[D66] Interview: De Jonge over onvermogen VWS (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #433)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  27 november 2020
Auteur: Lamyae Aharouay, Pim van den Dool
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/11/27/we-hebben-de-hele-crisis-moeten-improviseren-2-a4021765
Ref:    Slager keurt eigen vlees,
         
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/11/26/marion-koopmans-gaat-oorsprong-pandemie-onderzoeken-voor-who-a4021561


'We hebben de hele crisis moeten improviseren'
----------------------------------------------

* Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge noemt het vergadertempo van 
de Tweede Kamer over corona 'te hoog' in een interview met NRC. 'Het 
leidt af van het werk dat het kabinet te doen heeft. Straks zitten wij 
hier alleen maar Kamerbrieven te schrijven.'
* De minister die verantwoordelijk is voor het coronabeleid zegt dat de 
coronacrisis moeilijk centraal te sturen is. 'Het ontbreekt op alle 
fronten aan de mogelijkheid om centrale regie te voeren. Dat betekent 
dat we de hele crisis hebben geimproviseerd.'
* De Jonge zegt dat Nederland 'aan de vooravond van een hele nieuwe fase 
van de epidemie' staat. Hij wil dat Nederlanders zich vanaf maart 
massaal kunnen laten testen, als het nodig is eens per maand. De 
combinatie vaccineren en 'hoog frequent testen' moet ervoor zorgen dat 
Nederland rond maart afscheid kan nemen van de meest beperkende 
coronamaatregelen, verwacht De Jonge.

In Den Haag was de afgelopen maanden te zien dat coronaminister Hugo de 
Jonge steeds minder vaak te voet en steeds vaker in zijn dienstauto bij 
de Tweede Kamer arriveerde. Toen hij op een vrijdag eerder dit jaar naar 
het ministerie van Algemene Zaken liep voor de ministerraad, werd hij 
door een menigte die hem buiten opwachtte uitgescholden. 'Landverrader', 
werd er geroepen, en 'kinderverkrachter'. De beelden werden gedeeld op 
sociale media. De Jonge zelf wil er in zijn werkkamer op het ministerie 
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport niet al te veel over kwijt. ' Dat 
lokt nieuwe reacties uit.' Dit wil hij wel kwijt: het aantal 
bedreigingen is de afgelopen maanden 'enorm toegenomen'. 'Het klimaat is 
verhard, daar heb ik mee te maken en dat is niet makkelijk. Het raakt 
ook mijn familie, dat laat me niet koud. Maar ik laat me niet afleiden 
door dit type intimidatie.'

Voor het eerst kijkt De Jonge in een interview uitgebreid terug op dit 
jaar en vooruit naar komend jaar. Zijn conclusie over het Nederlandse 
zorgstelsel en de onmacht van zijn eigen ministerie is hard: 'Ons 
stelsel is niet opgewassen tegen een pandemie.' De Jonge is wel 
optimistisch over coronajaar 2021: in het voorjaar, denkt hij, zijn we 
van 'de meest beperkende maatregelen' af door vaccinatie en massaal 
testen.

Aan het Binnenhof werd maandenlang gefluisterd dat De Jonge ieder moment 
kon omvallen. Zijn wallen werden steeds donkerder, zijn gezicht steeds 
grauwer. Hij moest zijn ministerschap, het coronadossier en zijn 
vicepremierschap combineren met een woelige lijsttrekkersverkiezing bij 
het CDA. Die won hij maar nipt van Kamerlid Pieter Omtzigt. In de partij 
zorgt dat achter de schermen nog steeds voor onrust. Zelf zegt De Jonge 
nog altijd 'veel energie' te hebben.


Het valt op dat u bij debatten in de Tweede Kamer sinds kort koffie 
heeft vervangen door muntthee.

'Als ik de hele dag koffie drink dan slaap ik zo slecht. Dat kan ik me 
niet veroorloven. Muntthee helpt. Wat ook helpt: meer sporten. Ik liep 
altijd hard in het weekend, nu doe ik dat ook op woensdagochtend.'


U gaat ook weer naar de zonnebank.

'Daar ben ik nooit mee gestopt. Ik ga eens in de paar weken. Nu weten 
jullie alles van me.'


Om de week, meestal op woensdag, moeten De Jonge, premier Mark Rutte 
(VVD) en minister Tamara van Ark (Medische Zorg, VVD) met de Tweede 
Kamer in debat over het coronabeleid. De Jonge ziet de polarisatie in de 
samenleving ook daar terug. 'Eerst was iedereen zo onder de indruk van 
hoe immens groot deze crisis is. Inmiddels is de toon scherper, er wordt 
minder gezocht naar verbinding en gemeenschappelijke grond.'

Die scherpe toon richt zich ook op u. PvdA-leider Lodewijk Asscher zei 
na de zomer: 'de brandweer was niet aan het blussen, maar die ging op 
vakantie.'

'Dat zegt iets over de stijl waarmee Asscher politiek wil bedrijven.' De 
Jonge, domineeszoon, citeert uit de Bijbel. 'Het is ook een kwestie van: 
ieder in zijn eigen gemoed ten volle verzekerd. Ik weet dat ik de hele 
vakantie heb doorgewerkt, en ook nog eens eerder ben teruggekomen.


Wat vindt u van het vergadertempo?

'Ik leg graag verantwoording af, maar de intensiteit van die debatten is 
echt te hoog. Het leidt af van het werk dat het kabinet te doen heeft. 
Dat geldt ook voor het departement dat die debatten moet voorbereiden. 
Straks zitten wij hier alleen maar Kamerbrieven te schrijven.'


U vindt het te veel?

'Veel te veel. Veel meer dan ze in het buitenland doen. Maar het is aan 
de Kamer om die keuzes te maken, die respecteer ik.'


Die debatten zijn er ook voor kritiek op uw beleid. De Kamer 
controleert.

'Zeker, bij alle kritiek moet je je afvragen: helpt dit ons? Kunnen we 
hier iets mee? Je moet de kritiek ontdoen van alle partijpolitieke 
profilering. Maar de weerbarstigheid van de uitvoering staat niet altijd 
evenzeer op het netvlies van Kamerleden. Een motie is makkelijk getypt. 
Een uitspraak is makkelijk gedaan: regel dit, regel dat. Het 
daadwerkelijk waarmaken van zoiets is veel complexer.'


Dan naar de actualiteit. Overal in Europa worden voorbereidingen 
getroffen voor massale vaccinatiecampagnes. In Duitsland zijn al tal van 
locaties aangewezen en werd deze week proefgedraaid omdat de eerste 
vaccins mogelijk al in december geleverd worden.

Stel dat lukt, wat is dan uw plan?

'Onze verwachting is dat in de eerste maanden van 2021 de vaccinatie op 
gang komt. Wij zijn er net zo klaar voor als andere landen. Omdat we de 
kwetsbare groepen eerst willen vaccineren kiezen we voor de bestaande 
infrastructuur voor de griepvaccinatie: via zorginstellingen en 
huisartsen. Het is logistiek een hele grote klus, maar zodra het spul op 
Nederlandse bodem staat gaan we op hele korte termijn over tot 
vaccinatie.'


Hoeveel sporthallen heeft u al gehuurd?

'Die hebben we voorlopig niet nodig. We beginnen met 
verpleeghuisbewoners, die moet je vaccineren in de instelling. We moeten 
wel wendbaar zijn. Stel dat bij de meest kwetsbare groepen het eerste 
vaccin dat geleverd wordt niet goed werkt, dan moet je misschien kiezen 
voor ringbescherming: hun verzorgenden en mantelzorgers eerst.'


Dan hebben we toch wel sporthallen nodig?

'Nee, die zijn echt voor de grote groep gezonde mensen van onder de 60 
jaar. Dat doet de GGD, die heeft ervaring met grootschalige vaccinatie. 
Maar voordat we naar die meer massale vaccinatie toe gaan zijn we echt 
een paar maanden verder.'


Hoeveel personeel is er nodig voor het vaccineren?

'Dat ligt bij de verschillende uitvoerders.'


Is er niet meer landelijke aansturing nodig?

'Dat gaat via het RIVM. Wij zijn opdrachtgever voor het RIVM, dat stuurt 
de verschillende uitvoerende partijen aan. Ook afspraken over personeel 
gaan via die uitvoerende partijen.'


Het RIVM zei deze week: we weten niet precies hoeveel personeel er nodig 
is. Komt het vanzelf goed?

'Nee, maar het RIVM maakt nu de afspraken, met bijvoorbeeld de GGD. Dus 
ja, er is centrale regie, maar ook decentrale uitvoering, omdat je dan 
op de meest praktische manier de eerste doelgroepen kunt gaan 
vaccineren. Hoeveel personeel er nodig is hangt af van de volgorde der 
dingen. Aan allerlei scenario's wordt gewerkt.'


De Jonge heeft vaccinatie steeds 'de beste troef' genoemd om uit de 
coronacrisis te komen. Maar verschillende onderzoeken lieten de 
afgelopen weken zien dat de vaccinatiebereidheid helemaal niet zo hoog 
is en zelfs daalt: tussen de 40 en 60 procent van de Nederlanders zegt 
nu zeker een prik te gaan halen. De Jonge noemt dat 'reden tot zorg'.

Wat gaat u doen om de vele twijfelaars te overtuigen?

'We zullen binnen enkele weken starten met een voorlichtingscampagne. 
Het is voor een belangrijk deel een kwestie van informeren. Er zit veel 
aarzeling bij mensen, ze denken: het gaat zoveel sneller dan normaal, 
kan dat wel veilig zijn? Ja, dat kan, er zijn heel veel redenen waardoor 
het heel veel sneller gaat dan normaal. Er wordt gebruik gemaakt van 
vaccins die al in ontwikkeling waren, farmaceuten hebben met man en 
macht al hun onderzoekscapaciteit ingezet. Dat verhaal is heel 
belangrijk om te vertellen.'


Helpt een overheidscampagne als er ook wantrouwen is jegens de overheid?

'Ik denk dat de overheid nooit de enige afzender moet zijn. We hebben 
een vaccinatiegraad van ongeveer 70 procent nodig om groepsimmuniteit op 
te bouwen. Dat wil niet zeggen dat een deel van de samenleving de luxe 
heeft om bij die 30 procent te horen. Het kan heel goed zijn dat het bij 
mensen met een kwetsbaar immuunsysteem minder werkt. Dus niemand kan 
denken: ik laat de anderen mij wel beschermen.'


Hoe kunt u mensen verleiden? In de Kamer sprak de VVD over 
gevaccineerden 'belonen', een soort indirecte vaccinatieplicht.

'Het hele woord plicht hoort gewoon niet in een zin met vaccinatie. Dat 
ondermijnt juist het draagvlak. Ook voordelen bieden maakt mensen 
argwanend. Het woord 'voordeel' gebruik ik ook niet. Er ligt wel een 
ethische vraag die we eerder niet kenden. Als er een fase komt waarin 
een deel van de samenleving gevaccineerd is en een deel nog niet, hoe 
gaan we daar dan mee om? Neem reizen.

'Je ziet aankomen dat sommige landen om een bewijs gaan vragen dat je 
gevaccineerd bent. Maar dat betekent niet dat andere instanties dat ook 
zomaar mogen.'


De Jonge zegt dat Nederland 'aan de vooravond van een hele nieuwe fase 
van de epidemie' staat. Hij heeft grote verwachtingen van de combinatie 
vaccineren en 'hoog frequent testen'.

De Jonge wil dat de testcapaciteit in maart zo groot is dat indien nodig 
iedere Nederlander zich eens per maand preventief kan laten testen. Dat, 
samen een steeds verder stijgende vaccinatiegraad, moet ervoor zorgen 
dat de coronamaatregelen snel kunnen worden afgebouwd.

Is het leven in het voorjaar weer normaal?

'Ik maak een soort planning in mijn hoofd. Stel dat je het meest 
kwetsbare deel van de samenleving dan hebt gevaccineerd, en het andere, 
actieve deel van de samenleving massaal kunt laten testen... in die 
combinatie moet het mogelijk zijn om van de meest beperkende maatregelen 
afscheid te nemen.'


De Jonge's ministerie van Volksgezondheid krijgt de laatste maanden veel 
kritiek. Van binnen en buiten het kabinet. Collegaministers mopperen dat 
VWS te veel alleen met de virusbestrijding bezig is en te weinig ruimte 
laat voor de economie.

Het bedrijfsleven klaagt al langer dat het testbeleid veel te laat op 
orde was en dat de mogelijkheden om snel te kunnen testen nog altijd te 
beperkt zijn. De Jonge krijgt zelf vaak de kritiek dat hij te stellig is 
in zijn communicatie en te veel beloften doet die hij niet kan 
waarmaken.

Bent u te stellig?

'Ik wil delen met Nederland wat we weten, waar we naar toe gaan. Maar 
zodra ik zeg dat we op een bepaalde tijd ergens hopen te zijn, wordt het 
ook onmiddellijk een belofte. Mijn les daaruit is dat je altijd met alle 
slagen om de arm moet communiceren. Er zijn echt wel momenten geweest 
waarop de communicatie strakker en beter had gemoeten, dat geloof ik 
zeker.'


Uw stelligheid gaat niet altijd gepaard met actie. Bij het testbeleid 
bijvoorbeeld. Dat liep na de zomer volledig vast. Nederlandse labs 
konden het niet meer aan, u moest uitwijken naar Duitsland.

'Achteraf bezien hadden we die contracten met Duitsland al voor de zomer 
moeten sluiten. Dat hadden we niet gedaan omdat vlak voor de zomer van 
de testcapaciteit van dertigduizend tests per dag maar de helft werd 
gebruikt. We dachten dat we het zonder de buitenlandse labs afkonden.'


Waarom is op zo'n moment de gedachte niet: we willen meer hebben 
klaarstaan in plaats van net genoeg.

'We dachten dat we het ons konden veroorloven. Maar er waren veel 
tegenvallers: materialen die we niet geleverd kregen, machines die hun 
werk niet deden. Tegelijkertijd waren de mate en snelheid van mensen die 
zich wilden testen hoger dan we hadden verwacht na de zomer. Dat is dus 
geen goede inschatting geweest.'


VWS vertrouwde steeds op de bestaande structuren, bij het testen, bij de 
GGD's. Terwijl dat vaak niet snel tot resultaat leidde.

'Ons zorgstelsel is heel decentraal georganiseerd. VWS bemoeide zich 
voorheen nooit met de testcapaciteit. Als je nu een les moet leren, 
terugkijkend, dan is het dat ons stelsel niet opgewassen is tegen een 
pandemie van deze opvang. Het ontbreekt op alle fronten aan de 
mogelijkheid om de centrale regie te voeren. Dat betekent dat we de hele 
crisis hebben geimproviseerd.'


Hoe bedoelt u dat?

'Neem de aansturing van de GGD's, die volledig regionaal zijn 
georganiseerd. Er is geen landelijke baas met wie ik afspraken kan 
maken. Dat maakt het ingewikkeld. Als we de crisis achter de rug hebben 
moeten we evalueren wat anders moet. Ik vind dat de GGD in een 
crisissituatie centraal aangestuurd moet worden. En dat geldt ook voor 
alles wat met capaciteitsplanning te maken heeft in de zorg, of het nu 
om de testlabs of de ziekenhuisbedden gaat. Die regie is er niet. 
Iedereen is een beetje verantwoordelijk en daarmee niemand.'


Iedere keer dat u een inschattingsfout maakte, iets niet goed ging, of 
als u op een keuze terug moet komen, heeft dat consequenties gehad. Kil 
gezegd: netto overlijden meer of minder mensen door uw handelen. Drukt 
dat op uw gemoed?

'Dit is het ministerie van leven en dood. Ik heb dat nooit zo intens 
gevoeld als in deze periode. Natuurlijk is dat zwaar. Het klopt, als je 
mijn verantwoordelijkheid hebt is het onmogelijk om dat foutloos in te 
vullen. Er is maar een manier om geen fouten te maken en dat is met je 
handen in je zakken langs de kant en uit de wind te staan. Daar heb ik 
niet voor gekozen. Ik ben vol in de storm gaan staan.'

--------
(c) 2020 NRC