[D66] Terugkijken: Coronavirus Pandemie (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #93)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amsterdammer
Datum:  31 maart 2020
Auteur: Kim van Keken en Dieuwertje Kuijpers
URL:    
https://www.groene.nl/artikel/in-iedereen-schuilt-een-ab-osterhaus
Ref:    https://www.groene.nl/artikel/langzaam-richting-smoren
         https://www.groene.nl/artikel/waarom-wordt-mijn-kind-niet-getest
         
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/03/21/het-virus-kwam-sneller-dan-de-overheid-reageerde-a3994501
         
https://www.parool.nl/nederland/critici-herinneren-rivm-aan-sussende-taal-ze-zaten-er-constant-naast~b648cc67/


Corona: Het gesprek aan de nationale stamtafels - In iedereen
schuilt een Ab Osterhaus
-------------------------------------------------------------

Ruim een maand geleden kwam de bekende viroloog Ab Osterhaus voor het 
eerst in een talkshow om over corona te praten. Zijn stemming, die 
langzaam van zorgeloos naar verontrust oversloeg, vertegenwoordigde die 
van ons allemaal.

Het is dinsdag 25 februari wanneer de bekende viroloog Ab Osterhaus 
wordt ingevlogen om zijn kennis over corona te delen aan de talkshow 
tafel van Op1. Nou ja, ingevlogen, hij heeft in Hannover de auto gepakt. 
Niet dat hij drukke vliegvelden mijdt, hij is namelijk niet zo bang het 
virus op te lopen. Het vliegtuig zat vol. 'Dus ik moest wel met de 
auto.'

De aanleiding voor zijn komst was het nieuws over Nederlandse toeristen 
die vastzaten in hotel Costa Adeje Palace op Tenerife - vanwege het 
nieuwe coronavirus dat in Nederland vooralsnog voor de meeste mensen een 
ver-van-ons-bed-griepje is. Osterhaus doet onderzoek in Duitsland, 
introduceert de presentatrice. Naar wat blijft volstrekt onduidelijk, 
maar in de lucht hangt inmiddels wel de suggestie dat het iets met het 
virus te maken heeft.

Osterhaus toont zich in elk geval de juiste man op de juiste plek. Op1 
trekt die dag 675 duizend kijkers. 'Het is een nieuwe virusinfectie', 
legt hij uit. De cappuccino voor hem blijft onaangeroerd. 'Dat geeft nu 
ook problemen in Europa.' Vooral ouderen moeten zich toch wat zorgen 
gaan maken, maar niet al te veel. 'Er gaan slachtoffers vallen', zegt 
hij ook. Desalniettemin toont hij zich tevreden over de maatregelen die 
'we' als Nederland nu nemen. Welke dat zijn wordt niet helder.

Hij relativeert vooral. 'Als we kijken naar hoeveel mensen er aan 
influenza, de griep, doodgaan dan spreken we wereldwijd over een aantal 
doden van een kwart tot een half miljoen.' Elk jaar. 'Dat zijn enorme 
aantallen.' Het coronaprobleem is, sust hij wederom, beheersbaar en hij 
heeft het idee dat Nederland de juiste maatregelen neemt - er wordt al 
snel weer gelachen aan tafel. In heel Nederland eigenlijk.

Als ergens de mentale stand van het land zichtbaar wordt, is het wel aan 
de stamtafels van de Nederlandse talkshows. En als het corona betreft, 
is viroloog Ab Osterhaus de perfecte graadmeter. Die staat nu, het is 
eind februari, op standje 'Hollands nuchter'. Ook als het virus in 
Italie al vele slachtoffers maakt, waart de nuchterheid langs de 
stamtafels. 'Ik voel me kiplekker', meldt modejournalist Cecile Narinx, 
die vanuit de Fashionweek in Milaan is overgevlogen. Bij concurrent 
Jinek waarschuwde Jort Kelder, specialist in alles, vooral niet 'te 
hysterisch' te doen.

Ook in de politiek is corona niet bepaald het gesprek van de dag. Er 
werden eerder een paar kritische schriftelijke vragen gesteld. Dat wel. 
Maar de politieke waan van de dag gaat vooral over andere dingen. Het 
parlement viert nog reces en politiek in de media gaat vooral over wie 
het CDA gaat leiden, stikstof, de marinierskazerne in Zeeland die toch 
niet naar Zeeland ging en boze boeren. Eerder, op 28 januari, had Baudet 
wel een spoeddebat in de grote vergaderzaal aangevraagd, maar hij kreeg 
alleen steun van de Partij voor de Dieren. Wel werd er al in de kleine 
zaaltjes over gedebatteerd, tijdens de zogeheten algemene overleggen (de 
ao'tjes in Haags jargon). Maar die gesprekken liet Forum voor Democratie 
aan zich voorbij gaan, Forumleider Thierry Baudet trok die dagen volle 
zaaltjes in het land.

Ab Osterhaus vertegenwoordigt ons allemaal als het ons nationale 
coronagevoel betreft. Ook deze auteurs zitten eind februari ontspannen 
in de naderende crisis. Een van ons vierde vakantie op Tenerife, maar 
komt net op tijd terug voor het daar op slot gaat. 'Jammer', grappen 
wij. 'Weekje verplicht in quarantaine op een zonnig eiland door de neus 
geboord.' Natuurlijk zien wij ook de beelden uit China. Maar enge 
ziektes zoals de vogelgriep en SARS passeerden ons ook relatief 
geruisloos, dat zal nu vast ook weer gebeuren.

Op 27 februari zetelt Osterhaus opnieuw aan de stamtafel van Op1. Een 
dag eerder had de NPO een corona-thema-avond georganiseerd waarop 
minister Bruno Bruins van Volksgezondheid een briefje voorlas: de eerste 
patient in Nederland was nu een feit. Die patient ligt in een Tilburgs 
ziekenhuis. 'We weten verder niets over deze man', informeert Osterhaus. 
Het RIVM, de artsen en overheid waarschijnlijk wel. Maar dat zegt 
Osterhaus niet. Hij voorziet nog geen grote gevolgen, er zullen wel meer 
coronapatienten komen, voorspelt hij. Maar 'we kunnen niet iedereen met 
griepachtige verschijnselen testen'.

De suggestie dat Nederland net als Italie ook lamgelegd wordt, wuift hij 
weg. 'Wat er precies in Italie speelt weet ik niet, daar heeft het zich 
toch vrij snel verspreid. Ik denk dat we daar in Nederland, met alle 
ervaring die we hebben opgedaan, toch beter mee om kunnen gaan.' Hij 
houdt zijn handen gevouwen om een glas water. 'Carnaval speelt volgens 
mij geen enkele rol.' Osterhaus vertelt over de laatste pandemie, de 
Mexicaanse griep. 'We hebben toen geleerd hoe we dat moeten doen.'

Hij was destijds, in 2009, niet alleen een van de adviseurs van de 
regering maar ook de reden dat toenmalig minister van Volksgezondheid, 
Ab Klink, door de Tweede Kamer op het matje werd geroepen. De viroloog 
annex griepadviseur bleek ook zo'n 10 procent aandelen te bezitten van 
ViroClinics, het bedrijf dat meewerkte aan de productie van 
griepvaccins. Hij verdiende er niet aan, maar transparant was het niet. 
Osterhaus sprak destijds van 'een venijnige griep' en trok parallellen 
met de Aziatische en Spaanse griep waar vijftig tot honderd miljoen 
doden vielen.

Het werd door collega-virologen in een uitzending van Argos weerlegd. De 
adviseur van de regering vond echter dat 'voorkomen nog altijd beter is 
dan genezen'. Dat vond ook minister Klink, want die ging - volgens 
Osterhaus - uit van het 'worst case scenario'. Uiteindelijk kocht 
minister Klink onterecht 34 miljoen griepvaccins. Dat kwam hem later op 
forse kritiek te staan. Het is natuurlijk wel 'een koe in de kont 
kijken', zoals Rutte dit noemt. Want als de vaccins niet waren besteld 
en er vele slachtoffers waren gevallen, was er natuurlijk ook veel 
kritiek gekomen.

Anno 2020 slaat Abs graadmeter van 'Hollands nuchter' naar 'licht 
verontrust' als de tweede corona-patient op 28 februari in Diemen blijkt 
te bivakkeren. Maar 'Italiaanse toestanden' sluit hij uit. 'De beer is 
zeker niet los.' Aldus Osterhaus die een slok van zijn rode wijn neemt. 
'Ik maak me geen zorgen.' In de studio wordt vooral gelachen, het woord 
'spatbril' veroorzaakt om onduidelijke reden veel vrolijkheid. 'We weten 
dat er een aantal gebieden zijn zoals Zuid-Korea en Lombardije waar het 
duidelijk niet goed onder controle is. In Nederland weten we dat het uit 
Lombardije komt.' Osterhaus noemt alle maatregelen die 'we' nemen 
'behoorlijk'.

De Kamer komt terug van reces en het is vooral business as usual. Voor 
wat betreft het coronavirus laat het kabinet vooral het oor hangen naar 
de experts, laat minister Wopke Hoekstra van Financien op 3 maart aan de 
stamtafel van Op1 weten. Hij zit er samen met politiek duider Joost 
Vullings van EenVandaag te praten over iets veel vrolijkers: de gunstige 
economische groeicijfers van het Centraal Planbureau.

Toch bereiken verontrustende berichten uit Italie ook Nederland: in krap 
twee weken steeg het aantal patienten van drie naar meer dan 
drieduizend. Is dat geen addertje onder het gras voor onze voorspoedige 
economische groei? Hoekstra toont zich een zeer optimistisch man: 'Een 
lockdown is niet het meest waarschijnlijke scenario, dat is wel erg 
somber.' Dan zou Nederland nog maandenlang te maken hebben met het 
virus, aldus de minister van Financien. 'Het is in de eerste plaats 
vooral een kwestie van volksgezondheid.'

Ook wij, de auteurs, zien de toekomst zonnig in. Een van ons is druk 
bezig een roadtrip uit te stippelen langs de Amerikaanse westkust, de 
andere droomt over een verbouwing. Op een paar kritische deskundigen, 
artsen en journalisten na lijkt het coronavirus langs de Nederlandse 
hoofden heen te gaan. De schoolvakantie is net afgelopen en iedereen 
pakt het werkzame leven weer op. Wel debatteert de Kamer op donderdag 5 
maart over het virus, de stemming is daar wel ongerust. Vrijwel alle 
partijen maken zich zorgen om de aankomende druk op de 
ziekenhuiscapaciteit - en er worden moties ingediend om Nederland beter 
voor te lichten over de risico's van besmetting.

De dag erna overlijdt de eerste patient in Nederland aan corona, een 
86-jarige man in een Rotterdams ziekenhuis. Osterhaus schuift weer aan 
bij Op1 om een en ander toe te lichten. 'Het is triest, maar ongeveer 
wat je verwacht.' Hij neemt een slokje rode wijn en legt rustig verder 
uit: 'We weten hoeveel mensen er per honderd doodgaan, dat is ongeveer 1 
procent. In China zaten we hoger, zo rond de 3 procent. Maar we weten nu 
dat het aantal waarschijnlijk veel minder zou zijn.' De grenzen hoeven 
echt niet dicht, zegt hij ook. 'We kunnen het behoorlijk indammen.' Henk 
Krol van 50Plus zit ook aan de stamtafel, bijna tegen Osterhaus aan. 
'Nee, met een klein kuchje blijf ik gewoon werken, maar als ik nou echt 
ziek zou zijn dan denk ik dat ik er alles aan zou doen om de collega's 
niet te besmetten.' Osterhaus knikt instemmend.

Youp van 't Hek schrijft dat weekend een column over alle 
handen-was-commotie in het land. 'Terwijl dat virus niets anders is dan 
een stevig griepje met een iets hogere kans op de eeuwige jachtvelden. 
God, Allah en hun collega's zullen er wel een bedoeling mee hebben. Een 
soort opruiming. Alles moet weg. Sommige verpleeghuizen snakken trouwens 
naar het virus.'

De graadmeter staat nu op 'ons-overkomt-het-niet'. De Boekenweek breekt 
aan en schrijver Ozcan Akyol schuift aan bij alle talkshows om als 
dwarsdenker te praten over de kleffe ons-kent-ons-cultuur in 
schrijversland. Die laconieke houding blijft de hele week. Er wordt 
gelachen om Australiers die wc-papier hamsteren en filmpjes uit het 
buitenland die leren hoe je handen effectief moet wassen. Als op maandag 
9 maart premier Mark Rutte maatregelen (schudt geen handen) afkondigt 
die iedereen moet nemen, blijft de sfeer laconiek. Een dag later 
benadrukt klinisch viroloog Anne Wensing hoe serieus corona is bij Op1: 
'Het is belangrijk dat we beheersmaatregelen nemen zodat het virus zo 
langzaam mogelijk over het land komt, als dat in een piek gaat zoals in 
Italie dan krijgen we problemen.'

De boodschap lijkt niet beklijven. Ook niet bij ons, de auteurs. 
Sterker, op reportage vergeten we de regels snel. Een hand is al snel 
geschud, blijkt. Soms volgt dan een ongemakkelijke lach, of een 
'het-zou-toch-niet-zo-erg-zijn'-opmerking. De zenuwen beginnen pas toe 
te nemen als op donderdag 12 maart ook evenementen worden afgelast. 
Osterhaus wordt aan de stamtafel dit keer aangekondigd als de man die 
'weet waarom corona nu dreigt te escaleren'. 'De maatregelen komen niet 
heel onverwacht, ik herinner me dat ik het hier twee weken geleden al 
over had gehad.' Het was toen moeilijk te verkopen, zei hij er ook bij. 
'De grens is arbitrair, wat kun je handhaven?'

Hij noemt Singapore als voorbeeld waar corona lijkt te zijn bedwongen. 
'De vraag is of dit uberhaupt kan.' Het glas wijn voor zijn neus is 
vrijwel leeg. De gasten zitten vrij dicht tegen elkaar aan tafel. 'Je 
moet het enigszins relativeren. Elk jaar gaan er ook een kwart tot een 
half miljoen mensen dood aan influenza. Dat accepteren we.' Het 
belangrijkste is dat de zorg niet verstopt raakt, benadrukt hij. 
Politiek commentator Vullings vertelt dat de stemming in Den Haag is 
omgeslagen. 'Er is echt wat aan de hand in het land.'

De graadmeter staat op 'gedesillusioneerd' die vrijdag erna. De 
presentatrice laat een audiofragment horen van een bezorgde Italiaanse 
verpleegster die emotioneel vertelt hoe er op de eerste hulp bepaald 
wordt wie sterft en wie blijft leven. Er is geen capaciteit meer om 
iedereen te helpen. Het fragment komt van de NOS die al liet weten de 
originaliteit 'niet te kunnen verifieren'. Osterhaus is aangeschoven en 
noemt dit 'heel extreem'. Hij praat rustig. 'De maatregelen in Nederland 
zijn gericht op dit te voorkomen.'

Van rustig blijven werken met een kuchje, is Nederland 48 uur later 
bezig om 'Italiaanse toestanden' te voorkomen. De Nederlandse Vereniging 
voor Intensive Care (NVIC) laat weten rekening te houden met een 
Italiaanse 'oorlogssituatie' want 'in Italie worden mensen boven de 
zeventig niet meer opgenomen op de intensive care'.

We nemen contact op de Italiaanse koepelorganisatie voor eerste hulp en 
anesthesie (AAROI EMAC) en leggen zowel het audiofragment van de 
'bezorgde verpleegster' als de bewering dat patienten boven de zeventig 
worden geweerd van Italiaanse intensive cares voor. Dit laatste wordt 
resoluut van de hand gewezen. 'Absoluut niet. Onze medici hier 
verrichten echt wonderen, wij zijn echt niet geholpen met dit soort 
simplistische berichten', laat Veronica da Capua vanuit de AAROI EMAC 
weten.

Ze heeft het audiofragment nooit eerder gehoord en denk dat 'dit nep 
is'. 'Het komt niet overeen met de situatie destijds.' Don Adriano 
Bianchi, woordvoerder van bisdom Brescia, zegt dat er heel veel 
audioberichten circuleren van bezorgd medisch personeel. 'Maar die 
identificeren zich netjes. Ze zeggen wie ze zijn, waar ze werken en op 
welke afdeling.' Het fragment 'is te dramatisch voor waar we destijds 
mee te maken hadden. Maar laat ik er geen doekjes om winden: de situatie 
is ernstig hier, we komen echt wel op het punt dat de middelen op 
raken.'

Alsof de crisis nog niet erg genoeg is, worden ook steeds meer moeilijk 
verifieerbare berichten de wereld ingestuurd. Pointer van KRO-NCRV meldt 
een enorme stijging van het aantal nepnieuwsberichten op twitter. De 
paniek slaat toe, tegelijkertijd gaan steeds meer Nederlanders (voor wie 
corona twee weken geleden tijdens de vakantie nog zo ver weg was) 
hamsteren. En ja, vooral ook wc-papier. De roep om strengere maatregelen 
zwelt aan, mede door de stroom aan onheilspellende berichten.

Op zondag 15 maart gaan de horeca en scholen dicht. Osterhaus verwacht 
dat 'we' het met dit pakket aan maatregelen 'een stuk beter gaan doen'. 
Hij ergert zich wel aan de lappendeken van acties door heel Europa. 'Al 
die verschillende adviezen. Het is verschrikkelijk moeilijk te 
verkopen.' Voor hem staat zijn glas rode wijn. Ruim 1,3 miljoen mensen 
kijkt naar Op1.

De volgende dag is hij er weer om de 'historische' speech van Mark Rutte 
te duiden. Het gevoel van saamhorigheid breekt aan. 'Ik denk echt dat 
dit het beste scenario is, ik ben er zelfs nog een stuk positiever over 
dan hij.' De populariteit van Rutte neemt subiet toe volgens het vaste 
opiniepanel van EenVandaag. Voor de coronacrisis schommelde het 
vertrouwen in de premier tussen de 25 en 45 procent en dat ging na de 
uitbraak al naar de 54 procent. Na de speech steeg dit tot maar liefst 
68 procent. Dit effect - het acuut stijgen van de populariteit van 
zittende leiders in crisistijd - staat in de literatuur bekend als het 
rally around the flag-effect. De groep komt samen om de dreiging van 
buitenaf te lijf te gaan, onderlinge verschillen worden vergeten. Het 
virus raakt immers ook sterren als Tom Hanks en Idris Elba.

Die saamhorigheid werd versterkt omdat het lastig oppositie voeren is in 
crisistijd, zo constateerde ook Trouw vlak voor het debat in de Kamer 
dat op woensdag 18 maart plaatshad. Veel fracties zaten opgescheept met 
een dilemma, want 'te hard erin gaan kan de indruk geven van: ''kijk ons 
eens kritisch zijn'', middenin een van de grootste crises van de 
afgelopen jaren'. Vandaar dat de regering vooral op lof kon rekenen 
vanuit de Tweede Kamer. Want, 'met de coronacrisis gaat het leiderschap 
van Rutte in nieuwe fase in', analyseerde de Volkskrant en tekende uit 
de mond van oppositiepartijen op dat dit 'een tijd is waarin we elkaar 
moeten vinden'.

Op maandag de 16e was Osterhaus nog rustig. 'Volkomen terecht' noemde 
hij het feit dat de premier geen draconische acties uitvoert zoals in 
China omdat dit 'hier niet zou kunnen'. 'Vergeet ook niet dat hier de 
zwaardere maatregelen pas drie dagen geleden zijn ingevoerd. De 
incubatietijd is tussen de tien en veertien dagen. Je kunt echt pas over 
een tijdje zeggen of het voldoende is.'

Twee dagen later is de innerlijke rust in Osterhaus verdwenen als hij 
weer aan de stamtafel zit. Osterhaus is nog niet aan het woord geweest, 
maar de presentatrice 'ziet veel aan zijn mimiek'. Hij valt meteen in. 
'Ik denk dat we moeten beginnen aan die lockdown, zo snel mogelijk en de 
politiek interesseert me niets.' Hij had gekeken naar de modellen van 
zijn Britse collega Neil Ferguson (die in quarantaine zit) en is daarmee 
aan het rekenen geslagen. 'Aan het einde van de rit krijg je ergens 
tussen de vijftig- en honderdduizend mensen die komen te overlijden.' 
Dat gaat niet gebeuren, maar met de maatregelen die er nu zijn, komt hij 
op 'vijftigduizend IC-bedden en tiendduizend mensen die overlijden'. 
'Dan schrik ik.'

De graadmeter staat nu op 'rekenen'. Overal duiken cijfers, aantallen en 
modellen op. Pieter Klok, hoofdredacteur van de Volkskrant, maant bij 
het radioprogramma Spraakmakers aan tot rust. Hij houdt een pleidooi 
Osterhaus niet te veel ruimte te geven. 'Het verbaast me dat ie elke 
avond op tv is.' En: 'Laat je niet leiden door degene die op wil komen 
draven.' In tijden van crisis, als de angst groot is, moet de 
journalistiek 'met een mond praten', vindt hij. Kritiek op het RIVM 
vindt hij nu niet slim. 'Ik denk dat het verstandig is om als land een 
lijn te trekken en die lijn te steunen.'

Het staat voor de kramp waarin het land momenteel verkeert. Je bent of 
aan het rekenen en vertellen wat er allemaal fout gaat, of je staat in 
het kamp van de overheid. Wie kritiek heeft op de overheid is 'een 
doemdenker', wie kritiek heeft op de critici is een Rutte-adept. Wie 
buiten loopt is de vijand van de staat. Zo is Nederland weer het 
vertrouwde land van de tegenstellingen op basis van he-said-she-said. 
Osterhaus trekt zich er weinig van aan. En als we heel eerlijk zijn, 
zijn we qua opinie allemaal minimaal een keer Ab Osterhaus geweest.

Youp van 't Hek, die eerder cynisch over de coronacommotie schreef, is 
inmiddels opgenomen en weer ontslagen uit het ziekenhuis. 'Tip van een 
ervaringsdeskundige', twittert hij. 'BLIJF BINNEN.'

Op zondag 22 maart is het drie-en-een-halve week geleden dat Osterhaus 
vrijwel zonder zorgen de auto vanuit Hannover naar de studio in het 
Amsterdamse Westerpark pakte. Hij zit er weer, met een glas rode wijn 
voor zijn neus en hij is boos. Nu moet er iets gebeuren, nu moeten er 
boetes komen. De aanvankelijke bedeesdheid is verdwenen als sneeuw voor 
de zon. Er kijken nu 1,8 miljoen kijkers. Bijna drie keer zoveel als de 
eerste keer dat hij bij Op1 aanschoof.

Hoewel vijf wetenschappers, gespecialiseerd in modelleren van 
infectie-uitbraken in NRC waarschuwen voor 'bierviltjesberekeningen op 
Twitter' staart Osterhaus vanaf de talkshowtafel bezorgd naar een door 
redacteuren gemaakte Excel-grafiek waarin de Nederlandse besmettingen 
naast die van Italie worden gelegd. De presentator vindt 'de prognose' 
er niet best uit zien. Ab Osterhaus knikt instemmend.

Een week later zit hij er weer. Nederland staat op scherp, het aantal 
doden blijft maar toenemen. 'U wordt weggezet door sommige 
wetenschappers en journalisten als paniekzaaier? Is dat zo?' vraagt de 
presentator. 'Dat trek ik me absoluut niet aan', antwoordt Osterhaus. En 
eerlijk is eerlijk, zijn gevoel van zorgeloos richting 'dit is niet 
best' correspondeert exact met dat van ons.

--------
(c) 2020 De Groene Amsterdammer