinaasappels, dweilen of een oude lampenkap verkopen. Afstand houden is 
er niet bij. Veel mondkapjes zitten onder de kin. Sinds het kapje in Rio 
verplicht werd is er nooit een boete uitgeschreven. Bij de bushalte 
wringen mensen zich massaal naar binnen. Als haringen in een ton. Voor 
de halte zit een vrouw van rond de vijftig. Op haar kleedje heeft ze een 
paar herenschoenen uitgestald, een gebruikte magnetron en een oude 
collectie grammofoonplaten. 'De passie van mijn man', knikt ze naar de 
platen. Hij is overleden, ja, in januari. Aan corona inderdaad. Nu komt 
ze elke dag met de bus hier naartoe om spullen uit haar huis te 
verkopen. 'Zodat ik de huur kan betalen.' Ze weet niet hoelang het nog 
duurt. Hoever kun je gaan? De pannen? De lakens? Het bed?

Verderop staat een lange rij voor de gezondheidspost. Vandaag zijn de 
77-jarigen aan de beurt voor vaccinatie. Er is deining. Eerst waren er 
geen, toen weer wel, nu weer geen vaccins. 'Ze zijn in aantocht, maar 
zitten vast in de opstopping in de tunnel', is het laatste gerucht. Een 
uur later begint het vaccineren. Een vrouw komt naar buiten. Het watje 
stevig tegen haar bovenarm geklemd. 'Ik vond het wel heel weinig vaccin 
hoor', zegt ze. Haar achterdocht heeft een reden. Twee weken geleden 
betrapten familieleden op deze post een verpleegster die oude mensen met 
lucht inspoot. Het vaccin drukte ze achterover om het op de zwarte markt 
te verkopen.

'Hoeveel cc moet er in een vaccin zitten?' vraagt de vrouw aan een van 
de gezondheidswerkers. De man haalt zijn schouders op. Door zijn 
walkietalkie krijgt hij het bericht door dat het vaccin alweer op is. 
'Nou ja', zegt de vrouw terwijl we allemaal worden weggejaagd. 'Het is 
hier tenminste niet zo erg als in Caxias. Heb je dat gezien op tv?'

In de arme voorstad van Rio liggen mensen vanaf de vorige avond in de 
rij, de hele risicogroep, hutjemutje op elkaar. De burgemeester van 
Caxias had het lumineuze idee opgevat om op een dag 'iedereen boven de 
zestig' voor een prik op te roepen. Het draaide uit op een gevaarlijke 
chaos waarbij oude mensen elkaar onder de voet liepen. Zelfs toen zag de 
burgemeester niet in wat er verkeerd aan was om in een keer 86.000 
mensen op te roepen, terwijl er maar zesduizend doses zijn. Met de 
mondkap op zijn kin liep hij huggend tussen de boze en wanhopige mensen. 
'Mijn operatie is honderd procent geslaagd', zei de burgemeester trots 
in de tv-camera. 'Kijk nou. Mensen ontvluchten de dood. Het vaccin 
representeert het leven. Dit is gewoon de wet van vraag en aanbod.'

Als ik thuiskom hoor ik dat vandaag voorlopig de laatste dag was dat er 
in Rio wordt ingeent. De regering heeft geen enkel plan. Vaccins die 
voor het grote Manaus bedoeld zijn worden naar het kleine Maceo 
gevlogen, allebei met een M. In een week tijd stelde minister Pazuello 
vijf keer de beloofde doses bij: aflopend van 46 naar 20 miljoen. Hoe 
raakt deze bevolking ooit ingeent?

Op 16 maart wordt de noodklok geluid. Eerste-hulpposten en ziekenhuizen 
melden dat ze nog voor drie weken zuurstof hebben. Dan is het op. Heel 
Brazilie dreigt nu de 'hel van Manaus' te worden. Ze raken ook door hun 
voorraden pijnstillers, spierverslappers en narcose heen en door hun 
medicijnen die nodig zijn om patienten te intuberen. 'Je kunt niet eens 
een tandenborstel in de keel van iemand stoppen zonder dat hij stikkend 
van zich af slaat', beschreef verpleger Bruno in Manaus het scenario. 
'Hoe moet het dan zijn om zonder spierverslapper en zonder verdoving een 
hele buis door de luchtpijp in iemands longen te duwen?'

De nationale gezondheidsraad schrijft: 'Het is niet redelijk dat 
tienduizenden Braziliaanse burgers een dood door verstikking moeten 
sterven. Het is onaanvaardbaar dat zij vastgebonden het traumatische 
proces van intubatie moeten ingaan om lange tijd bij bewustzijn aan de 
beademingsmachine te liggen.'

Een dokter uit het grote openbare ziekenhuis in de zuidelijke stad Porto 
Alegre vertelt dat zijn zuurstof al op is. 'Het is hier een slagveld.' 
Op kamers die voor twaalf patienten bedoeld zijn, liggen nu 21 mensen. 
De mensen die er het ergst aan toe zijn probeert hij elders onder te 
brengen. 'Maar het is overal vol.' Het beetje zuurstof dat hij nog 
heeft, verdeelt hij onder de rest. En soms zelfs dat niet. 'We nemen 
onze beslissingen op basis van overlevingskansen', vertelt hij tegen de 
krant O Globo. Dat betekent jongeren eerst. 'Bij elke beslissing weet je 
dat je inhakt op de levens van anderen. Je beslist over de kans op leven 
van mensen en over de dood van anderen. Allemaal mensen met kinderen, 
ouders, families.' Tien tot twintig keer per dag moet hij nu dit soort 
beslissingen nemen. 'Het zal me de rest van mijn leven blijven 
achtervolgen.'

Intussen is minister Pazuello afgezet. Op 15 maart, na 290.000 
coronadoden, benoemt president Bolsonaro zijn vierde minister van 
Gezondheid. Marcelo Queiroga is de familiedokter van de Bolsonaro's. 
Vanaf het eerste moment maakt hij duidelijk: 'De president beslist, ik 
voer alleen uit.'

De eerste vergadering met de gouverneurs over de dreigende tekorten 
belegt hij pas op 21 maart. Maar een secretaresse 'vergeet' de 
uitnodiging te sturen. Op 30 maart, met een nieuw record van vierduizend 
doden, roept de senaat de minister ter verantwoording. Hij legt de 
senaat zijn 'noodplan' voor. 'Er wordt veel te veel zuurstof gebruikt', 
zegt Queiroga. 'Bijna iedereen krijgt zuurstof als ze in het ziekenhuis 
komen. Ook wie het niet nodig heeft.' Zijn plan bestaat uit het 
opstellen van een 'protocol' voor dokters en verplegers om deze 
'verspilling' tegen te gaan. De reactie van Fiocruz-coryfee en longarts 
Margareth Dalcomo is kort maar krachtig: 'Snel zuurstof toedienen 
voorkomt vaak dat mensen geintubeerd moeten worden en verlicht de druk 
op de ic's.'

Verder wil de minister dat priveziekenhuizen patienten met een 
verzekering 'weghalen' uit de openbare zorg. Maar hoe? Dokter Anna 
Mauricio lacht schamper aan de andere kant van de WhatsApp-verbinding. 
'Wie met een verzekering gaat er nu naar een openbaar ziekenhuis?' Al 
zes jaar werkt de jonge arts op de openbare eerste-hulppost van Caxias, 
de stad van de burgemeester met zijn 'wet van vraag en aanbod'. Ze 
probeert een weerbarstige lok terug te duwen in haar wild opgestoken 
haar. 'Die burgemeester is een crimineel die berecht moeten worden', 
zegt de arts. 'Een typisch voorbeeld van het archaische Brazilie waarin 
we terecht zijn gekomen. Potentaten zonder verantwoording, zonder 
compassie...' Ze is compleet uitgeput, staat op de rand van instorten, 
vertelt ze. De eerste golf heeft haar bijna gebroken. En nu dit. 'Wat 
als er straks geen zuurstof meer is, er geen medicijnen meer zijn? Moet 
ik dan over de ethische limieten van mijn beroep heen stappen?'

Het duurde lang voor ik Anna Mauricio te spreken kreeg. Normaal heb ik 
in het praatgrage Brazilie nooit moeite om mensen te vinden. Deze keer 
benaderde ik twaalf gezondheidswerkers. Tien ervan zegden af. De een 
moest een begrafenis van een familielid regelen. De ander had 
paniekaanvallen. Een derde was bang dat het bedrijf waardoor hij werd 
uitbesteed hem zelfs anoniem zou herkennen. 'De druk is immens', 
vertelde ook Bruno Enoch in Manaus. Hij draait diensten van 36 tot 48 
uur. 'Veel collega's zijn afgehaakt. Burn-out, depressie.' Zo wordt de 
druk op wie overblijft steeds groter. 'Mijn opleiding als ic-verpleger 
kostte me jaren', zegt hij. 'Waar haal je ineens nieuw personeel 
vandaan?'

Volgens een recente studie gaat hier tachtig procent van de mensen die 
op de ic van een openbaar ziekenhuis belandt dood - tegen 25 procent in 
priveklinieken zoals die in Nederland. Te wijten aan de lange 
wachtlijsten, maar ook aan oververmoeid en ongekwalificeerd personeel, 
stelt professor Luciano Azevedo. Als doodsoorzaak noteerde hij: kapotte 
luchtpijpen tijdens de intubatie, inwendige bloedingen door slecht 
ingebrachte katheters, infecties en geperforeerde organen.

Anna Mauricio wil er niet meer aan meedoen. Ze schroefde haar diensten 
op de eerste hulp drastisch terug en ging in het openbare 
kankerziekenhuis werken. 'Daar kan ik mijn werk nog verantwoord doen.' 
Twee keer per week komt ze nu nog op de eerste-hulppost. Ze beschrijft 
de chaos. Covid- en andere patienten, door elkaar heen zittend en 
liggend op de grond. Een deel van de post is een provisorische ic. 'Maar 
dan zonder de middelen.' Drie weken of langer blijven mensen daar 
liggen, als ze al niet dood zijn gegaan. 'De onverantwoordelijkheid is 
om gek van te worden.' Die avond stuurt ze me een foto. Een plein vol 
mensen. Overal eetstalletjes. 'Recht voor mijn eerste-hulppost', 
schrijft ze eronder.

Op haar knieen zit ze voor het graf. Haar handen reiken naar de kist. 
'Maak open. Alsjeblieft. Laat me hem nog een keer zien.' De doodgravers 
in hun witte pakken scheppen stoicijns door. Plok. Plok. Steeds meer 
aarde op de kist. Plok. Alleen het zachte huilen van de vrouw is 
hoorbaar. In nog geen drie minuten is het voorbij. Kruisje erop. Klaar. 
Geen naam maar een nummer, met druipende verf op het kruisje 
geschilderd. Het openbare kerkhof Caju in Rio is een lopende band. Bij 
de ingang hangt de vertrouwde lijken-geur. Maar de meeste rouwkamers 
zijn leeg. Covid-slachtoffers mogen niet worden opgebaard. Ze verdwijnen 
in verzegelde zakken en kisten. 'Het is mensonwaardig wat hier gebeurt', 
zegt de voorzitter van de bond van uitvaartondernemingen. 'Brazilie 
dumpt lichamen. Het begraaft geen mensen meer.'

Bij de poort wordt de ene na de andere kist uitgeladen. De families 
moeten nummertjes trekken. 'Ik heb geen idee wanneer mijn man aan de 
beurt is', zegt een vrouw. Haar nummer is 471. 'Hij heette Julio Cesar', 
zegt ze. 'Schrijf zijn naam maar op.' Tranen rollen over haar gele 
konijnen-mondkapje.

'Hou toch op met dat gebler en gejengel', blaft Bolsonaro. 'Hoelang 
willen jullie blijven janken?' Met bijna sadistisch plezier toont hij 
zijn minachting. Sinds de pandemie uit de hand loopt houdt Bolsonaro een 
verwoede kruistocht om lockdowns in het land tegen te houden. Een 
avondklok noemt hij de 'staat van beleg'. Hoewel maar enkele gouverneurs 
een avondklok hebben ingevoerd, scheert hij elke poging om maatregelen 
te nemen over een kam. 'Tirannen pakken jullie vrijheden af', hitst hij 
de mensen op tegen de gouverneurs. 'Maar jullie kunnen altijd rekenen op 
het olijfgroen van mijn leger. Deze president dient het recht van het 
volk om te werken.'

Sinds het Hooggerechtshof besliste dat Bolsonaro de gouverneurs niet mag 
verbieden maatregelen te nemen, escaleert de kwaadaardigheid. Zijn 
advocaat stuurde een foto rond van de slogan 'Arbeit macht frei' op de 
poort van concentratiekamp Auschwitz. 'Het is een eer te sterven voor 
het recht om te werken', roept Bolsonaro in een stadje in het zuiden 
waar de lijken in vleeswagens liggen. 'Alleen lafbekken verstoppen zich 
in huis.' Bolsonaro dreigt openlijk met een staatsgreep. 'Als de 
gouverneurs niet inbinden moet ik de orde herstellen. Ik ben de 
president en alleen God haalt mij van die positie af.'

Op 30 maart komt het opeens heel dichtbij. Bolsonaro ontslaat zijn 
minister van Defensie. De nieuwe generaal die hij op die post zet 
ontslaat op zijn beurt de commandant van de landmacht, de enige militair 
die zich openlijk uitsprak tegen het aanhoudende misbruik dat Bolsonaro 
van het leger maakt als zijn persoonlijke garde. 'Politiek hoort niet in 
de kazerne thuis', stelde de legerleider. 'Het leger is niet van de 
regering.' Uit solidariteit met de landmachtcommandant stappen ook de 
commandanten van de marine en de luchtmacht op. Nu is er een vacuum.

De volgende dag vieren Bolsonaro en zijn nieuwe defensieminister de 
57ste 'verjaardag' van de militaire coup in 1964. 'De dag dat ons 
patriottische leger Brazilie pacificeerde en de democratie garandeerde', 
noemen ze het begin van 21 jaar militaire dictatuur. Is dit het moment 
van een nieuwe coup? Gelukkig zorgt de druk in de legertop ervoor dat 
maar een van de drie nieuwe commandanten van de strijdkrachten een 
fervent Bolsonaro-aanhanger zal zijn.

Op paasochtend gaat de telefoon. Aan de lijn is Rosilene, een 
verpleegster uit Manaus die ik tevergeefs had proberen te interviewen. 
'De mensen moeten het weten', zegt ze nu. 'Niemand weet wat hier gaande 
is.' Tijdens de zuurstofcrisis heeft ze haar vader en broer verloren. 
Maar als ze over haar werk praat raakt ze zo overstuur dat ze niet meer 
is te verstaan. Ze zegt: 'Er moet iets gebeuren. Er moet iets gebeuren.' 
Steeds opnieuw.

Maar wat? 'De wereld moet ingrijpen. Voordat het te laat is', zegt 
epidemioloog Orellana. Laat de WHO waarnemers sturen, zegt hij. Haal de 
mensen-rechtencommissie van de VN erbij, de Europese Unie. Er zijn al 
aanklachten ingediend bij het internationaal tribunaal. 'Iedereen moet 
hier op de stoep komen staan', zegt Orellana. 'Bolsonaro en zijn 
ministers van Gezondheid moeten weg omdat ze een gevaar voor de wereld 
vormen.'

Toch weet ook hij dat Bolsonaro nooit zal opstappen. In het parlement 
liggen 63 impeachment-aanvragen. Geen van alle is gebruikt. Hier ziet de 
toekomst er voorlopig uit zoals longarts Dalcolmo haar beschrijft: 'De 
mensen moeten weten dat als ze ziek worden, ze zullen lijden zonder 
enige hulp, en waarschijnlijk sterven.'

--------
(c) 2021 De Groene Amsterdammer