[D66] Requiem voor de kruisspin

[R.O.]

     15 Oct 2020
     De Standaard
     Lieven De Cauter Filosoof (Ritcs en KU Leuven).

Requiem voor de kruisspin

Het gaat niet goed met de kruisspin. Dat is niet alleen slecht nieuws 
voor Lieven De Cauter, die het dier fascinerend vindt, maar voor ons 
allemaal.

Zolang we niet meer respect hebben voor dit tere web van het leven, zijn 
we gedoemd om steeds groter onheil aan te richten

In de krant stond in een piepklein artikel dat de kruisspinnen aan het 
uitsterven zijn (DS 12 september). Het trof me diep. Ik heb een speciale 
relatie met die fascinerende beestjes, die alomtegenwoordig waren in de 
nazomers en herfsten van weleer. In mijn kindertijd stopte ik ze in 
bokalen om ze beter te kunnen bestuderen. Je botste er overal in de tuin 
tegenaan. Alle weggetjes werden versperd door spinnenwebben.


Die bokaalexperimenten van mij waren niet jongensachtig sadistisch, ze 
waren eerder gebaseerd op poëtische nieuwsgierigheid, fascinatie, iets 
tussen griezelen en bewonderen. Natuurlijk legde mijn moeder mij uit dat 
die beestjes niet konden overleven zonder hun web, dus mijn experiment 
was van korte duur. Na een paar mislukkingen en dus dode kruisspinnen, 
maakte ik mijn bokaalobservaties korter en liet ik de dieren sneller vrij.

Later begon ik aan andere, meer succesvolle experimenten, zoals 
schilderen met het stuifmeel van bloemen en het sap van bessen.

De afgelopen veertig jaar is de populatie kruisspinnen met 99 procent 
gedaald. Dat er maar 1 procent over is van die fascinerende wezens uit 
mijn kindertijd, vond ik treffend en intriest. Het brengt de ecologische 
catastrofe en een nieuwe ‘grote uitsterving’ dichtbij, meer dan de 
bedreigde panda en al die andere exotische knuffeldieren doen. De sixth 
great extinction, de zesde massale sterftegolf die onze planeet 
meemaakt, is bijna erger dan de klimaatopwarming, het is letterlijk een 
levensbedreigende ramp. Activistische wetenschappers van overal ter 
wereld trekken aan de alarmbel, zoals de bewonderenswaardige 
Braziliaanse bioloog Gerardo Ceballos (DS 14 augustus).

Mijn geliefde griezels

Dan is er de treurarbeid, het handwerk van een vriendin die weefkunst 
maakt. Rond de trieste statistieken van de coronadoden verzon ze een 
borduurwerk, sinister bijna, maar een poging om onverbiddelijk het 
abstracte lijden te concretiseren, de doden te eren, het noodlot mee te 
dragen, in een kunstig, ambachtelijk, dagelijks werk.

Plots bedenk ik dat haar weefsel en dat oude verloren gegane verhaal dat 
ik ooit schreef over Arachne en Ariadne – geïnspireerd door onze grote 
verliefdheid – op een labyrintische manier verbonden zijn met mijn 
‘prehistorische’, infantiele fascinatie voor kruisspinnen. Het web van 
omstandigheden dat al die elementen op een bijna onbegrijpelijke, 
geheimzinnige manier verbindt, lijkt op het eerste gezicht niet zo 
geometrisch als het web van mijn geliefde griezels.

Het web van de kruisspin vond ik van een adembenemende schoonheid als 
kind: in de mist werden ze omgetoverd tot kunstwerken van parelsnoeren. 
In de winter waren er nog berijpte meesterwerkjes te bewonderen bij een 
dwaaltocht in de tuin of rond de vijver van mijn kinderparadijs. 
Wellicht heeft het web van de kruisspin mij mee aangezet om gedichten te 
beginnen schrijven. Ik herinner mij mislukte pogingen om de magie van 
een berijpte tuin in woorden te vangen rond mijn elfde. En dat kan niet 
zonder (het woord) ‘spinrag’ zijn geweest.

Kettingreactie

Nu zijn ze dus aan het uitsterven, de kruisspinnen, als deel van een van 
de grootste catastrofes van deze tijd. Volgens het artikel sterven ze 
uit, omdat insecten, hun prooien, uitster ven: het gaat om een 
kettingreactie, zoals ook de leeuwerik en de kievit uitsterven omdat 
insecten verdwijnen. Alles hangt samen in het ‘web van het leven’, de 
biosfeer. Die samenhang tussen het fait divers over de kruisspinnen en 
een planetair proces, moeten we leren te zien. Ook de coronapandemie 
kunnen we alleen ten volle begrijpen wanneer we haar zien als deel van 
de cluster van ecologische catastrofes, namelijk als een geval van 
zoönose: ziektes springen over van dier op mens omdat die te diep 
doordringt in het leefgebied van wilde dieren – een te grote 
promiscuïteit tussen mens en dier. Het web van het leven is verscheurd 
aan alle kanten.

Zolang we niet meer respect hebben voor dat tere web, zijn we gedoemd om 
steeds groter onheil aan te richten. Want na de spinnen en insecten 
volgen de andere dieren en uiteindelijk ook de mens. Dat kunnen we 
alleen vermijden als het wereldsysteem radicaal van koers verandert. 
Transitie of extinctie. Dat is de keuze.