[D66] Klagen over klein leed mag best

[R.O.]

trouw.nl:

Klagen over klein leed mag best
Filosofisch elftal

Twee problemen van totaal verschillende orde: de armoede neemt toe, en 
het wordt moeilijk om in deze tijden op zonvakantie te gaan. Mag je 
groot leed en klein leed met elkaar vergelijken?
ALEXANDRA VAN DITMARS

De coronacrisis doet armoede groeien. Door de pandemie neemt het aantal 
mensen dat in extreme armoede leeft voor het eerst in twintig jaar toe, 
maakte de Wereldbank bekend. Naar verwachting stijgt het aantal mensen 
onder de extreme armoedegrens dit jaar met minstens 88 miljoen, wat in 
2021 op kan lopen tot 150 miljoen.

En in eigen land opende het Rode Kruis deze week gironummer 7244 om 
voedselhulp aan duizenden mensen in Nederland te bekostigen. Het gaat om 
mensen die geen fatsoenlijke maaltijd meer op tafel kunnen zetten, omdat 
ze vanwege Covid-19 niet langer een inkomen hebben.

Naast dit grote leed is er ook sprake van veel kleiner leed. Mensen 
maken zich zorgen of ze nog wel op zonvakantie kunnen, en of geplande 
feesten door kunnen gaan. Hoe begrijpelijk die zorgen wellicht ook zijn, 
het contrast is in de coronacrisis soms wel erg schril. Hoe vind je 
balans tussen jouw eigen leed en dat van anderen, die het veel erger hebben?

Thijs Lijster, universitair docent kunst- en cultuurfilosofie aan de 
Rijksuniversiteit Groningen: "Als mensen balen omdat ze onverwachts de 
herfstvakantie in eigen land doorbrengen, is mijn eerste reactie: dit is 
een eerstewereldprobleem. Oftewel, een probleem dat in het niet valt als 
je het vergelijkt met de ernstige problemen die mensen hebben in armere 
delen van de wereld. En ook in ons land zijn er mensen die voor hetere 
vuren staan, zoals een ouder die geen geld heeft om boodschappen te 
doen. In vergelijking daarmee kun je treuren om een verloren vakantie 
afdoen als geprivilegieerd gezeur. Maar de nieuwe essaybundel 
'Intimations' van Zadie Smith laat zien dat dit niet helemaal terecht 
is. Smith stelt dat leed zich moeilijk laat vergelijken. 'Lijden heeft 
een absolute relatie tot het lijdende individu', schrijft ze. Er zit een 
bepaalde particulariteit in elk lijden: het is alsof het op maat gemaakt 
is voor een specifiek persoon. Daardoor is het onjuist om het lijden van 
een ander zomaar weg te wuiven. Denk aan de depressieve popster. Het 
feit dat iemand rijk en succesvol is, maakt zijn leed nog niet minder 
ernstig. Het kan iemand net zo goed verwoesten. Je kunt leed in 
perspectief plaatsen - een geannuleerde herfstvakantie is aanzienlijk 
minder erg dan hongerlijden - maar niet werkelijk vergelijken."

"Toch is er wel een ondergrens", reageert filosoof en columnist Tinneke 
Beeckman. "Je lijdt sowieso als je niet kunt voorzien in een minimale 
materiële behoefte. Geen honger hebben is noodzakelijk om niet te 
lijden, al is het inderdaad ook geen voorwaarde voor een gelukkig leven 
zonder leed. Natuurlijk mogen mensen het jammer vinden dat ze niet op 
vakantie kunnen. Tegelijkertijd moeten ze beseffen dat als ze nu alleen 
maar dit soort bevoorrechte problemen hebben, dat niet hun eigen 
verdienste is, maar ook deels toeval. Ze hadden net zo goed iemand 
kunnen zijn met een veel fundamenteler soort leed, zoals honger."

Lijster: "Leed heeft altijd een objectieve en een subjectieve dimensie. 
Dat onderscheid is belangrijk om te maken als je balans zoekt tussen je 
eigen leed en dat van anderen. Objectief gezien lijden mensen zonder dak 
boven hun hoofd meer dan ik, want ik heb wel een huis. Dit leed valt tot 
op zekere hoogte te kwantificeren door te stellen: deze mensen verdienen 
het om geholpen te worden, dit is een politiek probleem dat aandacht 
verdient. Daarnaast is er de subjectieve dimensie, zoals het lijden van 
iemand in een villa met zeven auto's voor de deur. Dat leed is 
waarschijnlijk niet zozeer een politiek probleem en valt in die zin 
buiten de balans. Maar het is onheus om te zeggen dat dit leed er daarom 
niet toe doet."

Beeckman: "Waarschijnlijk zijn er nu ook mensen in armoede beland die 
dat nooit hadden verwacht. Toch gaat het idee dat jij morgen bij de 
groep kan horen die nu veel armer is dan jij, er bij ons moeilijk in. 
Filosoof Michael Sandel bespreekt dat in zijn laatste boek 'De tirannie 
van verdienste'. Wij geloven in de maakbaarheid van het individu, in het 
idee dat je succes volledig je eigen verdienste is. Als rationele 
individuen creëren we ons succes zelf; en als dat je niet lukt, is dat 
je eigen schuld. Deze mentaliteit laat geen ruimte voor de 
onvoorspelbaarheid van het lot. De pandemie laat zien dat dit een 
illusie is, dat alles plots kan kantelen en jij je succes niet volledig 
in de hand hebt. Ik hoop dat dit besef voor een houding van meer 
solidariteit zorgt. Het is wel degelijk jouw zaak om je in te zetten 
voor anderen in de gemeenschap, want jij verschilt niet zoveel van de 
ander."

Lijster: "Het is dan wel de vraag op welke manier deze betrokkenheid 
vorm krijgt. Als dat liefdadigheid is, lossen we de werkelijke problemen 
niet op. Er is een verschil tussen liefdadigheid en rechtvaardigheid. 
Bij liefdadigheid creëer je een machtsrelatie waarin de ander 
afhankelijk is van jouw barmhartigheid, terwijl in een rechtvaardige 
samenleving niemand überhaupt in zo'n afhankelijke positie terecht zou 
moeten komen. Jezelf kunnen voeden behoort dan simpelweg tot de rechten 
die je als mens hebt."

Beeckman: "Ik denk dat we daarvoor opnieuw een politieke gemeenschapszin 
moeten ontdekken. Naast de coronacrisis zitten we nog in een andere 
crisis, namelijk die van het hyperindividualisme. Die miskent de rol van 
het politieke spel, dat cruciaal is voor wederkerigheid en 
rechtvaardigheid. Je beseft dan niet dat je naast een individueel wezen 
ook een burger bent, een sociaal wezen, dat altijd met anderen verbonden 
is. Als je dat wel beseft, worden andermans worstelingen vanzelf meer 
jouw zaak."