[D66] Interview: Sigrid Kaag over haar essay 'Normen en waarden in de nieuwe economie'

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  2 september 2020
Auteur: Wendelmoet Boersema
URL:    
https://www.trouw.nl/politiek/de-nieuwe-economie-volgens-sigrid-kaag~bbfbc9de7/
Ref:    Het essay 'Normen en waarden in de nieuwe economie' is vanaf
         woensdagochtend te lezen op de Linkedin-pagina van Sigrid Kaag,
         https://www.linkedin.com/in/sigrid-kaag/
Ref:    
https://www.trouw.nl/politiek/sigrid-kaag-de-vervuiler-betaalt-van-vliegtaks-tot-stukje-vlees~b8868d96/



De nieuwe economie volgens Sigrid Kaag
--------------------------------------
Als de coronacrisis ons een ding leert, is het dat de economie moderner, 
eerlijker en schoner moet, zegt Sigrid Kaag. Deze week wordt ze 
waarschijnlijk partijleider van D66.

Sigrid Kaag geeft een schot voor de boeg. De vrouw die deze week vrijwel 
zeker  lijsttrekker wordt van D66, de minister voor buitenlandse handel 
en ontwikkelingssamenwerking en nog steeds een relatieve nieuwkomer in 
Den Haag, presenteert haar visie op de economie. Daarbij schuwt ze 
verstrekkende voorstellen niet, zoals meer vliegbelastingen, een 
strenger systeem voor emissiehandel, gratis kinderopvang en meer 
belasting op vermogen.

Vlak voor het interview heeft ze het academisch jaar van de 
Rijksuniversiteit Groningen geopend, met een pleidooi om 3 procent van 
de economie te investeren in onderzoek en innovatie. Dat was een oude 
afspraak in Europa, maar geen land haalt dit. 'Ook wij hebben in dit 
kabinet te weinig gedaan', erkent Kaag. 'Vanuit economisch opzicht is er 
geen betere investering te bedenken dan onderwijs.'


Nederland staan zware tijden te wachten door de coronapandemie. Welke 
rol speelt die crisis in uw visie?

'Ik heb zeker inspiratie ontleend aan mijn brede crisiservaring, in 
oorlog en vredestijd, in landen als Syrie, Libanon en Soedan. Voor het 
sociaal-economisch herstel in ons land is het van groot belang dat we 
weten welke kant we op willen, welke keuzes we nu maken. Het is tijd om 
normen en waarden weer centraal te stellen, juist in de economie. Het 
herstel moet eerlijker, moderner en duurzamer. Ik zie veel mogelijkheden 
om de problemen aan te pakken die door de coronacrisis scherper zijn 
blootgelegd, zoals de kansongelijkheid en de onzekerheid op de 
arbeidsmarkt. De oplossingen zijn bekend, we hebben geleerd van de 
vorige financiele crisis.'


Heeft u zich verbaasd over de problemen die de coronacrisis heeft 
blootgelegd?

'Heel pijnlijk vind ik dat er hier een miljoen mensen in armoede leven. 
Voor de pandemie kon bijna iedereen aan de slag, ondanks de zwaktes in 
de arbeidsmarkt. Ik heb het bewust genoemd in mijn essay: 260.000 
Nederlandse kinderen leven in armoede, hier, in de zeventiende economie 
van de wereld. We moeten dus meer doen aan scholing, aan omscholing en 
het creeren van banen. Want als ouders werken, stijgen de kansen van 
kinderen. Dat geldt overal ter wereld.

'En de dakloosheid, al is die in de Nederlandse straten niet zo 
zichtbaar als in New York of Londen. Mensen kunnen door tal van 
problemen dakloos raken maar de onbetaalbaarheid van veel woningen 
speelt zeker een rol. Mensen hebben geen buffer, kunnen moeilijk 
rondkomen. Mensen die toch al weinig bescherming hadden, hebben door de 
coronacrisis weinig kansen om terug te komen.

'Ik denk dat we veel voor hen kunnen doen door te investeren in 
scholing, onderwijs en kennis. In gratis kinderopvang, extra 
leerkrachten voor kinderen die buiten de boot dreigen te vallen vanwege 
de plek waar ze zijn geboren, of omdat ze ouders hebben die niet kunnen 
meekomen.'


Uw essay heeft de titel 'Normen en waarden in de nieuwe economie'. Waar 
komen deze waarden voor u vandaan, zijn ze bijvoorbeeld religieus 
geladen?

'Voor mij hebben ze alles te maken met rechtvaardigheid, met 
kansengelijkheid. De mens moet weer centraal staan. De economie moet 
niet alleen de welvaart vergroten van mensen, maar ook hun welzijn.'


Doelt u ook op het gebrek aan normen en waarden in de huidige economie, 
op de belastingontwijking, de bonuscultuur?

'Dat ook. Normen en waarden hebben alles te maken met verantwoord 
ondernemen, met het principe dat de vervuiler betaalt en fiscale 
maatregelen die zorgen voor duurzaamheid. Winstbejag was tot nu toe te 
belangrijk, zeker in een doorgeslagen neoliberale economie. Te lang is 
in de wereldeconomie de laagste prijs leidend geweest voor producten. 
Een schonere, eerlijkere en modernere economie is voor mij een concrete 
vertaling van die normen en waarden. Ik zie dat daar grote behoefte aan 
is. Met een herwaardering voor de rol van de overheid.'


Dat besef is ook bij andere partijen al een poos gaande. Ook bij de VVD.

'Wij zijn natuurlijk geen VVD. D66 heeft ­altijd gekeken naar 
kansongelijkheid. We kunnen niet doorgaan ten koste van de ­planeet. We 
kunnen het ons domweg niet veroorloven niets te doen aan de 
klimaatcrisis, omdat we nu druk zijn met het virus of omdat die 
maatregelen te duur zouden zijn. Het is juist slim en verstandig om nu 
te investeren in circulaire economie.'


Een deel van de kiezers zal bij de verkiezingen zeggen: D66 was erbij 
toen deze problemen groeiden. Waar waren jullie?

'Ja, dat is een logische vraag. Alle regeringspartijen moeten bij 
zichzelf te rade gaan en zich afvragen: wat hadden we beter kunnen doen? 
Nog meer investeren in onderwijs bijvoorbeeld. Tegelijkertijd: wat we nu 
zien, is ingezet door de opeenvolgende kabinetten Rutte I en II. Mijn 
partij heeft in dit kabinet leiderschap getoond met het klimaatakkoord, 
met investeringen in onderwijs en de woningmarkt. Dat laatste wordt niet 
­gezien door de stikstofcrisis en omdat de ­tekorten zo groot zijn, maar 
er wordt wel degelijk doorgebouwd.'


D66 was ook voorstander van het leenstelsel, dat het onderwijs niet de 
verbetering bracht waar het op hoopte.

'D66 zal komen met een aanpassing, dat verwacht ik. Een aangepaste 
basisbeurs, waarbij het inkomen van de ouders eerlijker wordt 
meegewogen. Niemand hoeft zorgen te hebben of hij of zij wel kan 
studeren of bij­leren. Dat geldt dus ook voor omscholing van mensen die 
al werken en hun baan dreigen kwijt te raken. Minister Wouter Koolmees 
heeft daar een stempel op gezet: van werk naar werk. Daar hoort ook bij 
dat we scherp kijken welke sectoren levensvatbaar zijn, en dat we geen 
zombiebedrijven overeind houden.'


U bent pro-Europees, een groot pleitbezorger van een open economie. Dat 
is tegen een wereldwijde trend in, zie de opstelling van Donald Trump, 
of dichter bij huis, een aantal partijen in de Tweede Kamer. Daar komt 
bij dat de coronacrisis ook de kwetsbaar­heden van onze afhankelijkheid 
heeft getoond, bijvoorbeeld bij de productie van hulpmiddelen of 
medicijnen. Wat zegt u ­tegen mensen die zich hier zorgen over ­maken?

'Twee dingen. Ik durf het verhaal over Europa te vertellen: dat we daar 
ons brood aan verdienen. Een derde van onze banen is te danken aan 
internationale handel, vooral binnen Europa. Netto hebben we nog steeds 
flink profijt van de Europese samenwerking, los nog van het belang van 
stabiliteit en veiligheid. Geopolitiek is nauw verbonden met economie. 
In een wereld waar de VS de ene kant op gaat en China de andere, kunnen 
we ons niet permitteren om ons als een klein eilandje op te stellen. Het 
is ontzettend belangrijk om invloed te houden als Europese Unie, ook dat 
heeft de coronacrisis laten zien.

'En ik erken dat globalisering nadelige gevolgen heeft, dat er uitwassen 
zijn: te veel goedkope producten, te lage lonen. Ook dat moet anders, 
maar dat kan alleen samen. Ik trek daar als minister enorm aan, zo'n 
gelijk speelveld. De overheid moet laten zien wat ze van bedrijven in 
deze verwachten. Vanochtend was ik bij Accell, het fietsenbedrijf in 
Heerenveen. Zij halen veel lijnen van hun productie van elders weer 
hierheen. Niet het oude handwerk, dat komt niet weer ­terug, maar nieuwe 
technologie, CO2-neutraal, en zo hebben ze er meer zicht op. Dit is ook 
onderdeel van de transitie die we moeten doorzetten. Ik ben erg gekant 
tegen die haast negentiende-eeuwse illusie die sommigen cultiveren: dat 
we alles weer zelf moeten doen. Dat past niet meer in deze wereld.'


Wat is de rol van arbeidsmigranten in de nieuwe economie die u 
voorstaat? U schrijft daar weinig over. Uw collega bij het CDA, Hugo de 
Jonge, pleitte begin dit jaar voor het stellen van grenzen aan migratie, 
ook als het gaat om arbeidsmigratie uit de ­Europese Unie.

'Dat laatste ben ik zeker niet van, dat is symptoomaanpak. Deze mensen 
komen bovendien grotendeels op verzoek van bedrijven. Vooropgesteld: 
diversiteit aan achtergrond is effectiever voor ieder bedrijf, net als 
diversiteit op andere vlakken, dat is meermalen in onderzoeken 
vastgesteld. Er gaan op mondiaal niveau triljarden euro's verloren aan 
gemiste kansen door het niet of onvoldoende betrekken van minderheden en 
vrouwen in het arbeidsproces. Ook in Nederland. Jongeren die stages of 
banen mislopen vanwege hun achternaam, het is allemaal onbenut 
potentieel. Dat veranderen gaat stapje voor stapje, in bedrijven maar 
ook in de politiek. Ja, ook wij zijn als partij nog te wit. De 
kandidatenlijst moet deze verkiezingen absoluut diverser.

'Ik schrijf verder in mijn economische essay weliswaar niet over 
migratie, maar ik vind wel dat we daar een stevig debat over moeten 
voeren. Wat betekent groei van de bevolking en de vergrijzing voor onze 
leefomgeving, voor wonen en werken? Hoeveel seizoensarbeiders heeft de 
economie nodig, hoeveel kennismigranten, met welke vaardigheden? We 
moeten wel onderkennen dat we gewoon mensen nodig hebben.'


U gaat straks de campagne in met dit verhaal, dat positief is en vooral 
stoelt op meer investeren, kansen grijpen in een nieuwe economie. Maar 
bijvoorbeeld de bouw is de afgelopen jaren ook hard aangelopen tegen de 
grenzen van groei. Door stikstofuitstoot, gebrek aan schone lucht en 
ruimte. Durft u ook te zeggen: het moet minder, niet alles kan? Zoals uw 
partijgenoot Tjeerd de Groot zei over de veestapel?

'Nou, niet op het gebied van bouwen. We moeten meer bouwen, maar op een 
verstandige, duurzame manier. Groei is niet altijd absolute groei, het 
kan ook herverdeelde groei zijn. Daar ontbrak het de afgelopen ­jaren 
aan, zodat kansenongelijkheid bijna overerfelijk is geworden. We wisten 
het eigenlijk al voor de coronacrisis: toekomstige generaties krijgen 
het niet meer zo goed als de voorgaande generaties. Het oplossen van 
problemen gaat geld en subsidies kosten, je kunt ondernemers of boeren 
niet het mes op de keel zetten. Veel ideeen zoals die van Tjeerd de 
Groot, financiele steun voor boeren die willen halveren, zullen in het 
partijprogramma terugkomen. Wij hebben daar terecht een verwachting van 
de overheid als burgers. Al betekent het ook: ruimte willen geven aan de 
professionals in de publieke sector, in de zorg, het onderwijs, de 
politie.'


Is uw essay daarmee een schot voor de boeg voor het partijprogramma?

'Ik hoop daar een aantal elementen in terug te zien.'


Dat klinkt vals bescheiden. U wordt vrijwel zeker vrijdag op het schild 
gehesen als partijleider.

'Dat hoop ik. Laten we zeggen dat dit de ­basis is van mijn denken.'


D66-kiezers zijn nu vooral jongere hoog­opgeleide mensen uit de 
Randstad. Wie wilt u nog meer bereiken?

'We vertellen het verhaal van heel veel mensen in Nederland, voor wie 
kansengelijkheid, toegankelijkheid van werk, herverdelingen van 
vermogen, ondernemerschap en goede zorg en onderwijs belangrijk zijn. 
Dat zijn er aanzienlijk meer dan er nu op ons stemmen. Die verbreding 
wil ik met de partij maken.'


Als u partijleider wordt, met wie van uw voorgangers voelt u zich dan 
het meest ­verwant?

'Een mens mijn leeftijd moet verstandig ­genoeg zijn om het goede te 
behouden van al zijn voorgangers. Kijk, niemand heeft het charisma van 
Hans van Mierlo, maar zijn drang om te vernieuwen in politiek is nu net 
zo belangrijk als toen. Van Els Borst bewonder ik de autonomie om te 
besluiten over je eigen leven, van Jan Terlouw dat hij zijn tijd ver 
vooruit was, met mens en klimaat. En van Alexander Pechtold zijn enorme 
inzet voor onderwijs en zijn strijd tegen het populisme.'

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.