[D66] Verzet in ecopanische tijden

[R.O.]

trouw.nl:

Klimaatcrisis? Switch van doem-denken naar doen-denken
boekrecensie Filosofie
MAURICE VAN TURNHOUT

Over de auteur

Henk Oosterling (1952, Rotterdam), voormalig universitair hoofddocent 
aan de Erasmus Universiteit, publiceerde in 2016 'Waar geen wil is, is 
een weg'. Als aanjager van het onderwijsproject Rotterdam Vakmanstad 
vertaalde Oosterling zijn ideeën naar de praktijk.

Stelling van dit boek

'De fade-out van de mens voltrekt zich in een cascadische versnelling 
van natuurlijke en sociale rampen die het onbedoelde gevolg zijn van een 
uit de hand gelopen comfortabele levensstijl', schrijft Oosterling over 
de huidige klimaatcrisis.

In de moderniteit zijn we die comfortabele levensstijl als 
vanzelfsprekend gaan zien. Je kunt mensen vragen om hun auto te laten 
staan of minder vlees te eten, maar dan morrel je aan een 
vrijheidsbegrip dat ze met de paplepel is ingegoten. Paradoxaal genoeg 
voelen we ons door de afhankelijkheid van auto en iPad zo vrij als een 
vogel.

Wanneer de paradoxen van een discours niet meer toereikend zijn om ons 
destructieve doen en denken te begrijpen, is dat discours aan vervanging 
toe, constateert Oosterling.

De filosoof ziet drie mogelijke reacties op de klimaatcrisis: vluchten, 
verstijven en vechten. Uit de titel van zijn boek blijkt al welke 
reactie hij het meest zinnig vindt.

Hoe kom je dan in verzet? We zijn weliswaar allemaal verantwoordelijk 
voor de klimaatcrisis, maar niet in gelijke mate dader of slachtoffer. 
Bedrijven als Shell hebben een grotere aansprakelijkheid, arme mensen 
worden onevenredig hard getroffen.

De moderne metafoor voor machtsstructuren is de piramide, met het volk 
aan de basis en de elite in het topje. Onze voorstelling van 'verzet' is 
sterk door deze hiërarchische visie gekleurd: de piramide moet onthoofd!

Maar wie de machthebber uit het topje van de piramide stoot, laat de 
piramide intact, analyseert Oosterling. En als onze individuele 
consumptiepatronen het probleem zijn, wie is die machthebber dan eigenlijk?

Door de wereld niet als piramide maar als netwerk te beschouwen komt 
Oosterling tot radicaal andere inzichten. Verzet is dan een 'inclusieve 
tactische manoeuvre die in netwerken wordt doorgeknoopt en in kracht 
toeneemt door opschaling'. Door je vragen, zorgen en levensstijl te 
delen kun je de switch maken van 'doemdenken' naar 'doendenken'.

Makkelijk zal het niet zijn om onze comfortabele levensstijl op te 
geven. Bovendien zal het opschalen van individueel verzet naar 
internationale 'macropolitiek' een lange adem vergen.

Opvallende passage

'Met nostalgie heb ik niks. Op de stelling dat vroeger alles beter was, 
denk ik alleen maar aan mijn ogen en mijn knieën. Mij is ook iedere vorm 
van 'misantropisch ecologisme' vreemd (...). De mens hoeft voor mij niet 
uit te sterven om het goed te maken met de aarde. Dat christelijke 
boetekleed trek ik niet aan.'

Reden om dit boek niet te lezen

Wat voor metaforen krijgen we in plaats van de piramide? Oosterling 
noemt onder andere het 'donutmodel' van de Britse econoom Kate Raworth, 
een model van behoeftevoorziening met respect voor ecologische plafonds, 
dat inmiddels ook door de gemeente Amsterdam is geadopteerd.

Los van de inhoud, vraag ik me af of een donut echt het krachtige 
alternatieve beeld is dat het discours aan het wankelen zal doen 
brengen. Oosterling schrijft dat we ons doendenken moeten 'doorlussen' 
in het netwerk om het verschil te maken, maar vaak gebruikt hij ook het 
werkwoord 'opschalen'.

En dat roept toch weer het oude piramidale beeld in herinnering, waarmee 
hij nu juist wilde afrekenen.

Reden om dit boek wel te lezen

Oosterlings analyse van het piramidemodel, dat hij tegenkomt bij denkers 
van Hegel tot Hobbes, is ijzersterk.

Klinkt zijn alternatieve discours te utopisch? De wereld als netwerk, 
die gedachte maakte al school tijdens de opkomst van het internet. We 
zijn internet echter te snel weer als een piramide gaan beschouwen, met 
'informatiekapitalisten' die van bovenaf aan de touwtjes trekken.

De ideeën voor een 'discours-inbreuk' zijn dus al lang voorhanden, we 
hebben ze alleen nog niet in laten dalen.

Verzet in ecopanische tijden, Van ego-emancipatie naar eco-emancipatie

Henk Oosterling

Uitgeverij Lontano, 224 blz. € 22,00

****