[D66] Corona: Aan het eind van de tweede golf - Kunnen we straks weer dansen? (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #414)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Groene Amsterdammer #46
Datum:  11 november 2020
Auteur: Jop de Vrieze
URL:    https://www.groene.nl/artikel/kunnen-we-straks-weer-dansen


Corona: Aan het eind van de tweede golf - Kunnen we straks weer dansen?
-----------------------------------------------------------------------
Ineens was daar de tweede golf. Was die te voorkomen geweest? En hoe 
voorkomen we straks de derde?

We hadden het elkaar toch zo plechtig beloofd: ja, corona zou dit najaar 
vast nog terugkeren (van niet helemaal weggeweest), maar zover als in 
maart en april zouden we het niet laten komen, toch? Nu zouden we er 
bovenop zitten, we wisten meer over het virus en over de bestrijding 
ervan, we zouden ons nu niet laten verrassen en we hadden toch inmiddels 
veel meer capaciteit om te testen en bron- en contactonderzoek (BCO) te 
doen?

Maar zoals we in februari en maart onder de voet werden gelopen, lieten 
we ons deze keer langzaam besluipen. De slang die vroeg in de zomer nog 
voorzichtig om onze nek kroop, verstevigde haar greep steeds verder, tot 
het punt waarop het benauwder en benauwder werd en we ons afvroegen of 
we nog aan de greep konden ontkomen.

Wat ging er mis? En hoe voorkomen we dat er straks weer ingrijpende 
maatregelen nodig zijn?

Eerst was er de verloren strijd van een aantal kritische deskundigen in 
april en mei om, zoals ook het Outbreak Management Team had geadviseerd, 
net iets langer door te gaan met de voorjaarslockdown. Dan zou iedereen 
zich vanaf de heropening kunnen laten testen en zou het bron- en 
contactonderzoek op de rit zijn. In plaats daarvan ging Nederland 
versneld (grotendeels) van het slot en liet het kabinet in de zomer de 
teugels vieren zodat de toeristische sector en de horeca in heel Europa 
wat schade konden inhalen en de bevolking weer even kon bijkomen. We 
gingen massaal op vakantie, de crisisstructuur werd ontmanteld en het 
amper opgebouwde bron- en contactonderzoek afgeschaald.

In de zomer dansten we op de vulkaan - niet in de club of de 
festivaltent maar in achtertuinen, onder tunnels, in parken en in krappe 
woonkamers. Vervolgens lieten we ons in slaap sussen doordat wel het 
aantal positieve testen, maar nog niet het aantal ziekenhuisopnames 
steeg. Ouderen lijken zich nu wel goed af te schermen, klonk het.

De broeierige zomer bleek nog enigszins vergevingsgezind, maar die 
vergevingsgezindheid vervloog met het eerste zuchtje herfstwind. Toen 
was de opschaling van de GGD'en nog lang niet voltooid en liepen de 
contactonderzoekers al achter de feiten aan.

Ze hadden het ministerie er nog voor gewaarschuwd. Bron- en 
contactonderzoek is alleen effectief wanneer de aantallen besmettingen 
en contacten relatief klein zijn. De effectiviteit van BCO hangt 
bovendien van meerdere factoren af: hoe snel mensen met klachten zich 
melden, hoe snel ze getest worden en hun uitslag krijgen, hoeveel 
contacten er achterhaald worden, of positief getesten inderdaad in 
zelfisolatie gaan en of hun opgespoorde contacten zich aan de 
quarantaine houden. It takes two to tango, but it takes many to line 
dance.

Heel even was er nog de hoop op een regionale aanpak, waar 
arts-microbioloog Alex Friedrich van het UMCG in Groningen al zo lang 
voor pleitte. Cynici vonden Nederland daar van begin af aan al te klein 
voor, maar het was waarschijnlijk een mix van bestuurlijke 
stroperigheid, gebrek aan regie, doortastendheidsvrees en gebrek aan 
gevoelde en uitgestraalde urgentie die deze kans voorbij liet gaan. En 
dus werden maatregelen in Rotterdam en Amsterdam niet tijdig 
aangescherpt in de hoop de opmars van het virus te smoren.

Zo'n aanpak levert ook duivelse dilemma's op. Wij willen geen Chinese 
taferelen, waar Wuhan tijdelijk werd opgeofferd om de rest te sparen. 
Maar wat lijkt te ontbreken is de creativiteit en durf om iets wat 
elders op autoritaire wijze gebeurt, om te smeden naar een aanpak die 
nog steeds effectief is maar toch past bij een liberale democratie.

Op dat moment was het pleit min of meer beslecht: wanneer je bron- en 
contactonderzoek wegvalt door ondercapaciteit en te snel oplopende 
cijfers, verlies je de controle. Die pak je niet zomaar meer terug, in 
elk geval niet met een paar gerichte maatregelen. Uit recente analyses 
blijkt namelijk dat maatregelen pas echt verschil maken in samenhang met 
elkaar.

Hoezeer het kabinet de afgelopen maanden achter de feiten aanliep, werd 
pijnlijk duidelijk op 13 oktober. Het presenteerde toen naar Iers 
voorbeeld een 'routekaart' met concrete maatregelen afgestemd op het 
(regionale) risiconiveau om de verspreiding van het virus te beteugelen. 
Maar tegelijk moest het erkennen dat we reeds aan het einde van de 
routekaart beland waren - het was alle hens aan dek om de weg terug te 
vinden.

En toen kwam de hamer uit de gereedschapskist - verwijzend naar de 
metafoor van essayist Tomas Pueyo. Reeds in het voorjaar schetste die 
een alternatief voor onze 'flatten the curve'-strategie: Hammer & Dance 
- eerst het aantal besmettingen ver terugdringen en vervolgens 'dansen' 
met het virus: het zo laag mogelijk houden met zo licht mogelijke 
maatregelen, vooral leunend op grensbeleid, bron- en contactonderzoek en 
quarantaines, om zo de impact op de maatschappij zo beperkt mogelijk te 
houden.

Nu gebruikte zowel topadviseur Jaap van Dissel als premier Mark Rutte 
ineens ook deze metafoor, al rees er twijfel of ze er hetzelfde mee 
bedoelden als Pueyo. Het moest, zo redeneerde het kabinet, vooral geen 
al te zware hamer zijn. Die zou naast het virus ook de economie aan 
flarden kunnen slaan. Liever iets langer deze maatregelen dan iets 
korter een strenger regime.

Voorlopig krijgen ze gelijk. De gedeeltelijke lockdown lijkt er 
behoorlijk in te slagen het aantal besmettingen terug te brengen. De 
volgende vraag dringt zich op: zullen we straks wel de dans kunnen en 
willen inzetten om de hamer op te kunnen bergen? Dat zal beginnen met 
lang genoeg wachten. Het te vroeg loslaten van beperkingen is als het 
eraf peuteren van het kriebelende korstje net voordat het wondje eronder 
geheeld is, waardoor het helingsproces weer van voor af aan begint. Wat 
is 'lang genoeg'? In elk geval tot de aantallen dusdanig zijn dat de 
GGD'en het weer aankunnen.

We zullen in elk geval af moeten van het sturen op de 
ziekenhuiscapaciteit als belangrijkste indicator. De contactonderzoeken 
zijn immers de brandblussers die lokale haarden kunnen uitdoven voor die 
zich hebben ontwikkeld tot uitslaande branden. Tegen de tijd dat de 
ziekenhuiscapaciteit in zicht komt, is het BCO al niet meer mogelijk en 
zijn ingrijpender maatregelen nodig om het reproductiegetal terug onder 
de 1 te drukken - precies wat we niet wilden.

Begin maart was de redenering nog dat het afvlakken van de curve tot op 
de ziekenhuis- en ic-capaciteit ons het snelst bij de uitgang van de 
tunnel zou brengen dankzij groepsimmuniteit: die zou vanzelf het 
reproductiegetal steeds wat verder naar beneden brengen tot de epidemie 
zou uitdoven. Vandaar liever niet te veel maar ook niet te weinig 
besmettingen. Daar kwam niet alleen op morele en medische gronden felle 
kritiek op, maar ook op immunologische gronden: het is nog altijd niet 
duidelijk hoeveel mensen na een infectie daadwerkelijk langdurig 
beschermd zijn en de infectie niet meer kunnen doorgeven.

Hoe zal de dans er in de praktijk gaan uitzien? Het RedTeam van 
kritische deskundigen was er vorige maand in een advies optimistisch 
over: 'Bij een laag besmettingsniveau kun je oma een knuffel geven, 
klanten helpen in de winkel, fysiek lesgeven op school, op kantoor 
werken, naar de kroeg, de kerk en het theater, samen sporten en sport 
kijken en op vakantie in het buitenland.'

Dat is waarschijnlijk wat te rooskleurig. Modelstudies geven aan dat de 
R onder de 1 kan blijven bij effectief bron- en contactonderzoek, maar 
dat in de praktijk waarschijnlijk een combinatie met milde 
afstandsmaatregelen nodig is, zodat het niet meteen weer bij de GGD over 
de schoenen loopt. We zullen ons dus aan een paar basisregels moeten 
houden en waarschijnlijk zullen er nog regelmatig regionale 
aanscherpingen nodig zijn, hoe vervelend ook.

Een legitieme vraag is ook of de dans ons nu wel gaat lukken. Het klopt 
dat we 'm aan het eind van het voorjaar slechts halfslachtig hebben 
ingezet, maar dat wil niet zeggen dat het nu wel gaat lukken. Sceptici 
wijzen naar 'voorbeeldland' Duitsland, waar Merkel al eerder regionaal 
had willen ingrijpen maar de Bondslanden er niet in mee kreeg - waardoor 
ze alsnog een lockdown vergelijkbaar met de Nederlandse noodzakelijk 
achtte. In vrijwel heel Europa lopen de cijfers op, vooral ook in landen 
die tijdens de eerste golf snel en adequaat ingrepen.

Dat is echter te simpel geredeneerd. De getallen lopen enorm uiteen en 
elders in de wereld slaagden verschillende, ook democratische overheden 
er wel in de piek snel de kop in te drukken zonder maatregelen zoals 
landelijke lockdowns.

Begrijpelijkerwijs plaatsen critici vraagtekens bij de proportionaliteit 
van de huidige maatregelen zoals die in Nederland. Maar zij gaan daarbij 
voorbij aan de maatschappelijke ontwrichting die een verdere 
exponentiele stijging had kunnen opleveren. Juist het hoge aantal 
besmettingen dwong ziekenhuizen in Nederland nu al tot het afschalen van 
de zorg en leidde tot veel uitval van personeel in uiteenlopende 
sectoren. Wederom wreekt de preventieparadox zich: dat wat is voorkomen 
blijft onzichtbaar. Het is diezelfde paradox die vroeger ingrijpen zo 
moeilijk maakt.

Ten onrechte wordt de discussie over de aanpak steeds weer geframed als 
'critici die een strenger beleid willen' versus 'critici die een losser 
beleid willen', terwijl de relevante vraag is: hoe zorgen we dat we zo 
snel mogelijk terug kunnen naar een aanpak met zo min mogelijk 
maatschappelijke en economische neveneffecten?

Ga je daarbij voor een zo laag mogelijke verspreiding of accepteer je 
verspreiding onder mensen die meestal (maar lang niet altijd) minder 
ziek worden en doe je er alles aan om mensen met verhoogde risico's te 
beschermen (zoals Zweden dit voorjaar vergeefs probeerde), waarbij 
(gedeeltelijke) groepsimmuniteit mogelijk een handje helpt?

In kringen van RIVM en kabinet klinkt het: tot het vaccin er is zullen 
we moeten leven met het virus en een circulatie van vijftig besmettingen 
per honderdduizend inwoners per week moeten accepteren. Zullen ze dat 
getal daadwerkelijk als bovengrens blijven hanteren? Of wederom pas 
daadkracht tonen wanneer we in de hoogste alarmfase zijn beland?

Een paar lichtpuntjes zijn er wel. Zo was er deze week het bericht dat 
het vaccin van fabrikanten Pfizer en BioNTech 90 procent effectief lijkt 
en komt ondertussen de sneltestsamenleving snel dichterbij. Sneltesten 
zullen niet alleen de testdrempel verlagen, maar bieden ook kansen voor 
gericht beleid. In elk geval zijn sneltesten onder meer inzetbaar in 
buurten waar het aantal besmettingen snel is opgelopen. De GGD heeft in 
elk geval tien 'testbussen' ter beschikking voor dit soort operaties.

Op dit moment is het gezien de betrouwbaarheid van de testen nog tricky 
om ze te gaan inzetten bij toegangspoortjes van bijvoorbeeld nachtclubs 
of theaters, maar de sector kan niet wachten ermee aan de slag te gaan. 
Dus wie weet, staan we over een tijdje vol spanning in de rij in 
afwachting van ons certificaat: Fit to dance.

--------
(c) 2020 De Groene Amsterdammer