[D66] Zwarte pieten in de corona-aanpak begonnen (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #305)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

ron:    Volkskrant
Datum:  11 september 2020
Auteur: Jurre van den Berg en Xander van Uffelen
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/wijzen-naar-elkaar-in-de-corona-aanpak-een-bestuurlijk-gat-dat-zich-niet-vult-met-regie-maar-met-onbegrip~bef5e9b4/


Wijzen naar elkaar in de corona-aanpak: een bestuurlijk gat dat
zich niet vult met regie maar met onbegrip
---------------------------------------------------------------
Het coronavirus leeft op, maar een testafspraak is niet te maken. Na het 
crisisregime zijn we in een stadhouderloos tijdperk beland: iedereen 
wijst naar elkaar.

Het was een lovend persbericht waarmee voormalig DSM-topman Feike 
Sijbesma op 20 augustus werd uitgezwaaid als speciaal gezant voor de 
coronacrisis. 'Zo heeft hij eraan bijgedragen dat er genoeg testen 
beschikbaar zijn om sinds eind mei iedereen in Nederland met klachten te 
laten testen', meldde het ministerie van Volksgezondheid.

Drie weken later ziet de wereld er totaal anders uit. In bijna geen van 
de ruim honderd GGD-teststraten is nog plaats. Na personele problemen 
bij de GGD's wreekt zich nu een gebrek aan labcapaciteit. Sijbesma, die 
deze maand zijn werkzaamheden afrondt, heeft zijn handen er nog vol aan. 
En dat terwijl massaal en vlot testen het belangrijkste hulpmiddel is 
bij het blussen van lokale brandhaarden.

Zo lijkt Nederland de controle op het coronavirus te verliezen. 
Schooldirecteuren klagen over uitvallende leerkrachten die met een 
snotneus dagenlang moeten wachten op de uitslag van hun test. Steeds 
vaker wijken scholen uit naar commerciele testbureaus. Ondertussen lopen 
de dagelijkse besmettingscijfers op en neemt het chagrijn toe.


In de crisisstand

Vooropgesteld: nijpend is de situatie nog niet. De ziekenhuisbezetting 
is laag. Deels doordat vooral twintigers besmet raken, deels doordat in 
het voorjaar de uitbraak veel heviger was. Maar het gaat wel de 
verkeerde kant op. Om de uitbraak beheersbaar te houden, moet een 
besmetting gemiddeld leiden tot een andere besmetting (in 
virologenjargon: de besmettingsratio R moet onder de 1 blijven). Daarvan 
is nu geen sprake.

Ontglipt de aanpak van het virus ons? 'Een land kan niet eeuwig in de 
crisisstand blijven staan', zegt Arjen Boin. Hij is als hoogleraar aan 
de Universiteit Leiden gespecialiseerd in crisismanagement. Met 
collega's publiceerde hij onlangs het boek Covid-19 - Een analyse van de 
nationale crisisrespons.

'Op een gegeven moment bleek dat we het met het bestaande bestuurlijke 
repertoire niet gingen redden. Daarop volgde het crisismanagement met 
een centrale regie.' Die centralisatiereflex zagen we - met wisselend 
succes - bij de coordinatie van de ic-capaciteit, de verdeling van 
beschermingsmiddelen en de inkoop van testmateriaal. Coordinatiecentra 
werden opgetuigd, Sijbesma aangesteld.

Maar, zegt Boin, er komt een moment waarop verantwoordelijkheden weer 
worden uitbesteed. 'Je kunt het land niet met noodverordeningen blijven 
besturen. En Doetinchem is Amsterdam niet.' Mensen begonnen bovendien te 
muiten: wanneer mogen we weer naar het terras?


Grovere maatregelen

'In een sluimerende crisis is de timing van op- en afschalen een 
delicate kwestie', zegt Boin. 'Achteraf is het makkelijk te zeggen dat 
er te snel is gedacht dat alles onder controle was. Maar stringente 
maatregelen handhaven terwijl de ziekenhuizen leeg bleven, was niet 
geaccepteerd.'

Bij het temmen van het virus blijven de mogelijkheden beperkt. Alle 
basisregels - handen wassen, thuisblijven bij gesnotter, anderhalve 
meter - zijn nog altijd van kracht en kunnen hoogstens met een 
persconferentie en extra communicatie nog eens worden benadrukt. Op 
grovere maatregelen - scholen, cafes en/of theaters dicht - zit niemand 
te wachten.

En dus gaat alle aandacht vooral uit naar de GGD's, die besmettingen 
moeten opsporen om brandhaarden te doven. Als dat onvoldoende lukt, 
begint het vingerwijzen. Waren eerst de GGD's de kop van Jut, nu maken 
zij morrend pas op de plaats omdat de labs het niet meer aankunnen. Kom 
er maar in, gezant Sijbesma.

De bestuurlijke versnippering maakt het er allemaal niet makkelijker op. 
Nederland telt 25 GGD's en evenzoveel veiligheidsregio's, die met elkaar 
en met andere (deels private) partijen moeten samenwerken. Het zijn deze 
regio's die voortaan moeten ingrijpen bij een corona-uitbraak, zo is 
besloten.

Wie daarbij welke verantwoordelijkheid precies krijgt, is nog 
onduidelijk. De regionale GGD verwijst naar de veiligheidsregio, de 
veiligheidsregio verwijst naar de GGD. Ook de coronaminister, Hugo de 
Jonge, speelt nog steeds een belangrijke rol. Burgemeester Femke Halsema 
van Amsterdam - verantwoordelijk voor de veiligheidsregio Amsterdam 
Amstelland - heeft allerlei vergaande plannen klaarliggen bij een grote 
uitbraak (parkeergarages dicht, cafes eerder dicht), maar wil daarvoor 
wel de steun van het kabinet.


Stadhouderloos tijdperk

Zo zijn we in een stadhouderloos tijdperk beland, omdat iedereen naar 
elkaar blijft wijzen. Wat de aanpak bemoeilijkt, zegt hoogleraar Boin, 
is dat het virus niet het patroon volgt van een traditionele crisis: 
afgebakend in de tijd, met een lineair verloop, waarbij na een ramp een 
periode volgt van nazorg en toenemende beheersing. 'Daar zijn onze 
structuren en strategieen op afgestemd. Maar het virus behoudt de 
dreiging om weer op te laaien.'

De leemte die het gebrek aan centrale regie achterlaat, vult zich 
ondertussen met onbegrip. Zo dacht de GGD in Friesland deze week 
uitvoering te geven aan de wens van de Tweede Kamer door zorgpersoneel 
alvast voorrang te geven bij het testen.

Dat was helemaal niet de bedoeling, reageerde minister De Jonge vrijdag 
aanvankelijk zuinigjes. Hij toonde zich ook al niet enthousiast over de 
scholen die in arren moede dan maar commerciele coronatests laten doen. 
'Ieder voor zich is geen oplossing', zei de bewindsman.

Even later bleek hij alsnog te zijn bezweken onder de druk van de zorg 
en het onderwijs: liefst volgende week al moet er een aparte 
voorrangsregeling voor onderwijzers en verpleegkundigen komen. Het zal 
veel stuurmanskunst vergen om die uit te voeren. Maar dat mogen de GGD's 
dan weer doen.

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.