[D66] Terugkijken: Hoe Covid-19 wist binnen te sluipen (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #189)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Het Parool
Datum:  16 mei 2020
Auteur: Ruben Koops
URL:    
https://www.parool.nl/amsterdam/hoe-covid-19-de-stad-wist-binnen-te-sluipen~b4eec609/


Hoe Covid-19 de stad wist binnen te sluipen
-------------------------------------------

Terwijl hulpdiensten in de regio Amsterdam zich richten op het voorkomen 
van een corona-uitbraak uit China, komt de eerste besmetting vanuit 
Noord-Italie, meegenomen van een skitrip. Dan daalt het ­besef in dat 
het virus gevaarlijk dichtbij is.

Overdag had de zon geschenen, de sneeuw was perfect en vanaf de 
skipistes in het Italiaanse plaatsje Courmayeur kon het zicht op de Mont 
Blanc bijna niet mooier. Maar als Nadine en haar partner Peter (omwille 
van privacy zijn niet hun echte namen gebruikt) 's avonds een restaurant 
in het centrum van het dorp binnenlopen voor een diner met hun gasten, 
Italiaanse leveranciers en zakenrelaties van Peters modebedrijf, merken 
ze dat de sfeer in het gezelschap is omgeslagen.

De autoriteiten in Lombardije kondigen in dat weekend van 22 en 23 
februari verregaande maatregelen aan die een uitbraak van een mysterieus 
griepvirus uit China moeten indammen. Het aantal besmettingen met dit 
coronavirus is het weekend gestegen van een handjevol tot 115. Onder de 
gasten in de skigroep zijn ouders met schoolgaande kinderen, die te 
horen hebben gekregen dat de scholen voorlopig niet opengaan. Ook worden 
diverse modeshows afgelast, een belangrijk signaal dat Italiaanse 
bedrijven in het gebied rond Milaan zich zeer ongerust ­maken. Aan tafel 
praten de Italiaanse gasten onrustig met elkaar over wat er aan de hand 
is in Lombardije. Het eten is uitstekend, maar de gezellig­heid heeft 
plaatsgemaakt voor zorgen.

Voor vertrek naar Noord-Italie had Nadine weinig acht geslagen op de 
virusuitbraak, omdat hun bestemming niet in het risicogebied lag. Op de 
heenreis was het haar wel opgevallen dat bij aankomst op vliegveld 
Milaan Malpensa de temperatuur van elke binnenkomende reiziger bij de 
gate werd opgemeten met een handscanner. Vlak voor de terugvlucht op 
zondagavond ziet ze dat meer mensen met een mondkapje rondlopen op de 
luchthaven. De taxichauffeur die hen van Schiphol naar Diemen brengt, 
vraagt grappend of ze het virus niet hebben meegenomen naar Nederland, 
maar Nadine en Peter voelen zich prima. Ze staan er geen seconde bij 
stil dat zij misschien besmet zijn geraakt.


Risicogebieden

In dezelfde week heeft Tjalling Leenstra, arts bij het team Algemene 
Infectieziekten bij de GGD Amsterdam, dienst. Normaal gesproken valt de 
bereikbaarheidsdienst goed te combineren met dingen die je doorgaans 
buiten werktijd doet, zoals boodschappen doen of sporten, maar nu zit 
Leenstra bijna permanent aan de telefoon.

Het RIVM heeft halverwege januari een 'inf at ct-bericht' doen uitgaan met 
daarin de eerste officiele beschrijving van de symptomen van Covid-19. 
Ook wordt het virus die maand tot A-ziekte bestempeld. Artsen die 
symptomen denken te herkennen bij een patient die in een risicogebied is 
geweest, zijn daardoor verplicht dit door te geven aan de GGD, dag en 
nacht.

Sinds reizigers uit China met klachten getest mogen worden, wordt 
Leenstra overspoeld door telefoontjes, van huisartsen en medewerkers van 
de spoedeisendehulpafdelingen van de Amsterdamse ziekenhuizen. De 
afgelopen ­weken waren de telefoontjes gegaan over onder meer een 
geconstateerde verhoging bij een reiziger uit de Filipijnen en een 
ziekenhuispatient met een longontsteking die kort daarvoor in 
Zuidoost-Azie had gereisd.

Nu delen van Noord-Italie zijn toegevoegd aan de lijst risicogebieden, 
krijgen medici in de regio Amsterdam het nog drukker en zit Leenstra tot 
's avonds laat aan de telefoon om te helpen bij de beoordeling van 
verdachte patienten.

Die alertheid op het virus is precies volgens plan, maar blijkt later 
gericht op de verkeerde doelgroep. In de tijd dat Nadine en Peter 
terugkeren van hun skitrip, en Tjalling Leenstra dienst heeft, zijn de 
Amsterdamse hulpdiensten al weken bezig met het treffen van 
voorbereidingen voor de komst van Covid-19 naar deze regio. De strategie 
is om elke verdachte patient bij binnenkomst in Nederland in beeld te 
hebben, te isoleren, te testen en in quarantaine te zetten. 
Contactonderzoek moet voorkomen dat het virus zich kan verspreiden 
binnen de landsgrenzen.

Bij het inschatten van de besmettingsrisico's wordt, op advies van het 
RIVM, vooral gekeken naar China, met de stad Wuhan als 
­besmettingshaard. De GGD gaat al in januari in gesprek met 
'sleutelfiguren' in de Chinese gemeenschap. Ook wordt alternatieve 
behandelaars, werkzaam in praktijken voor Chinese geneeskunde, op het 
hart gedrukt elke verdachte patient meteen door te sturen naar de 
reguliere zorg. Het idee is dat als de gezondheidsdiensten in Europa 
allemaal hetzelfde doen, alle reizigers uit besmette delen van Azie 
bijtijds kunnen worden ontdekt en geisoleerd.

Zo sloeg de meldkamer eind januari al groot alarm toen 
ambulancepersoneel na een 112-melding uit Amsterdam-West het vermoeden 
had dat hun patient, een Chinese student die kort daarvoor in de regio 
Wuhan was geweest, corona had. De man had hoge koorts, waarna niet veel 
later dik ingepakte mannen in witte kleding van een speciaal 
ambulanceteam door de straat liepen. Ook burgemeester Femke Halsema werd 
ingelicht, maar de opwinding zakte snel weg toen bleek dat de klachten 
van de man afweken van de RIVM-definitie.


Verplichte quarantaine

Begin februari komen alle burgemeesters van de veiligheidsregio bij 
elkaar voor een informatiesessie, die toevallig al over crisisbeheersing 
bij uitbraak van een infectieziekte zou gaan, maar nu volledig wordt 
gewijd aan corona. De burgemeesters denken onder meer na over de vraag 
hoe je iemand verplicht in quarantaine kunt houden. Die bevoegdheid 
hebben zij tijdens een pandemie, maar hoe zorg je ervoor dat de 
bevolking zich daaraan houdt?

Nadine en Peter zijn maandag 24 februari weer aan het werk gegaan. 
Dinsdagnacht begint Nadine zich niet lekker te voelen. Ze krijgt 
rillingen en spierpijn, dat typische gevoel voorafgaand aan de 
jaarlijkse griep, denkt ze. Na een paracetamol te hebben genomen, gaat 
het wel - ze maakt zich niet al te veel zorgen. Het RIVM laat die dag 
weten dat in heel Nederland tot dan toe veertig mensen zijn getest, maar 
de uitslagen zijn allemaal negatief.

Woensdagochtend, Nadines vrije dag, brengt ze haar jongste zoon naar 
kinderdagverblijf Compananny in Zuidoost, en daarna hun zoon van zes 
naar basisschool Laterna Magica op ­IJburg. Ze baalt, want net nu zij 
zich niet lekker voelt, is ze ingeroosterd om mee te helpen met 
luizenpluizen van de klas van de oudste. Aan afzeggen denkt ze niet, het 
is al een klein clubje en ze wil andere ouders niet belasten. Omdat ze 
die ochtend te laat zijn, hoeft ze niet over het drukke plein en door de 
volle gangen, maar loopt ze direct naar de klas van haar zoon en checkt 
ze hem en drie andere leerlingen op hoofdluis.

Die avond krijgt Nadine flinke verhoging. Donderdag voelt ze zich iets 
beter; met een pijnstiller op gaat ze naar haar werk in het AMC, waar 
zij een coordinerende functie heeft in de bedrijfsvoering van het 
ziekenhuis. Onderweg in de auto belt haar partner dat hij zich ook niet 
lekker voelt. Hij kondigt alvast aan dat hij het die dag niet laat gaat 
maken. Vanaf dat moment bekruipt Nadine het vermoeden dat er misschien 
meer aan de hand is dan een griepje.

'Wat zie jij eruit, voel jij je wel lekker?' vraagt een collega als ze 
achter haar computer gaat zitten. Als die er ook nog op wijst dat ze dat 
weekend in Italie is geweest, waar corona rondwaart, schrikt ze. Zij 
werkt immers in een ziekenhuis, vol kwetsbare mensen. 'Ik kon nog steeds 
niet geloven dat ik het had, maar ik vond dat we die test maar gewoon 
moesten doen, zodat ik zekerheid had dat mijn kinderen en collega's geen 
­risico zouden lopen.'

Ze belt de huisarts, maar die verwacht dat de GGD geen toestemming zal 
geven voor een test. De klachten van Nadine komen niet precies overeen 
met de casusdefinitie van het RIVM. Bovendien is Nadine niet in die 
delen van Lombardije geweest die het RIVM als risicogebied beschouwt. 
Zij zat in het noorden, terwijl op dat moment alleen een groep dorpen 
ten zuiden van Milaan als verspreidingsgebied in beeld is. Ze benadrukt 
nog dat ze uren heeft rondgelopen op vliegveld Milaan Malpensa, een 
regionaal knooppunt waar Italianen uit de wijde omgeving komen. Zoals 
verwacht wil de GGD Nadine niet testen, ze adviseren haar zich weer te 
melden als de klachten erger worden en om de situatie te bespreken met 
haar werkgever.

De Amsterdamse GGD wijkt hierin niet af van de landelijke praktijk. Op 
dat moment wordt in Nederland nog zeer beperkt getest. Dat is 
verklaarbaar: tot die week kon dat alleen in laboratoria van het 
Rotterdamse Erasmus MC, of via het RIVM. Bovendien zijn alle testen die 
de Amsterdamse GGD tot op dat moment heeft laten uitvoeren negatief. 'We 
hadden geen signalen dat we iets misten, we hebben wel getest maar er 
kwam niets uit. Dat was niet alleen bij ons, maar bij alle GGD's zo,' 
zegt GGD-arts Leenstra.


Test in het AMC

Nadine besluit de arboarts van het AMC te bellen. Die snapt direct wat 
de risico's zijn en regelt dat ze kan worden getest in het ziekenhuis 
zelf. Van een professioneel testcentrum is nog geen sprake. Bij het 
kantoor van de arboarts in het ziekenhuis wordt Nadine opgevangen door 
een verpleegkundige. Ter plekke moet ze zelf de wattenstaaf in haar neus 
en keel stoppen, waarna de verpleegkundige de monsters van haar 
aanneemt. Thuisgekomen vertelt ze dat ze voor de zekerheid is getest, 
maar de rest van de avond denkt ze er niet meer aan. Het gezin gaat eten 
en kort na 21.00 uur stapt Nadine uitgeput in bed, waar ze bijna direct 
in slaap valt.

Die avond meldt het RIVM dat bij een man uit Loon op Zand, die onlangs 
in Noord-Italie was, de eerste coronabesmetting van Nederland is 
ontdekt. Als Nadine de volgende ochtend, vrijdag 28 februari, vroeg 
wakker wordt en haar mobiel pakt, heeft ze tien gemiste oproepen. Vier 
maal de arboarts, zes maal de GGD.

Vrijdagochtend is Leenstra al om 6.00 uur wakker. Hij heeft nauwelijks 
geslapen; in de loop van de vorige avond is duidelijk geworden dat het 
keel-neusmonster van Nadine positief test op de aanwezigheid van het 
coronavirus. Omdat het AMC op dat moment nog niet geaccrediteerd is door 
het RIVM om de coronatest zelfstandig te mogen uitvoeren, moet het 
monster een tweede keer worden getest in een ander lab, maar Leenstra 
twijfelt niet. Burgemeester Halsema wordt op de hoogte gebracht, later 
die nacht volgt de bevestiging van het RIVM. Corona in Amsterdam is 
realiteit geworden.

Leenstra probeert Nadine te pakken te krijgen, maar die neemt niet op en 
dat baart hem zorgen. Wat als zij 's ochtends, onwetend, haar kinderen 
naar school brengt of naar haar werk gaat? De GGD besluit een team naar 
het adres van het ­gezin in Diemen te sturen om de gezinsleden zo nodig 
bij de voordeur te kunnen opvangen. Ook hebben zij testmateriaal mee om 
de overige familie­leden te testen.

Het team is al onderweg naar Diemen, als hij rond half zeven Nadine aan 
de telefoon krijgt. 'Ik moet u meedelen dat u positief bent getest op 
het coronavirus,' zegt hij tegen haar. 'Dat meen je niet?!' is wat 
Nadine kan uitbrengen.


Onrust in Diemen

Burgemeester Erik Boog van Diemen heeft vrijdagochtend in aanwezigheid 
van de lokale pers net een convenant met Meld Misdaad Anoniem 
ondertekend, als hij een telefoontje krijgt van zijn secretariaat. Het 
is onrustig in de gemeente; de besmetting van Nadine lijkt al te zijn 
uitgelekt. Bij kinderdagverblijf Hakim nemen sommige ouders hun kinderen 
weer mee naar huis, want op het schoolplein gaat het gerucht dat een 
medewerker besmet zou zijn met corona. Ook in Diemen-Noord gaan 
geruchten: op de Buurtpreventie-WhatsAppgroep verschijnt een bericht dat 
een vrouw uit de buurt positief is getest op het virus.

Nadine heeft haar naaste omgeving die ochtend, op dringend advies van de 
GGD, op het hart gedrukt nog niets te zeggen over de besmetting, om 
paniek te voorkomen. Maar blijkbaar is er toch iemand gaan praten. De 
Diemense burgemeester ruimt zijn agenda leeg en rijdt naar het 
Amsterdamse stadhuis voor spoedoverleg met burgemeester Halsema, die 
tijdens de uitbraak van een A-ziekte verantwoordelijk is voor de 
veiligheid in de regio. Om 10.50 uur maakt het RIVM via een pers­bericht 
wereldkundig dat, na de man in Loon op Zand, ook een 44-jarige vrouw uit 
Diemen ­Covid-19 heeft.

Boog heeft vertrouwen in de medische aanpak, maar maakt zich wel zorgen 
om de impact van het nieuws op zijn gemeente. Al snel staan er 
cameraploegen bij het kinderdagverblijf, die bezorgde ouders 
interviewen. Op sociale media gaan aan het begin van de middag geruchten 
rond dat het winkelcentrum van Diemen wordt afgesloten; even later hangt 
de NOS aan de lijn om daar opheldering over te vragen. Boog: 'Dat was 
ronduit nepnieuws, maar gelukkig zijn de lijnen kort in Diemen en konden 
we dat snel ontkrachten.'

In Amsterdam wordt het 'draaiboek vrede' geactiveerd, een methode 
waarbij het stadhuis doorlopend informatie krijgt van stadsdelen, 
jongerenwerkers, handhavers en straatcoaches over de sfeer in de stad.

De rest van het gezin van Nadine en Peter wordt vrijdagochtend thuis 
getest door het team van de GGD. Vooral voor de jongste is het vervelend 
om het wattenstaafje in de neus geduwd te krijgen. Nadine probeert 
ondertussen te bedenken wie ze heeft ontmoet sinds terugkomst uit 
Italie, zodat de GGD kan beginnen met het contactonderzoek.

Aan het begin van de avond geven burgemeesters Boog en Halsema een 
persconferentie over de besmetting van Nadine. Hierbij noemen zij ook de 
naam van de basisschool, Laterna Magica, waar de oudste kinderen van het 
stel op zitten. Daar schrikt Nadine van, want de afspraak was dat zou 
worden gewacht op de uitslag van de tests van de kinderen. Laterna 
Magica is een grote school met 700 leerlingen. Nu nog niet zeker is of 
Nadines kinderen besmet zijn geraakt, maken deze ouders zich grote 
zorgen. Toch wordt een andere afweging gemaakt. Door wel specifiek te 
zijn over de school hoeven de ouders van honderden andere scholen in de 
regio zich minder zorgen te maken.

Op basis van de eerste positieve testresultaten past het RIVM diezelfde 
vrijdag nog het advies aan. Heel Noord-Italie wordt vanaf dat moment als 
risicogebied gezien. Leenstra: 'Pas achteraf werd duidelijk dat het 
gebied waar besmettingen hadden plaatsgevonden, veel groter was. 
Bovendien was er veel uitwisseling tussen die gebieden en Nederland, te 
veel voor gerichte bestrijding, waardoor we infecties hebben gemist.'

Nadines functie bij het AMC in combinatie met haar vasthoudendheid 
maakten dat haar besmetting in een vroeg stadium kon worden vastgesteld. 
Nadine: 'Het heeft mij wel geleerd dat je moet doorduwen, anders word je 
nooit een prioriteit.'

Zaterdagochtend 29 februari begint met goed nieuws. De twee oudste 
kinderen van het gezin testen negatief. De uitslag van de jongste is 
'dubieus', zegt de GGD tegen Nadine, waardoor nog niet met zekerheid is 
te zeggen of hij besmet is geraakt. Het RIVM neemt echter het zekere 
voor het onzekere: het beschouwt het als een 'zwak positieve' test en 
maakt dat via Twitter wereldkundig. Dat bericht wordt opgepikt door de 
media en door bekenden van Nadine naar haar doorgestuurd. Via 
nieuwswebsites moet zij vernemen dat haar jongste waarschijnlijk corona 
heeft. De twee oudste kinderen gaan ondertussen in quarantaine bij hun 
tante.

Omdat de test van de jongste vrijdag niet goed ging en een onzekere 
uitslag heeft, wordt hij opnieuw getest. Maandag volgt een uitslag 
waaruit iets heel anders blijkt. Ja, hij is besmet, maar dan met het 
onschuldige rhinovirus, waar heel veel kinderen last van hebben. Nadine 
en Peter zijn woedend, want nu is hun zoon thuis nog een dag langer 
blootgesteld aan het corona­virus. Ook hij gaat naar familie.

Door de 'dubieuze' test en de communicatie van het RIVM is veel onrust 
ontstaan, vooral onder de ouders van kinderdagverblijf Compananny in 
Zuidoost. Dat heeft vrijdag preventief de deuren gesloten. Vanwege de 
vermeende besmetting van de jongste worden alle kinderen uit zijn groep 
getest, allemaal negatief. Pas als de Amsterdamse GGD met Compananny 
later die week alle ouders een brief stuurt met daarin een uitleg van de 
situatie, wordt het weer rustig. De belangstelling voor het tweede 
coronagezin van Nederland neemt af, Nadine en Peter kunnen eindelijk 
rustig uitzieken.

'We hadden pech dat we een van de eerste ­waren, met alle aandacht en 
onrust van dien,' zegt Nadine. 'Maar we hebben ook het geluk dat de GGD 
alle aandacht voor ons had. Voor hen was het ook nieuw.'


Italiaanse zakenrelaties

De Amsterdamse GGD stopt, door de enorme groei van het aantal 
besmettingen, op 12 maart met het preventief testen van contacten van 
besmette patienten. Voortaan moeten corona­patienten zelf hun omgeving 
informeren. In de krap twee weken vanaf de eerste test van Nadine zijn 
37 mensen uit de regio Amsterdam positief getest. Aan het einde van die 
week komen er zoveel besmettingen bij, die niet meer tot Italie of 
Oostenrijk te herleiden zijn, dat duidelijk wordt dat het virus al 
rondwaart in Nederland, mogelijk zelfs al voordat de eerste besmetting 
officieel werd vastgesteld.

De strategie om het virus in te dammen heeft niet gewerkt, de ziekte 
verspreidde zich veel sneller dan de kennis bij het RIVM en de GGD zich 
kon ontwikkelen. Leenstra: 'We vertrouwden er volledig op dat Italie de 
virusuitbraak goed in beeld had en dat we wisten waar corona rondging. 
Terugkijkend kunnen we concluderen dat we achter de feiten aan hebben 
gelopen.'

Bij Peter en Nadine heeft de GGD wel nog een uitgebreid contactonderzoek 
gedaan. Het lijkt erop dat Nadine en Peter niemand hebben besmet, ook de 
Italiaanse zakenrelaties zijn niet ziek geworden. Dat is ondanks de 
zware tijd een opluchting, zegt Nadine. 'Als ik de richtlijnen had 
gevolgd en niet had aangedrongen op die test, hadden mijn partner en ik 
veel mensen besmet, want onze klachten waren in het begin mild en leken 
niet op de definities van het RIVM.'

In het weekend van 14 en 15 maart, als het kabinet de sluiting van de 
horeca aankondigt en de virusuitbraak voor de rest van het land plots 
heel concreet wordt, is de situatie bij het stel net een beetje 
genormaliseerd. Hun isolatieperiode is voorbij, de kinderen mogen weer 
naar huis. Ondertussen is wel het denken over corona in de samenleving 
omgeslagen. 'Toen ik weer naar buiten mocht, kwam ik in een andere 
wereld ­terecht. Ik ging naar Albert Heijn, en die was leeg!'

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Nadine en Peter heten in werkelijkheid anders, ­omwille van de privacy 
van het gezin zijn voor dit stuk fictieve namen gebruikt.


Razendsnelle verspreiding

11 januari
Een 61-jarige inwoner van de ­Chinese stad Wuhan is de eerste die 
overlijdt ten gevolge van het nieuwe coronavirus dat dan heerst.

17 januari
Het RIVM publiceert eerste casusdefinitie 'corona' voor GGD's, met 
daarin een beschrijving van de symptomen.

27 januari
Het RIVM bestempelt de virusziekte, die op 11 februari de naam Covid-19 
zal krijgen, tot A-ziekte.

30 januari
Na honderden besmettingen en 170 doden door het coronavirus in China 
roept de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een internationale 
gezondheidscrisis uit.

7 februari
Bijeenkomst burgemeesters Veiligheids­regio Amsterdam-Amstelland over 
mogelijke uitbraak infectieziekte.

15 februari
Nederlanders die met cruiseschip Westerdam hebben gereisd, dat een 
coronapatient aan boord heeft, worden door de KLM geweigerd op de 
terugvlucht.

17 februari
Premier Mark Rutte noemt de corona-uitbraak in China een grote crisis, 
maar heeft vertrouwen in de Nederlandse aanpak: 'Volgens mij doen we het 
verstandig.'

21 februari
Eerste bevestigde Italiaanse besmetting in het plaatsje Codogno, nabij 
Milaan.

24 februari
Het RIVM bestempelt Iran, Singapore en delen van Noord-Italie als 
risicogebied.

28 februari
Twee bevestigde coronabesmettingen in Nederland, beide patienten zijn in 
Noord-Italie geweest.

6 maart
Een 86-jarige man uit Hoeksche Waard is de eerste Nederlander die 
overlijdt aan Covid-19.

10 maart
In Noord-Brabant groeit het aantal besmettingen snel. Het advies is om 
sociale contacten zo veel mogelijk te beperken; grote evenementen worden 
afgelast.

15 maart
Het kabinet besluit tot de sluiting van horeca, scholen en 
kinderdagverblijven, het begin van de 'intelligente lockdown' van 
Nederland. Er zijn inmiddels 20 doden gevallen door de virusuitbraak, 
die dan net door de WHO als pandemie is ­aangemerkt.

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.