[D66] Corona: De Nederlandse vertwijfeling (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #170)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amsterdammer #19
Datum:  5 mei 2020
Auteur: Jop de Vrieze
URL:    
https://www.groene.nl/artikel/straks-belanden-jullie-in-de-loser-group


Corona: De Nederlandse vertwijfeling - 'Straks belanden jullie in de
loser group'
--------------------------------------------------------------------
Zonder maatregelen zal het aantal besmettingen in een week meer dan 
verviervoudigen

Vooral vanuit economische hoek zwelt de roep aan om de maatregelen zo 
snel mogelijk te versoepelen. Het middel zou erger zijn dan de kwaal. 
Maar juist nu de lockdown volhouden is ook een economisch belang.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Dear Prof. van Dissel,

We have been closely monitoring and analyzing the spread of coronavirus 
since January. The growth in coronavirus cases in the Netherlands 
closely follows the exponential growth seen in Italy, and in China 
before lockdown. We know that this virus can be stopped with severe 
enough measures acting on both transmission and travel, and we know that 
it is worth it to prevent many from dying. What are you waiting for?
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Deze brief stuurde pandemie-onderzoeker Yaneer Bar-Yam op 9 maart 2020 
aan RIVM-infectieziektenbaas Jaap van Dissel. Nederland heeft dan net 
het schudden van handen in de ban gedaan en Brabanders krijgen het 
advies bij verkoudheid, hoesten of koorts hun sociale contacten te 
beperken. Dat is veel te weinig, benadrukt Bar-Yam.

De oprichter en directeur van het in Cambridge, Massachussetts, 
gevestigde New England Complex Systems Institute is niet de eerste de 
beste. De theoretisch fysicus geldt als een van de grondleggers van de 
wetenschap die zich bezighoudt met complexe systemen. Hij bestudeerde de 
financiele crisis van 2008 en voorspelde de Arabische lente van 
2010/2011. Zo'n vijftien jaar geleden begon hij onderzoek te doen naar 
pandemieen, vanuit het besef dat onze hyperconnectiviteit ons hiervoor 
extreem kwetsbaar maakt. Het pandemie-onderzoek dat hij leidt, zou je 
kunnen omschrijven als 'gedragsmathematica'. Centraal staat welke 
factoren een pandemie voortstuwen en hoe we deze door hierop in te 
grijpen kunnen bestrijden.

Vanuit die expertise en zorgen richtte Bar-Yam begin dit jaar 
endcoronavirus.org op, een coalitie van inmiddels duizenden 
wetenschappers en andere betrokkenen met een duidelijk doel: 
wetenschappelijke kennis inzetten om de coronapandemie een halt toe te 
roepen. Eind januari riep hij in een open brief met twee collega's 
overheden op tot actie, omdat alleen dan een wereldwijde catastrofe 
afgewend zou kunnen worden.

Op de brief aan Van Dissel kreeg Bar-Yam nooit antwoord. Toch klinkt hij 
nog altijd gedreven. 'Overheden en wetenschappers die niet inzien dat je 
het virus kunt stoppen, stellen heel andere vragen. Daarom is het 
superbelangrijk om hierover helder te zijn: het kan. En hoe sneller, des 
te minder economische ontwrichting, minder doden, minder menselijk 
drama.'

Het is niet toevallig dat Bar-Yam juist nu tijd vrijmaakt voor een 
interview. In vrijwel heel Europa beginnen overheden de lockdowns te 
versoepelen. In Nederland, dat een van de soepelste lockdowns heeft, 
neemt de discipline onder burgers af - premier Rutte noemde het 
afgelopen week 'verrommeling'. In het debat komt het economisch 
perspectief steeds meer in beeld.

Die zorgen zijn legitiem, maar de critici beperken zich niet alleen tot 
het benadrukken van de economische en sociale malaise. Zo dreigt de 
horecamagnaat Laurens Meyer dat hij zijn vijftig kroegen op 1 juni open 
zal gooien. 'Er is geen enkel bewijs dat het virus in de buitenlucht 
overdraagbaar is', zegt hij in het Algemeen Dagblad. 'Of het virus erger 
is dan de griep, moeten we maar bekijken.'

De kritiek wordt ook ideologischer van aard. Daar waar rechtse politici 
en opiniemakers eerst nog hamerden op strengere maatregelen, sijpelt 
inmiddels 'het recht van de sterkste' door, gekoppeld aan de nadruk op 
individuele vrijheid. Na eerdere uitspraken van Jort Kelder en Marianne 
Zwagerman volgde vastgoedmiljonair Klaas Hummel. 'De conclusie is dat de 
totale sterfte dus voor zelfs meer dan 97 procent ouderen treft met 
onderliggende gezondheidsproblemen', stelt hij in Quote. 'Deze groep zou 
echter deels sowieso overlijden door andere onderliggende kwalen.'

VVD-raadslid Lars Ruiter van de Noord-Hollandse gemeente Hollands Kroon 
tweette op 3 mei: 'De intelligente lockdown is een achterlijke lockdown 
aan het worden. We helpen onze economie compleet om zeep om een heel 
klein deel van onze kwetsbare ouderen een of twee extra levensjaren te 
gunnen in complete eenzaamheid!'

Niet alleen blijken deze opiniemakers weinig te geven om ouderen die 
anders nog jaren te leven hadden. Ze gaan eraan voorbij dat er bij 
massale verspreiding ook vele duizenden jongere mensen ernstig ziek 
zullen worden en waarschijnlijk duizenden zullen overlijden. De sceptici 
shoppen selectief in het aanbod van cijfers over het virus. Zo kiezen ze 
steevast de laagst mogelijke schattingen van het sterftecijfer en duikt 
regelmatig op dat in de Zweedse hoofdstad Stockholm, waar minder strenge 
maatregelen zijn genomen, al een kwart van de bevolking besmet zou zijn, 
waarmee die stad een eind op weg zou zijn naar groepsimmuniteit. Alleen 
bleek dat cijfer op onjuiste aannames over besmettelijkheidsduur te 
berusten en bovendien loopt in Zweden het aantal ernstig zieken en doden 
nog altijd in rap tempo op.

De minimaliserende toon van de coronasceptici stoort de Vlaamse filosoof 
Maarten Boudry van Universiteit Gent mateloos. Zelf onderschatte de 
fervente tegendenker het virus in eerste instantie ook, 'maar gelukkig 
heb ik in die periode mijn mond gehouden'. Binnen zijn eigen kring van 
vooruitgangsdenkers proeft hij die scepsis nog altijd. Hem vallen vooral 
de denkfouten op. 'Veel mensen, ook heel verstandige mensen, hebben geen 
enkel benul van exponentiele groei. Iets wat op het ene moment nog te 
overzien leek, was een week later een ramp.'

Daarbij negeren ze een heel belangrijk gegeven: wat zou er zijn gebeurd 
als er geen maatregelen waren genomen? Of wat zal er gebeuren wanneer we 
ze simpelweg weer loslaten? 'De curve is afgevlakt, de ergste 
voorspellingen zijn niet uitgekomen. Dan is het aantrekkelijk om te 
denken dat de alarmisten ongelijk hadden. Maar we moeten niet vergeten 
dat het is meegevallen juist door die maatregelen', zegt Boudry. 'Een 
zelfweerleggende voorspelling, heet dat.'

De beelden uit Wuhan en Noord-Italie waren dramatisch, maar zelfs daar 
was het veel erger geweest wanneer er niet aan de noodrem was getrokken: 
zonder maatregelen zal het aantal besmettingen in een week meer dan 
verviervoudigen. Het RIVM deed vorige week een poging inzicht te 
verschaffen: de maatregelen zouden 23.000 ic-opnames voorkomen hebben.

Maar dit soort laissez-faire-scenario's blijven abstract en lijken het 
momenteel af te leggen tegen de angst voor een instortende economie. En 
dus krijgen deze week waarschijnlijk alleen mensen met klachten nog het 
advies thuis te blijven, gaan wellicht de kappers en terrassen al open 
en gaat de discussie in Nederland hierover: versoepelen we zo snel 
mogelijk of iets later? Dat blijkt ook uit een digitale 
'burgerbegroting' - een uitgebreide online enquete over de 
exit-strategie die onderzoekers van de TU Delft in samenspraak met onder 
meer het RIVM hebben opgezet. Deelnemers kunnen kiezen welke maatregelen 
ze al willen versoepelen, in beeld zien ze hoeveel meer ziekte- en 
sterfgevallen dit zal opleveren en hoeveel banen er behouden blijven.

Waar die module aan voorbij gaat is dat juist sneller versoepelen 
weleens veel meer levens en banen kan gaan kosten. 'Ik denk dat de 
beleidsmakers denken: het virus gaat toch blijven en veel mensen 
besmetten, dus laten we het dan maar zo snel mogelijk doen', zegt 
Bar-Yam. 'Maar de beste en snelste oplossing wijst exact de andere kant 
op: uitroeien. Als je het virus kunt afremmen, zoals jullie nu doen, kun 
je het ook uitdoven.'

Op dit moment is er nog behoorlijk wat verspreiding in Nederland en ligt 
het geschatte reproductiegetal R net iets lager dan 1. Dat betekent dat 
een besmet persoon gemiddeld net wat minder dan een andere persoon 
besmet en dat de uitbraak langzaam aan het uitdoven is. Die uitdoving 
gaat alleen zo traag dat het geduld van de Nederlanders opraakt. Echter, 
zou door versoepelingen de R weer boven 1 uitkomen, dan zal dit niet 
alleen snel resulteren in meer zieken, maar zal de stijging weer 
exponentieel zijn, met een steeds sterker toenemend aantal gevallen. Hoe 
hoger het getal, hoe sneller die stijging.

Nederland lijkt te willen mikken op een R vlak onder de 1, waardoor we 
'maximaal kunnen versoepelen' totdat er met of zonder vaccin 
groepsimmuniteit is bereikt. Daarmee zou de 'stroom zieken' constant 
blijven op een niveau dat de ziekenhuizen aankunnen. Daar kleven 
meerdere bezwaren aan: allereerst betekent dit dat het kabinet zich 
neerlegt bij een flink oplopend dodental: structureel zouden er 
zeshonderd extra ic-bedden nodig zijn, wat duidt op zo'n vierhonderd 
doden per maand - om nog maar niet te spreken over doden buiten de ic's 
en de langdurige longschade bij vele duizenden. En dat exact varen op 
R=1 is zowel hachelijk als onaantrekkelijk. In Denemarken lijkt de R 
door het heropenen van de scholen en onder meer psychologenpraktijken, 
tattooshops en rechtbanken van 0,6 naar 0,9 gestegen. De versoepelruimte 
is dus wellicht ook hier na de heropening van de scholen vrijwel op - 
wat dit scenario vooral voor de horeca en evenementensector gitzwart 
maakt.

De kans is enorm dat als we te vroeg versoepelen, er alsnog in rap tempo 
veel meer doden zullen vallen en we alsnog terug bij af zijn. Ook 
economisch is te vroeg opengaan veel rampzaliger dan iets langer 
wachten, berekenden onderzoekers van de Universiteit van Cambridge deze 
week.

Hier tegenover staat het alternatief van Bar-Yam: de verspreiding wel 
terugbrengen tot vrijwel nul, door middel van een korte, strenge 
lockdown van vijf weken ('vanuit jullie huidige aantallen kan het binnen 
vier'). Daarna kan het leven weer enigszins normaal worden, waarbij 
proactief bron- en contactonderzoek nieuwe, kleine uitbraken direct de 
kop in kan drukken. 'Het zal moeilijk worden, maar niet onmogelijk.'

Bar-Yam's beleidsvoorstel leunt op een aantal peilers: binnen blijven is 
niet noodzakelijk, 'uit elkaar blijven' wel. Daarnaast mondkapjes voor 
iedereen in de publieke ruimte en vooral voor personeel in de zorg en in 
winkels, tijdelijke strenge reisrestricties - ook tussen regio's binnen 
een land, zodat regio's met weinig besmettingen eerder en meer kunnen 
versoepelen. Actief zoeken naar zieken, bijvoorbeeld door langs de 
deuren te gaan. Vooral bij versoepeling is massaal testen cruciaal - 
eventueel met nauwkeuriger CT-scans (longfoto's). 'En isoleren van 
zieken moet je niet thuis doen. Je moet alternatieve woonruimte regelen, 
eventueel vrijwillig. Anders gaan ze hun familie besmetten en de familie 
besmet de gemeenschap.'

Dat een dergelijk regime in Nederland niet mogelijk is, daar wil Bar-Yam 
wil niet aan. Hij publiceert met enige regelmaat een overzicht van 
landen die hij 'de winnaars' noemt. Onder meer Griekenland, Oostenrijk, 
Slovenie en Kroatie staan op de lijst en ook Duitsland is wat hem 
betreft op de goede weg. Ook van de vrees dat het virus 'toch wel terug 
zal komen' wil hij niet weten. 'In beleid gaat het niet over wat er zal 
gaan gebeuren, maar over wat we kunnen doen. We zullen dus moeten 
voorkomen dat het virus terugkomt. Naast contactonderzoek kun je 
bijvoorbeeld inkomende reizigers testen of tijdelijk in quarantaine 
plaatsen.'

Bar-Yam waarschuwt dat Nederland een groot risico neemt wanneer het de 
kans laat lopen om het virus in te dammen. 'Als jullie straks nog naar 
Luxemburg of Oostenrijk willen, moet je snel aan boord springen.'

Het is echter twijfelachtig of er nog genoeg draagvlak is voor het 
strenger maken van de Nederlandse lockdown - wellicht is het nog enkele 
weken wel strikt voortzetten van het huidige beleid het hoogst haalbare. 
Maar een soepeler beleid moet juist langer worden volgehouden, benadrukt 
Bar-Yam. 'Nu is er in elk geval geen perspectief,' zegt Bar-Yam. 'Juist 
door nu het goede te doen, kunnen de leiders gezichtsverlies voorkomen. 
Nederland doet genoeg om te vertragen, maar jullie moeten beslissen om 
te gaan indammen. Anders blijven jullie achter en belanden jullie in de 
loser group. Ik mis bij jullie de overtuiging om dit virus eronder te 
krijgen.'

--------
(c) 2020 De Groene Amsterdammer