[D66] Terugkijken: Coronavirus Pandemie (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #61)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  21 maart 2020
Auteur: Derk Stokmans & Mark Lievisse Adriaanse
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/03/21/het-virus-kwam-sneller-dan-de-overheid-reageerde-a3994501
Ref:    
https://www.parool.nl/nederland/critici-herinneren-rivm-aan-sussende-taal-ze-zaten-er-constant-naast~b648cc67/


Het virus kwam sneller dan de overheid reageerde
------------------------------------------------

Politiek crisismanagement Nederland zag het coronavirus van ver 
aankomen, toch overviel het de regering - net als iedereen. Het kabinet 
hield zich aan de feiten, en liep zo ook achter de feiten aan.

'Het virus lijkt niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar.' En 'de 
kans dat het naar Europa komt [is] klein'. Hij klinkt geruststellend, de 
eerste brief die de inmiddels afgetreden zorgminister Bruno Bruins (VVD) 
aan de Tweede Kamer schrijft. Het is dan 22 januari, het bestaan van een 
nieuw coronavirus dat in Wuhan om zich heen grijpt is net twee weken 
vastgesteld. In China zijn 571 bevestigde besmettingen en 17 doden.

Nu, twee maanden later, zijn er in Nederland 106 mensen aan het virus 
overleden, wereldwijd rond de tienduizend. Er is bijna geen land ter 
wereld waar geen besmettingen zijn. In Noord-Brabant staan sommige 
ziekenhuizen onder 'enorme' druk - niet alleen patienten zijn ziek, ook 
medewerkers. Ziekenhuizen in de rest van het land vegen hun agenda's en 
bedden leeg om zich op te maken voor de toestroom.

Achteraf lijkt het onbegrijpelijk dat iemand kan hebben gedacht dat het 
virus niet makkelijk oversprong van de ene mens op de andere. Maar dat 
was wel wat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) op 14 januari van 
China hoorde, en doorgaf aan de wereld. Het is ook moeilijk voor te 
stellen dat op 9 januari het Europees Centrum voor Ziektepreventie en 
-bestrijding (ECDC) nog dacht dat er maar een kleine kans was dat het 
virus de Europese Unie zou bereiken.

Heeft de Nederlandse overheid het gevaar onderschat? Die vraag is nog 
niet te beantwoorden. Zeker is dat het coronavirus vooralsnog sneller is 
dan de overheid reageerde. Het is de paradox van deze pandemie: het 
kabinet hield zich aan de feiten, en liep zo achter de feiten aan.


Het voorspel

In de Chinese miljoenenstad Wuhan zijn eind januari nog maar enkele 
honderden besmettingen bekend als Nederlandse overheden voor het eerst 
over het nieuwe coronavirus praten. In veiligheidsregio's informeren 
directeuren van GGD's burgemeesters en ambtenaren. Dit lijkt de pandemie 
die in de crisisscenario's staat, waarschuwt de GGD, herinnert iemand 
zich die bij zo'n overleg aanwezig was. De reactie is lacherig: ging het 
bij de Mexicaanse griep in 2009 ook niet zo?

Over het virus is dan nog veel onduidelijk. Maar als het naar Europa 
komt, wat het ECDC dan nog betwijfelt, moeten overheden er klaar voor 
zijn. Daarom stoffen gemeenten calamiteitenplannen af en roept Bruins de 
ziekenhuizen op hun bedden en materiaal te inventariseren. Lange tijd 
volgt Bruins vrijwel letterlijk de Europese adviezen.

Als op 24 januari de experts van het 'outbreak management team' van het 
RIVM voor het eerst bij elkaar komen, is iets meer bekend over 
menselijke overdracht. Terwijl in China miljoenen mensen worden 
opgeroepen veertien dagen zo veel mogelijk binnen te blijven, worden de 
eerste drie besmettingen in Frankrijk bekend. Het virus heeft Europa 
bereikt.

Een paar dagen later plaatst Bruins het coronavirus op de A-lijst van 
ziekten, zodat besmettingen gemeld moeten worden. Hij heeft nu de 
leiding over de bestrijding. De eerste tests onder Nederlanders zijn 
negatief. De kans op uitbraken in Europa is klein, schrijft het ECDC in 
die dagen meermaals - maar alleen als de patienten die er in sommige 
Europese landen zijn, worden geisoleerd. Nederland is 'goed voorbereid' 
op het snel ontdekken en isoleren van een patient, schrijft Bruins begin 
februari aan de Tweede Kamer.

Een ervaren arts-microbioloog vindt het dan al naief om te denken dat 
het virus buiten Europa kan worden gehouden. Maar als het virus 
Nederland bereikt, denkt ook deze medicus, dan kunnen we de verspreiding 
goed volgen en, door mensen te isoleren, beperken. Nederland heeft een 
vermaard detectienetwerk waarmee het bijvoorbeeld beter dan veel andere 
landen de 'ziekenhuisbacterie' MRSA buiten de deur houdt.


Carnaval

Halverwege februari maken grote delen van Nederland zich op voor de 
viering van carnaval. Een deel van de feestvierders komt net terug van 
wintersport in Italie. Over het coronavirus maakt vrijwel niemand zich 
zorgen. De Tweede Kamer praat er een paar keer over en hoort steeds van 
Bruins, ondersteund door de Europese adviezen, dat een uitbraak in 
Europa onwaarschijnlijk is. Ziekenhuizen hebben hun bedden 
geinventariseerd, van een 'acuut tekort' aan materialen is geen sprake, 
stelt Bruins. De GGD's staan klaar om bij besmettingen de contacten van 
een patient in kaart te brengen en een uitbraak te voorkomen.

In de week voorafgaand aan carnaval hebben bestuurders ook wel wat 
anders aan hun hoofd. Storm Ellen dreigt. Kunnen de carnavalsoptochten 
doorgaan? Dat er honderden mensen dicht op elkaar gepakt in de Brabantse 
kroegen en feestzalen zullen samenkomen, wordt in zeker een van de drie 
Brabantse veiligheidsregio's niet besproken. Terwijl virussen zich juist 
in zulke situaties snel verspreiden. Een landelijk advies om er wel over 
te spreken is er ook niet.

Wegens de harde wind wordt in onder meer Prinsenbeek, 'Boemeldonck' 
tijdens carnaval, de optocht afgelast. In plaats daarvan organiseert het 
lokale carnavalscomite een 'verbroederingsfeest' in de gymzaal. Een 
lokaal medium schrijft dat de opkomst 'massaal' was en de sfeer 
'uitstekend': 'in de grote zaal gingen de gasten als een bewegende massa 
helemaal los'.

In andere Europese landen begint het aantal besmettingen snel op te 
lopen. Italie telt op zondag 23 februari 152 vastgestelde besmettingen 
en 3 doden. Met name in Noord-Italie lijkt een brandhaard te ontstaan. 
Onder meer in Venetie wordt het carnaval afgelast. Het ECDC adviseert 
landen die dag om reizigers die terugkeren uit Noord-Italie en andere 
risicogebieden thuis te laten blijven als ze klachten ontwikkelen, en 
zich dan te laten melden bij de huisarts. Als donderdagavond 27 februari 
de eerste Nederlandse besmetting gemeld wordt, blijkt het een man te 
zijn die recent in Noord-Italie was.

Minister Bruins zit in een live-uitzending van de NOS als hij een 
briefje krijgt en deze eerste besmetting meldt. Een dag eerder heeft hij 
in een Kamerbrief naar aanleiding van besmettingen aan de Duitse grens 
nog geschreven dat er 'geen reden' is om aan te nemen dat er Nederlandse 
besmettingen zijn: van 57 tests bleek niemand positief. Het RIVM 
adviseerde daarom geen nieuwe maatregelen te nemen.

Op zaterdag 29 februari zegt RIVM-directeur Jaap van Dissel in NRC dat 
van verspreiding in Nederland nog geen sprake lijkt: de twee 
besmettingen, behalve de man uit Loon op Zand ook een Amsterdamse vrouw, 
zijn traceerbaar naar Noord-Italie.

Maar het virus waart dan al in Nederland rond. Diezelfde dag blijkt een 
medewerker van het Brabantse Amphia Ziekenhuis besmet. De medewerker is 
niet in Italie geweest, die komt uit Prinsenbeek, waar het carnaval naar 
de gymzaal was verplaatst. Het virus gaat dus al rond onder de 
bevolking, concluderen artsen.

De microbioloog, nu: 'Wintersport en carnaval hebben ons genekt.'

In het Gorinchemse Beatrix Ziekenhuis blijkt al een week een vrouw te 
liggen met een ogenschijnlijk onverklaarbare longontsteking. Ze is niet 
in Noord-Italie geweest, dus wordt ze niet getest: ze valt niet binnen 
de RIVM-richtlijnen.

Dat verandert op vrijdag 28 februari, als de vrouw is overgebracht naar 
het Erasmus in Rotterdam. Daar test ze de volgende dag positief, maakt 
Bruins op zondag 1 maart bekend. Hij roept reizigers die in risicogebied 
zijn geweest en klachten hebben op thuis te blijven. Zoals het ECDC een 
week eerder al had geadviseerd.

Het Beatrix Ziekenhuis zit vijf dagen in spanning: is 
ziekenhuispersoneel besmet, is er een lokale uitbraak? De GGD laat weten 
geen testen af te nemen, dat moet het ziekenhuis zelf doen. Het testen 
blijkt landelijk nog maar beperkt mogelijk, waardoor het tot 5 maart 
duurt voordat duidelijk is dat personeel niet besmet is en het 
ziekenhuis weer volledig open kan.


Kantelpunt

Dat weekend van 29 februari is een kantelpunt in het bestuurlijke besef 
van de ernst van het virus. In Brabant worden burgemeesters bijgepraat 
door artsen en virologen uit lokale ziekenhuizen. De veronderstelling 
van het RIVM dat Noord-Italie de bron van het virus zal zijn is 
achterhaald, zien de artsen. De onherleidbare besmettingen duiden op een 
bredere verspreiding: er lopen patienten rond in Nederland die zelf niet 
doorhebben dat ze besmet zijn. Binnen een week nadat de Gorinchemse 
vrouw positief test, blijken ook op andere IC's patienten met corona te 
liggen die daar niet eerder op waren getest.

Bruins' toon verandert. Aan de Kamer schrijft hij op maandag 2 maart dat 
de zorgcapaciteit bij een grote uitbraak 'fors onder druk' komt. Een dag 
later komt het kabinet voor het eerst bijeen in een 'ministeriele 
commissie crisisbeheersing' - na een week reces. Ze laten zich bijpraten 
en besluiten aan scenario's te gaan werken voor eventuele maatregelen. 
Aan het stilleggen van het publieke leven denkt nog niemand.

Veel Nederlanders maken zich niet druk. Het is winter, wie snottert er 
niet? Heel Brabant is de week na carnaval nu eenmaal verkouden. Tijdens 
een Kamerdebat die week vergelijkt VVD'er Hayke Veldman, net als veel 
andere Nederlanders, het virus met een seizoensgriepje: daar sterven 
jaarlijks ook duizenden mensen aan. Op vrijdagavond 6 maart zegt Jort 
Kelder bij Jinek dat mensen 'hysterisch' doen. Die dag is de eerste dode 
gevallen.

Een week later zal het openbare leven in Nederland vrijwel tot stilstand 
zijn gekomen.


De pandemie

De week begint nog met een wat lacherige Rutte. We moeten gaan 
voetzoenen, zegt hij tijdens een persconferentie op maandag 9 maart. 
Handenschudden mag niet meer. Toch geeft hij Van Dissel van het RIVM 
naast hem een hand. Er zijn 321 bekende besmettingen.

Op dinsdag roepen de Brabantse veiligheidsregio's op tot een week 
'sociale onthouding'. 'Dat moet toch mogelijk zijn en is nodig om het 
virus een halt toe te roepen', zegt de Tilburgse burgemeester Theo 
Weterings. Er zijn 382 bekende besmettingen.

Op woensdag bestempelt de WHO de ziekte tot pandemie. In Nederland komen 
er 121 nieuwe vastgestelde besmettingen bij: tientallen zorgmedewerkers 
blijken besmet, toevallig gevonden in een steekproef onder 
ziekenhuismedewerkers in Brabant. De publieke druk om meer te doen neemt 
toe. Er zijn in totaal 503 bekende besmettingen en 5 doden.

Donderdag schrijven huisartsen in Prinsenbeek, bij Breda, in een brief 
aan hun patienten dat er 'zeer veel mensen [zijn] met griepachtige 
klachten. De meesten van hen zijn ziek geworden na carnaval.' Getest 
worden ze niet. Er zijn 614 vastgestelde besmettingen.

Die ochtend blijkt bij het RIVM dat de virusvariaties bij veel 
besmettingen anders zijn dan die uit Italie of andere risicogebieden. 
Dat bevestigt dat het virus breed verspreid is onder de bevolking. In 
allerijl wordt een nieuw ministerieel crisisberaad bijeengeroepen. De 
aanwezigen besluiten: wie kan thuiswerken, moet dat doen. Grote 
evenementen mogen niet meer, culturele instellingen gaan dicht. De 
scholen moeten open blijven, anders dreigen zorgwerknemers niet naar 
werk te kunnen. Als een adviseur daarop zegt dat er ook een vliegverbod 
moet komen voor risicolanden, gaat er een schok door de zaal. Dat is een 
ongekende maatregel.

Nederland dreigt de grip op het virus te verliezen, waarschuwt Van 
Dissel die middag op een nieuwe persconferentie. Rutte en Bruins 
kondigen daar de verregaande maatregelen aan.

Op vrijdagochtend melden op veel scholen docenten en kinderen zich ziek. 
Het kabinet kondigt een vliegverbod aan. In Brabant en Zeeland stromen 
dat weekend veel cafes vol met Belgen. Daar zijn sinds dat weekend alle 
kroegen dicht. Er zijn dan 804 bekende besmettingen en 10 doden.

Op zondagmiddag kondigt het kabinet alsnog aan om de scholen te sluiten. 
Cafes en restaurants moeten ook dicht. Brabant zou dat zelf ook al 
aankondigen. Er zijn dan 1.135 bekende besmettingen en 20 doden.

Maandagochtend 16 maart is het stil op straat. De NS meldt dat er in de 
ochtendspits 85 procent minder reizigers zijn dan normaal. 's Avonds 
zegt Rutte in een live op tv uitgezonden toespraak dat het virus 'onder 
ons is en onder ons blijft'. Er zijn 1.413 bekende besmettingen.

Minister Bruins zakt woensdagavond tijdens een urenlang debat over de 
aanpak in elkaar. Hij is oververmoeid. De volgende dag besluit hij op 
doktersadvies af te treden. Aan het einde van de week zijn er, met 
steeds minder testen, 2.994 bekende besmettingen. En 106 doden.

In steeds meer ziekenhuizen zien artsen en verplegers nu zelf de 
coronapatienten. En schrikken. Een internist uit het midden van het 
land: 'We zien niet vaak mensen die opeens zo snel achteruitgaan. Het is 
een hele tijd stabiel en dan stort het in. Waarom weten we niet zo 
goed.'

We hebben ons erin vergist, zegt de microbioloog, hoe ontzettend 
makkelijk het virus zich verspreidt. 'Daar was ons detectienetwerk niet 
tegen opgewassen.'

--------
(c) 2020 NRC Handelsblad