[D66] De koning had vooral aandacht voor de eigen smart | nrc.nl

[R.O.]

" Niemand ziet graag zijn familiebedrijf kapseizen, zeker niet in tijden 
van corona."  (Daar verschillen we van mening over)

nrc.nl:

De koning had vooral aandacht voor de eigen smart


23 oktober 2020 om 16:50
Leestijd 5 minuten

Monarchie Deemoed is een van de moeilijkste rollen. Tom Lanoye verbaast 
zich over het koninklijk zelfpardon.

Het rommelt in vele Europese vorstendommen. Om zijn Spaanse kroon te 
redden diende Felipe VI zelfs zijn eigen vader en voorganger te royeren. 
Juan Carlos I was in opspraak geraakt door buitenechtelijke vrijages, 
rampzalige jachtpartijen en affaires met smeergeld en zwarte 
bankrekeningen. Een beetje zoals prins Bernhard, indertijd.

Tom Lanoye is schrijver.

Met dit verschil: beducht voor een proces nam Juan Carlos de benen naar 
de Verenigde Arabische Emiraten. Daar koestert men nog geruststellend 
solide opvattingen over de onaantastbaarheid van koninklijke families. 
Je moet echter wel een oliestaat zijn om de toelages te kunnen betalen 
van alle emirs, prinsen, prinsessen plus hun aanhang. Dan is Nederland 
toch beter af met zijn Huis van Oranje, hoe vruchtbaar dat ook reeds 
vele generaties moge zijn.

In mijn vaderland België was de vader en voorganger van koning Filip 
eveneens in opspraak geraakt. Hij reed ooit een scheve schaats waaruit 
een dochter is ontsproten. Het meiske groeide uit tot beeldend 
kunstenares van betwistbare kwaliteit, maar ook tot een efficiënt 
verzwerende doorn in de zij van haar verwekker. Na veel processen en één 
bloedproef wist ze hem tot erkenning van zijn vaderschap te dwingen. Een 
mens vraagt zich weleens af: hoe zouden de Middeleeuwen eruit hebben 
gezien indien dna-tests toen al hadden bestaan? Hoeveel oorlogen waren 
vermeden of juist uitgebroken, gezien de inteelt en gearrangeerde 
huwelijken die ook toen al het compost vormden van de ware aristocratie?

Filip nodigde kort na het verdict zijn nieuwe halfzus uit voor een 
discreet gesprek ‘van mens tot mens’. Dat was, volgens de Belgische 
pers, een geste die warm afstak bij de jarenlange barse afwijzing van 
hun beider vader. Maar behalve als mooi gebaar werd de demarche gezien 
als een strategische meesterzet die het koningshuis zijn verloren 
aanzien deed herwinnen. En dat aanzien wás al flink opgevijzeld door de 
rol die Filip, verrassend uitgekookt, gespeeld had bij het vormen van 
een nieuwe Belgische regering. Het hielp dat Filip, uit hoofde van zijn 
private toekomst, de enige was die daar na anderhalf jaar palaveren nog 
steeds in geloofde. Maar vraag me niet wát hij juist heeft uitgespookt. 
Wat betreft ondoorgrondelijkheid kent de Belgische constructie alleen 
zijn meerdere in de Heilige Drievuldigheid, het geslacht der engelen en 
de Bermuda Triangle.

Hoe dan ook suggereerde de krant De Standaard van afgelopen donderdag – 
niet zonder hoffelijk leedvermaak – dat Willem-Alexander in de leer zou 
moeten gaan bij generatiegenoot en vroegere „houten Klaas” Filip. Dit 
naar aanleiding van Willem-Alexanders „pr-ramp” na een „slecht getimede 
familietrip naar Griekenland”.

Ik ben maar een eenvoudige buitenstaander, doch mijn stellige indruk is 
dat de Nederlandse koninklijke familie zich vooral in nesten werkt door 
op vakantie te gaan. Op het verkeerde moment, naar de verkeerde streek, 
in het verkeerde huis, met de verkeerde vrienden of de foute caravan, 
naar Oostenrijk, Mozambique of Griekenland — het is echt nóóit goed… Was 
ik een Oranje-Nassau? Ik kraakte het Paleis aan de Dam en ik verkaste 
nimmermeer.

Dan liep ik ook nooit meer het risico om zo diep en – het spijt me – zo 
stuntelig door het stof te moeten kruipen. Op het NOS Journaal, nog wel. 
En waarvoor? Om vergeving te smeken voor wat elke Nederlander of Belg 
zou doen mocht hij er de kans toe krijgen. Afreizen met inachtneming van 
ieder veiligheidsvoorschrift en met alleen maar je eigen bubbel. 
Iedereen met wie je knuffelt, dus. Maîtresses niet inbegrepen.
Lees ook: Wie had gehoopt dat het nu wel allemaal achter de rug zou 
zijn, had buiten Het Filmpje gerekend

Treurboeketten

Willem-Alexander werd tijdens het compassieclipje geflankeerd door zijn 
opvallend zwijgzame gade in haar nieuwste rol: Mater Dolorosa des 
vaderlands. Alleen het ‘Erbarme Dich’ van Bach ontbrak. Ze zaten op een 
te kleine sofa die getuigde van een of andere empirestijl. Rondom hen: 
treurboeketten en vergulde ornamenten. Achter hen: dikke, dure 
gordijnen. Alsook ramen die uitzagen op een tuin waar goddank de zon 
niet scheen, of je zou vermoeden dat het koninklijk paar nog immer in 
Griekenland vertoefde alwaar het, dankzij vernuftige decorstukken, de 
boel alsnog in de maling zat te nemen.

Net als alle verstokte republikeinen ben ik mateloos gefascineerd door 
monarchen, juist vanwege het onafgebroken theatrale keurslijf waartoe 
die stakkers zijn veroordeeld. Ze zijn eeuwig hoofdrolspeler in wat 
Fernando Pessoa „de maatschappelijke ficties” noemde. Mettertijd meer 
metafoor dan machthebber. In de letteren zijn ze dat altijd al geweest. 
Vaag verwijzend naar historische figuren tonen de koningsdrama’s van 
Shakespeare ons inleefbare personages van vlees en bloed, en wat 
zodoende elk mens bereid is op te offeren of te mispeuteren voor de 
kroon, zeg maar: de macht. Maar we zien ook wat het dragen van de kroon 
kan veroorzaken bij wie gedoemd is ze langdurig te torsen. Van hoogmoed 
tot verblinding, verveling tot zelfdoding, onthechting tot verbinding.

     Mijn stellige indruk is dat de koninklijke familie zich vooral in 
de nesten werkt door op vakantie te gaan

Wandelende zinnebeelden

Essentieel daarbij is echter de kwaliteit van de taal waarmee deze 
wandelende zinnebeelden zichzelf openbaren, tot nut en lering van hun 
publiek. Net daar knelde dit keer het schoentje. Geloofwaardige deemoed 
is een van de moeilijkste rollen en door dit tv-script werd ze niet 
gediend. Wie schrijft zo’n monoloogje, overigens? Wie beslist over de 
voornoemde setting en over welke van de takes zal worden uitgezonden? 
Dat lijkt me de centrale tragiek van het hedendaagse vorstendom: zelfs 
over je woorden en whereabouts wordt door anderen gewikt en beschikt. 
Terwijl je, historisch gesproken, nog steeds omgeven bent door een aura 
van almacht.

„Het was onverstandig om geen rekening te houden met de inwerking van 
nieuwe beperkingen op onze samenleving”, zo begon Willem-Alexander, 
schuldbewust in de camera kijkend. Een passieve zinsconstructie 
bemoeilijkt echter alle inleving. Volgens mij had hij beter dit gezegd: 
„Ik had met mijn stomme kop moeten beseffen dat een snoepreisje naar de 
zon en een spotgoedkoop land voor velen onder jullie een mep in het 
gezicht betekende. Zeker nu jullie als Nuchtere Nederlanders op de rand 
staan van een algehele lockdown met universele mondkapjesplicht. Vergeef 
het ons. Mijn vrouw, mijn dochters en ik wisten niet wat we deden.” In 
plaats daarvan volgde nog een passieve zinsconstructie. „Het doet pijn 
uw vertrouwen in ons beschaamd te hebben.”
Lees ook: Durft premier Rutte nog wel nee te zeggen tegen de koning?

Emotionele chantage

Mijn goede, geweldige moeder was behalve amateuractrice ook een keizerin 
van de emotionele chantage. Dus ik decodeer de subtekst van zo’n 
zinnetje meteen heel anders dan de woorden die er staan. Volgens mij 
trokken ze, weinig subtiel, de aandacht naar de eigen smart, nog vóór ze 
de pijn van de toehoorders erkenden. Een militair zou spreken van een 
‘pre-emptive strike’: „Ú voelt zich misschien beroerd – maar u zou eens 
moeten weten hoe volslagen miserabel wíj ons voelen door wat we hebben 
aangericht, niet in het minst voor onszelf.”

Akkoord, van sommige zinsneden wist ik niet of ze hopeloos onbeholpen 
waren, dan wel radicaal geniaal. „Ons besluit om terug te keren is 
ingegeven door het besef dat we niet hadden moeten gaan.” Lees zo’n zin 
tien keer en je zou zweren dat hij uit een stuk van Samuel Beckett komt. 
Kamagurka kan ook.

Maar het ergste vond ik toch het slot, hoe goedbedoeld ook. „We zijn 
betrokken, maar niet onfeilbaar.” Wie een evidente waarheid al te 
pertinent te berde brengt, lijkt heimelijk te lonken naar het tegendeel.

Publieke zelfkastijding

Willem-Alexander zei het gepijnigd maar gedecideerd, op het 
verontwaardigde af. Als besluit van – tja: wat eigenlijk? Een slecht 
vermomd koninklijk zelfpardon? Of een korte publieke zelfkastijding in 
de traditie van Mao’s Culturele Revolutie? Ik vermoed het laatste. Zeker 
gezien de bijna neerbuigend goedkeurende politieke reacties achteraf, 
ook al leek het interieur niet bepaald op een communistisch cachot.

Maar juist dat is de essentie van het moderne koningschap in tijden van 
Netflix en Disneyworld. Het is glorieus vergulde gevangenschap. Plus de 
bereidheid werkelijk alles in het werk te stellen om haar nooit te 
beëindigen.

Niet dat ik het Willem-Alexander ten kwade duid. Niemand ziet graag zijn 
familiebedrijf kapseizen, zeker niet in tijden van corona. Wat moet, dat 
moet. Desnoods knarsetandend en zuchtend: de plicht roept. Voor de ene 
is dat een mondkapje, voor de andere een speech. Doe het nu maar! En 
verder geen gezeur! Daarin, en daarin alleen, was Willem-Alexander 
alsnog de perfecte spreekbuis van zijn getergde, corona-moeë volk. En 
van minstens één gebiologeerde kijker in de buurlanden.