[D66] Terugkijken [lang]: Hoe Nederland de controle verloor - De corona-uitbraak van dag tot dag (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #227)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  19 juni 2020
Auteur: Derk Stokmans en Mark Lievisse Adriaanse
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/06/19/hoe-nederland-reageerde-op-het-nieuwe-virus-uit-china-van-niks-aan-de-hand-tot-blinde-paniek-a4003075


Reconstructie: Hoe Nederland de controle verloor
De corona-uitbraak van dag tot dag
------------------------------------------------

Longread corona-aanpak Ook Nederland onderschatte het nieuwe coronavirus 
dat eind vorig jaar opdook in China. De illusie dat ons land goed 
voorbereid was leidde tot inschattingsfouten en fatale blinde vlekken, 
blijkt uit een reconstructie van NRC.


Hoofdstuk 1. Eerste berichten
-----------------------------

31 december 2019 - Are you on this?
-----------------------------------
0 mensen opgenomen
0 mensen overleden

Op de laatste dag van 2019 heeft ProMed, een wereldwijde mailservice 
over ongebruikelijke besmettingen, maar drie uitbraken te melden. Een 
koe in de Amerikaanse staat Montana heeft de bacteriele ziekte 
brucellose. In de Pakistaanse provincie Khyber Pakhtunkhwa zijn twee 
nieuwe patienten met polio. En in de Chinese provinciestad Wuhan liggen 
27 patienten in het ziekenhuis met een onverklaarbare longontsteking. 
Allemaal bezochten ze dezelfde voedselmarkt. Met zeven gaat het heel 
slecht.

Even in de gaten houden, denkt viroloog Marion Koopmans. Misschien is 
het vogelgriep, zoals vaker voorkomt op Chinese voedselmarkten. Voor de 
zekerheid stuurt ze haar collega's bij Wereldgezondheidsorganisatie WHO 
een mail: 'Are you on this?'

Viroloog Jean-Luc Murk scant het bericht in het Elisabeth-TweeSteden 
Ziekenhuis in Tilburg en denkt: het zal wel. ProMed meldt elke maand wel 
een paar keer onbegrepen luchtwegklachten ergens ter wereld.

Chinese onderzoekers stellen de WHO in die eerste dagen gerust. Een 
grote uitbraak van ernstig zieke patienten is er in Wuhan niet, het 
aantal bevestigde gevallen blijft op 41 steken. Het nieuwe virus lijkt 
op SARS. En dat is gunstig: patienten die dat virus hadden, waren pas 
besmettelijk als ze zo ziek waren dat ze toch al nauwelijks meer contact 
met anderen hadden.

Maar Murk raakt ongerust als hij meer leest over Wuhan. In de 
'provinciestad' blijken elf miljoen mensen te wonen. Vanaf de 
plaatselijke luchthaven vertrekken dagelijks tientallen vluchten, ook 
naar Europese bestemmingen. Bovendien zit China middenin een 
griepseizoen, iedereen hoest en niest. Hoe kan je in die situatie zieken 
opsporen en isoleren?

Chinese autoriteiten melden ook nog dat er geen bewijs is dat mensen 
elkaar met het virus kunnen besmetten. Een geruststellende gedachte, die 
de WHO op 14 januari de wereld in twittert, en die door 
infectiebestrijdingsautoriteiten over de hele wereld wordt overgenomen.

Dat kan niet kloppen, denkt Murk als hij de tweet ziet: het is dan al 
bekend dat er ook mensen besmet zijn die niet op de markt zijn geweest. 
Hoe zijn die dan ziek geworden?

Voor de rest van de wereld is het bericht uit Wuhan voorlopig bijzaak. 
Begin 2020 maken regeringsleiders zich vooral zorgen over de mogelijke 
escalatie van het conflict tussen Iran en Amerika, na de liquidatie van 
de Iraanse generaal Soleimani bij Bagdad. Zeker als Iraniers vervolgens 
per ongeluk een Oekraiens passagiersvliegtuig uit de lucht schieten.

Nederland ligt er ogenschijnlijk glanzend bij. Het oude jaar is 
afgesloten met een begrotingsoverschot van 14 miljard euro. Het nieuwe 
jaar begint met historisch lage werkloosheid: 3 procent. De bijna 40.000 
vliegtuigen die die maand op Schiphol landen en vertrekken, vervoeren 
meer dan 5 miljoen passagiers en 115 miljoen kilo vracht. In mei komt 
het Eurovisie Songfestival voor het eerst in veertig jaar naar het land. 
De Nederlandse mannen doen weer mee aan het EK voetbal. Op het Binnenhof 
zijn politici vooral met elkaar bezig: de aanpak van het stikstofdossier 
dreigt de coalitie te verscheuren.

Een half jaar later heeft de onverklaarbare longontsteking uit Wuhan 
alleen al in Nederland ruim 6.000 mensen gedood. Dat is het officiele 
cijfer, uit oversterftecijfers van het CBS blijkt dat duizenden meer aan 
het nieuwe coronavirus stierven. Het begrotingsoverschot is omgeslagen 
in een tekort dit jaar van ten minste 90 miljard euro. De werkloosheid 
stijgt weer. Schiphol vervoerde vorige maand nog 'maar' 208.286 mensen, 
een daling van 97 procent. Het EK voetbal en het Songfestival zijn niet 
meer dan het topje van de berg aan uitgestelde gebeurtenissen - 
eindexamens, schoolreizen, bruiloften, alles moest wijken.

Van de overtuiging dat een nieuw SARS-achtig virus beteugeld kon 
blijven, bleef al snel weinig over. De illusie dat Nederland goed 
voorbereid was op een uitbraak leidde tot onderschatting van de gevolgen 
van het virus, blijkt uit ruim honderd gesprekken die NRC de afgelopen 
drie maanden voerde met tientallen betrokkenen. Politici en deskundigen 
maakten inschattingsfouten, institutionele barrieres en bureaucratisch 
denken vertraagden acties om het virus in te dammen en de focus op het 
voorkomen van beddentekort op de intensive care leidde tot een blinde 
vlek voor de ramp die zich ontvouwde in verpleeghuizen.

Pas toen het virus zich al onder duizenden Nederlanders had verspreid, 
greep de overheid in - wakker geschud door berekeningen die een 
Brabantse arts-microbioloog op eigen houtje maakte. Waarschuwingen van 
deskundigen die de regels van het RIVM negeerden, improvisaties van rond 
de klok werkende ambtenaren en ziekenhuizen die een keurslijf van regels 
en protocollen opzij zetten, hielpen een grotere ramp voorkomen.


19 januari 2020 - Een paracetamolletje
--------------------------------------
0 mensen opgenomen
0 mensen overleden

In een modern kantoorpand aan de hoofdstraat van het Beierse dorp 
Stockdorf vergadert een Chinese vrouw met twee Duitse mannen. Ze is op 
19 januari voor zaken uit Shanghai naar Duitsland gereisd. Een paar 
dagen voor vertrek zag ze haar ouders uit Wuhan. Die waren verkouden, 
maar niets om je zorgen over te maken. Als de vrouw aanschuift in de 
vergaderzaal, voelt ook zij zich beroerd. Een beetje grieperig, met rug- 
en borstpijn. Jetlag, denkt ze, en ze neemt een paracetamolletje. Als ze 
op 22 januari terugvliegt naar China, heeft ze al drie collega's besmet. 
Een van hen draagt het virus in de kantine over aan een vierde collega 
aan een andere tafel. Ze hebben contact bij het doorgeven van een 
zoutvaatje.

Pas als de vrouw terug is in China krijgt ze koorts en begint ze te 
hoesten.

Diezelfde dag stuurt minister Bruno Bruins van Medische Zorg zijn eerste 
coronabrief naar de Tweede Kamer. Terwijl China 571 besmettingen en 17 
doden meldt, schrijft Bruins: 'Het virus lijkt niet makkelijk van mens 
op mens overdraagbaar.' Hij baseert zich nog op wat de Chinese 
autoriteiten drie dagen daarvoor aan de WHO meldden.

Maar in China is inmiddels alles anders, zo blijkt uit twee besluiten 
die het wereldnieuws halen. In een ultieme poging de voortrazende 
uitbraak in te dammen, zonderen de autoriteiten de elf miljoen inwoners 
van Wuhan af van de buitenwereld. Aan de zuidwestelijke rand van de stad 
start de bouw van een coronaziekenhuis met duizend bedden.

In Nederland komt eind januari het landelijke outbreak managementteam 
(OMT) voor het eerst bij elkaar, al voelt de virusuitbraak dan nog als 
een probleem in een Chinese stad ver weg. Het OMT, dat het kabinet moet 
adviseren, is een hecht netwerk van medische experts met vooraanstaande 
posities in hun vakgebied, onder leiding van Jaap van Dissel, directeur 
Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM en hoogleraar in Leiden. 
De bijeenkomsten van het team krijgen zelden landelijke aandacht. Vaak 
is een uitbraak, zoals van een resistente bacterie in een verpleeghuis, 
al onder controle voordat die het nieuws haalt.

Dat premier Mark Rutte in de weken die volgen het OMT de feitelijke 
leiding over de coronabestrijding zal geven, is dan nog ondenkbaar. 
Hoewel sommige virologen en epidemiologen al wel het gevoel hebben dat 
dit weleens de pandemie kan zijn die ze al jaren vrezen.

Omdat het virus nu ook buiten China opduikt, moet Nederland corona 
bestempelen tot een zogenoemde 'A-ziekte', adviseert het OMT. Medici 
moeten verdachte patienten dan direct melden bij de GGD. Vallen ze 
binnen de 'casusdefinitie' van het RIVM, dan krijgen ze een coronatest. 
Daarvoor moet je en meer dan 38 graden koorts hebben en minstens twee 
andere ziekteverschijnselen en in Wuhan geweest zijn, zo bepaalt het 
RIVM.

Deze 'brede' casusdefinitie is 'opgesteld met als doel om laagdrempelig 
patienten te kunnen opsporen en verdere verspreiding in te dammen'. Maar 
het OMT 'adviseert nadrukkelijk' om bij mensen met klachten die buiten 
de definitie vallen 'geen diagnostiek' in te zetten. Anders test je 
straks iedereen met een verkoudheid, het is immers griepseizoen.

Bruins bestempelt corona tot A-ziekte en trekt daarmee ook de leiding 
over de bestrijding naar zich toe. Daadwerkelijk ingrijpen is niet 
nodig: 'We zijn als Nederland goed voorbereid en alert', schrijft hij 
aan de Kamer.

Andere landen kijken immers al jaren jaloers naar het systeem waarmee 
Nederlandse huisartsen, GGD's en medisch microbiologen onder regie van 
het RIVM de verspreiding van infectieziekten tegengaan. Door dragers van 
nieuwe ziekten snel te zien, hun contacten te onderzoeken en mensen te 
isoleren weet Nederland nieuwe virussen en ziekten als polio, die in 
andere landen hardnekkig blijven voorkomen, al decennia buiten de deur 
te houden.

Zo zal het ook wel met corona gaan. Zit het tegen, dan wacht Nederland 
wellicht een herhaling van de heftige griepgolf van drie winters terug. 
Dat is waar de draaiboeken van uitgaan: een nieuw, griepachtig virus. 
Heftig, vast ook dodelijk, maar zeker niet zo erg dat het maatschappij 
en zorg ontwricht. Bij de Mexicaanse griep van 2009 was dat ook niet 
gebeurd.

GGD'en werken met drie scenario's: het virus blijft in China, er komen 
wat incidentele besmettingen in Nederland, of er komt een 'grote' 
introductie van maximaal twintig patienten tegelijkertijd. Allemaal 
overzichtelijk. Patienten, is het idee, zijn mensen die terugkomen uit 
China, thuis klachten ontwikkelen, getest worden en daarna in 
thuisisolatie blijven zodat het virus zich niet verder verspreidt. De 
laboratoria van het Erasmus Medisch Centrum en het RIVM kunnen dagelijks 
'tientallen' patienten testen. Nederland kan dit aan.

Binnen twee weken na de eerst bekende besmetting in Nederland zal het 
land die verdedigingslinie opgeven.

Burgers beginnen zich zorgen te maken over het nieuws uit China. Ze zien 
dat andere landen verdergaande maatregelen nemen en overstelpen het RIVM 
met vragen. Waarom testen we zo weinig? Sporen we zo wel besmettingen op 
die het land binnenkomen? 'De ziekte lijkt, met wat er nu bekend is, 
niet heel besmettelijk. De ziekte lijkt ook niet makkelijk van mens op 
mens overdraagbaar', twittert het RIVM op 28 januari.

Terwijl China al bijna tienduizend besmettingen meldt in 31 provincies, 
twittert het RIVM op 1 februari dat mensen uit China 'die niet in de 
regio Wuhan zijn geweest, geen risicogroep vormen. De kans dat zij 
besmet zijn met het coronavirus, is ontzettend klein'.

En hoewel het RIVM regelmatig herhaalt dat over het virus nog maar 
weinig bekend is, straalt het tegelijk een grote zelfverzekerdheid uit. 
'We zijn zeer goed voorbereid mocht het virus hier opduiken.' [...] 'De 
kans dat de ziekte zich hier in Nederland verspreidt is klein.' [...] 
Problemen met testcapaciteit verwacht het instituut niet. Er kunnen 
tientallen, 'zelfs honderden' monsters per dag worden verwerkt.

Op 30 januari publiceren gerenommeerde Duitse wetenschappers dat de 
Chinese vrouw die Duitsland bezocht anderen heeft besmet zonder zelf 
symptomen te hebben. Dat nieuws leidt tot ontzetting onder deskundigen: 
als het waar is, kan het virus zich snel en onzichtbaar verspreiden. Dan 
is de Nederlandse strategie - bij nieuwe zieken de contacten opsporen om 
te voorkomen dat ze anderen besmetten - totaal ontoereikend.

Op Twitter wuift het RIVM het onderzoek weg: 'Het bevat veel fouten'. De 
onderzoekers hadden gemist dat de vrouw haar symptomen met paracetamol 
onderdrukte. De mantra blijft: 'Pas als mensen ziek worden, kunnen ze 
anderen besmetten.'

Viroloog Jean-Luc Murk in Tilburg snapt niet dat het artikel zo 
eenvoudig aan de kant wordt geschoven. Heeft men het onderzoek wel goed 
gelezen? De klachten die de vrouw met paracetamol onderdrukte waren zo 
mild dat ze volgens de RIVM-regels nooit in aanmerking was gekomen voor 
een coronatest. En nog zorgelijker: ook de twee mensen die zij besmette, 
gaven het virus door terwijl ze nog geen symptomen hadden, en dat binnen 
een paar dagen. Het wijst allemaal op een gemakkelijke en geruisloze 
verspreiding van het virus, en verklaart de extreme maatregelen die 
China inmiddels neemt.

Hoewel hij er met collega's intern felle discussies over heeft, steunt 
Murk in het openbaar de stellingname van het RIVM. Zeker weet hij het 
ook niet. En het is belangrijk, vindt hij, om geen verwarring te zaaien. 
Zeggen dat ogenschijnlijk gezonde mensen de ziekte kunnen verspreiden, 
maakt iedereen verdacht.


7 februari 2020 - Zinnige zorg
------------------------------
0 mensen opgenomen
0 mensen overleden

Ik moet het ministerie waarschuwen, besluit een Rotterdamse 
zorgambtenaar. De Rotterdamse Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie 
(GHOR) waar hij voor werkt heeft op aandringen van lokale ambtenaren die 
pandemiescenario's uitwerken, een rondgang gemaakt langs 
zorginstellingen in de regio. Hebben ze genoeg mondkapjes en andere 
beschermingsmiddelen? De uitkomsten zijn zorgelijk.

De wereldmarkt voor mondkapjes is oververhit, overal bereiden landen 
zich voor op het onheil uit China. Levertijden zijn ineens veel langer 
dan normaal, nieuwe aanvoerlijnen aanboren lukt niet - leveranciers 
willen eerst hun bekende afnemers voorzien.

Op 7 februari mailt en belt de Rotterdamse ambtenaar zijn contact op het 
ministerie. De boodschap: als dit zo doorgaat, krijgen we schaarste aan 
cruciale beschermingsmiddelen voor zorgmedewerkers. Ze gaan ermee aan de 
slag, mailt een Haagse ambtenaar terug.

Een week later schrijft minister Bruins aan de Tweede Kamer dat het 
grootschalig inkopen van mondkapjes en andere persoonlijke 
beschermingsmiddelen door de overheid niet nodig is. Hij beperkt zich 
tot het in de gaten houden van de ontwikkelingen en tot het doorspelen 
aan 'brancheverenigingen en fabrikanten' van signalen van incidentele 
tekorten. Er is immers 'nog geen sprake van een acuut tekort voor heel 
Nederland'.

Zijn afwachtende houding past bij de rol van het ministerie van 
Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) in het geregionaliseerde en 
semi-geprivatiseerde Nederlandse zorgstelsel. Partijen moeten zelf hun 
eigen problemen oplossen. Het ministerie houdt de hoofdlijnen in de 
gaten.

De Nationale Politie heeft dan al bijna vijftigduizend mondkapjes 
gekocht. Je weet maar nooit, denkt de politietop. In de maanden die 
volgen zullen politieagenten nooit onbeschermd hun werk hoeven te doen. 
De politie geeft zelfs mondkapjes aan de zorg.

Ook Ernst Kuipers wacht niet. De bestuursvoorzitter van het Rotterdamse 
Erasmus Medisch Centrum - het grootste ziekenhuis van Nederland - denkt 
al sinds de eerste berichten uit Azie terug aan een pandemie-oefening in 
de Rotterdamse zorgsector waar hij in het najaar aan meedeed. De 
oefening, die een maand duurde, begon met een mailtje over een vreemd 
virus uit Azie, waarna binnen een week de eerste fictieve patienten het 
ziekenhuis binnenrolden. Toen voelde het nog als zo'n verplichte 
brandoefening. Maar nu besluit Kuipers de voorraad medische mondkapjes 
te vergroten. Er komen er 80.000, in normale omstandigheden genoeg voor 
tien maanden. Later zal hij denken: had ik er maar 800.000 besteld.

Jan Kluytmans koopt op 12 februari mondkapjes en desinfecteergel voor 
thuis. Hij is arts-microbioloog van het Amphia-ziekenhuis in Breda, en 
ook lid van het OMT. Zijn moeder is kwetsbaar, hij wil naar haar toe 
kunnen als het nodig is. Hij denkt: het virus komt deze kant uit. Nu kan 
ik de spullen nog kopen.

Overal waar echt gekeken wordt hoe goed Nederland voorbereid is, valt 
het tegen. Zo blijken ziekenhuizen voor vrijwel elke crisis een 
draaiboek te hebben - van stroomuitval tot nucleaire ramp - behalve voor 
een echt ontwrichtende pandemie. Bruins heeft de Kamer geschreven dat 
Nederland met 250 isolatiebedden op de IC goed voorbereid is. Maar bij 
de pandemie-oefening in Rotterdam raakte de IC al snel overspoeld. 
Patienten werden op de gang gelegd. Al snel kwam daar de vraag op die 
geen arts wil beantwoorden: wie moeten we aan zijn lot overlaten?

Ook ziekenhuisbestuurders in Brabant weten: als het virus hen bereikt, 
komt de capaciteit onder druk te staan. Dat gebeurde al bij 
griepepidemieen in de winters van 2017 en 2018. Ze zullen her en der wat 
patienten moeten verplaatsen naar andere ziekenhuizen, verwachten ze. Ze 
praten over de mogelijkheid om de regionale capaciteit te 
inventariseren, zodat ziekenhuizen weten wat ze aan elkaar hebben. Tot 
actie leidt die gedachte niet.

Dat schaarste dreigt, is geen toeval. Alles in de Nederlandse zorg is 
erop gericht vooral niet te veel te doen. Hoogwaardige zorg voor 
iedereen is alleen mogelijk als je zuinig en efficient bent. 'Zinnige 
zorg' heet dat in beleidstaal. Lege IC-kamers, grote voorraden, al te 
uitgebreide diagnostiek, het moet allemaal vermeden worden. Zo is er een 
systeem ontstaan dat in normale tijden met altijd schaarse middelen net 
genoeg zorg biedt voor iedereen. Dat een zorg zonder vetrandjes ook een 
prijs heeft, zal blijken.


Hoofdstuk 2. Een sluipmoordenaar
--------------------------------

22 februari 2020 - Carnaval!
----------------------------
0 mensen opgenomen
0 mensen overleden

Gespannen zit John Meeuwissen aan een vergadertafel in sporthal de Drie 
Linden. De voorzitter van de Prinsenbeekse carnavalsvereniging praat die 
zaterdagavond 22 februari met zijn bestuur over de optocht van zondag. 
Ruim vijftig praalwagens zullen door de straten van 'Boemeldonck' 
rijden, sommige wel elf meter hoog. Maanden is er aan gewerkt.

Maar het waait, de hele week al. Een voorbode van storm Ellen. De 
meteoroloog met wie ze dagelijks overleggen heeft die avond slecht 
nieuws: Ellen zal ook Prinsenbeek raken. Hij verwacht zondag windkracht 
6, met windstoten van zelfs 7 en 8. Afblazen, besluit Meeuwissen meteen. 
Hij vreest afgewaaide stukken praalwagen die op hoge snelheid door de 
straten vliegen. Als er wat gebeurt zou hij het zichzelf nooit vergeven.

Het feest wordt verplaatst naar de gymzaal. Daar dansen die zondag 
honderden Prinsenbeekers dicht op elkaar gepakt. Als 'een bewegende 
massa' gaan ze helemaal los, schrijft een lokaal medium.

Dat Meeuwissen zich een paar dagen later ziek voelt, verrast hem niet. 
Wie is er niet ziek na carnaval? Dat is de prijs die je betaalt. Om zich 
heen hoort hij het overal, hoewel de griep dit jaar bij sommigen 
heftiger lijkt dan normaal. Vreemder vindt hij dat hij ineens niets meer 
proeft en ruikt. Dat was anders nooit zo. Aan het coronavirus denkt hij 
helemaal niet.

Corona voelt in Nederland nog steeds ver weg, al is het virus in 
verschillende Europese landen opgedoken. Met name in Italie gaat het 
hard. Op de dag van de vergadering in Prinsenbeek telt Italie tachtig 
besmettingen en de eerste twee doden. Een dag later is het aantal 
besmettingen verdubbeld. Op de dag dat in Prinsenbeek mensen elkaar 
hossend aansteken sluiten de Italiaanse autoriteiten in het noorden elf 
dorpen af: scholen en universiteiten, musea, bioscopen en theaters 
sluiten, restaurants en cafes moeten na 18:00 dicht. Evenementen worden 
afgelast, het beroemde carnaval van Venetie wordt stilgelegd.

Het RIVM twittert: 'Met wat we nu weten, lijkt het virus inderdaad een 
beetje op de gewone griep.'

Dat het carnaval in Nederland misschien ook moet worden afgelast, komt 
bij de regionale en nationale bestuurders niet op. De zorgen gaan uit 
naar storm Ellen en C2000, het communicatiesysteem van politieagenten, 
dat recent een paar keer uitgevallen is. In de bestuursoverleggen vraagt 
niemand zich af of het wel verstandig is: duizenden mensen dicht op 
elkaar gepakt, net nu de eerste wintersporters terugkomen uit mogelijk 
besmette gebieden zoals Noord-Italie. Nederland is immers nog 
coronavrij.

Microbiologen als Jean-Luc Murk kijken naar de kaart van Europa, zien in 
vrijwel alle omringende landen besmettingen en denken: natuurlijk is er 
al corona in Nederland. Ook binnen het OMT en het RIVM vragen mensen 
zich af waarom de testregels niet sneller worden verruimd. De eis dat je 
in Wuhan geweest moet zijn, heeft het RIVM vervangen door de eis dat je 
in China geweest moet zijn. Maar waarom mogen mensen die uit andere 
landen met corona komen niet worden getest? En waarom nog steeds alleen 
mensen met koorts testen? Uit de eerste Chinese onderzoeken blijkt dat 
zeker 40 procent van de patienten in de eerste dagen van hun klachten 
geen koorts had. Die mensen zijn wel besmettelijk en verspreiden het 
virus verder.

Toch blijft de Nederlandse aanname dat het virus hoogstens incidenteel 
mensen zal besmetten en dat het fijnmazige Nederlandse systeem die 
patienten snel genoeg zal vinden om te voorkomen dat ze anderen 
besmetten. Zo zal een echte uitbraak voorkomen worden.

Over carnaval maakt het RIVM zich dan ook weinig zorgen. Ook niet als de 
eerste Nederlandse coronapatient op 27 februari in isolatie wordt 
geplaatst in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg. De 
Brabander is in Noord-Italie geweest, en heeft daarna carnaval gevierd 
in Loon op Zand.

Zo zorgwekkend is dat niet, zegt RIVM-man Jaap van Dissel tegen RTL 
Nieuws. 'Ook op zo'n feest kun je de contacten op beste wijze terug 
vinden. Carnaval vier je meestal toch in een vrij kleine groep.' En, 
zegt hij, veel mensen zal een zieke toch niet aansteken: 'Het virus 
verspreidt zich door grote druppeltjes. Dus het risico beperkt zich tot 
ongeveer anderhalf, twee meter.'

Op dat moment zijn er al zo'n drie- tot negenduizend besmette mensen in 
Nederland, zal het Imperial College London later terugrekenen op basis 
van de coronapatienten die een paar weken later overlijden. Onbewust, en 
buiten het zicht van de sussende Nederlandse infectieziektebestrijders, 
dragen ze het virus over aan de mensen om hen heen.


28 februari 2020 - Het is goed mis
----------------------------------
9 mensen opgenomen
0 mensen overleden

Als Lea Kant in een mobiele intensive care unit het Erasmus MC wordt 
binnengereden, merkt ze daar zelf niets van: ze is al een paar dagen in 
coma. Het is vrijdag 28 februari, een week nadat Kant is opgenomen in 
het Gorinchemse Beatrix Ziekenhuis. Ze kwam daar terecht omdat ze zich 
al langere tijd benauwd en kortademig voelde.

In Gorinchem stonden haar artsen voor een raadsel. Toen Kant op de 
spoedeisende hulp binnenkwam, bleek ze een dubbele longontsteking te 
hebben. Maar behandelingen sloegen niet aan, haar toestand verslechterde 
met de dag. Was het corona? Hoewel haar artsen het elke dag bespraken, 
droegen ze Kant niet bij het RIVM aan voor een test. Kant was niet in 
China geweest en in Nederland waren nog geen besmette patienten ontdekt 
van wie ze het kon hebben gekregen. Ze viel dus niet onder de 
casusdefinitie van het RIVM.

Artsen elders die het RIVM in die dagen wel vragen zulke patienten te 
testen, leren dat al gauw af. Het antwoord is toch nee. Zelf kunnen de 
meeste ziekenhuislabs dan nog niet testen op corona.

Zo zit het testbeleid gevangen in een cirkelredenering: als je alleen 
mensen test met heel specifieke kenmerken, zie je ook alleen 
coronagevallen met die precieze kenmerken en mis je alle anderen. Gevolg 
is dat vroege patienten worden gemist en het virus zich ongemerkt kan 
verspreiden.

Ziekenhuizen die niet van het RIVM afhankelijk zijn voor hun 
coronatesten, vinden in die dagen steeds meer patienten die niet binnen 
de RIVM-definitie vallen. Zoals Lea Kant, die op zaterdag 29 februari 
eindelijk wel op corona wordt getest. Ze is positief. Later die dag test 
ook een man positief die uit het Rotterdamse Maasstad Ziekenhuis naar 
het Erasmus MC is overgebracht. Net als Kant is hij niet in een 
risicogebied geweest, maar heeft hij een zware onverklaarbare 
longontsteking.

Nu staan artsen voor een nieuw raadsel: twee patienten die volgens de 
definitie van het RIVM niet besmet konden zijn, zijn doodziek van het 
virus. Die dag komt er een derde bij: een man uit Coevorden die carnaval 
heeft gevierd in Tilburg.

In het Amphia-ziekenhuis in Brabant denkt arts-microbioloog Jan 
Kluytmans: als een paar patienten zonder link met een risicogebied het 
virus dragen, dan moet het al rondgaan onder de bevolking. Als dat zo 
is, vangt de starre casusdefinitie van het RIVM die mensen nooit. Hij 
besluit op 2 maart in het Amphia alle patienten en personeel met 
griepklachten te testen. Als 'opschalingslab' heeft het Amphia inmiddels 
alle benodigde middelen om dat zelf te doen.

De eerste positieve medewerker is in Italie geweest. Maar al snel daarna 
testen medewerkers positief die geen enkele band met risicogebieden 
hebben. Sommigen hebben carnaval gevierd in Prinsenbeek. Kluytmans appt 
4 maart Jaap van Dissel: 'Het gaat hier niet goed Jaap. De ene na de 
andere medewerker is positief. Soms ook zonder link naar het buitenland. 
Ik vrees dat carnaval een superspreidend effect heeft gehad.'

Die vrijdag 6 maart roept het RIVM Brabanders met milde klachten - 
hoesten, niezen, misschien koorts - op thuis te blijven. Zo hoopt het 
RIVM de verspreiding van corona in Brabant 'te bevriezen', zegt Van 
Dissel voor de camera's van de NOS. 'Wat we in Nederland proberen, en 
denken nog te kunnen, is het virus de kop in te drukken, te beperken 
zodat we er geen last van hebben, met name zodat we onze zorg en onze 
kwetsbare ouderen kunnen ontlasten. Die situatie is in de rest van 
Nederland nog gunstig.'


7/8 maart 2020 - Allesbehalve gewone griep
------------------------------------------

Een ding weten de artsen op de spoedeisende hulp in Tilburg zeker. Dit 
is allesbehalve een gewone griep. Maar wat het wel is? Geen idee. De 
patienten die binnendruppelen zijn moe, maar voelen zich niet benauwd. 
Behalve dat ze wat glazig uit hun ogen kijken, zien ze er eigenlijk niet 
erg ziek uit. Maar als artsen ademhalingssnelheid en zuurstofgehalte 
meten, schrikken ze. Deze mensen krijgen zo weinig zuurstof binnen dat 
ze eigenlijk naar adem zouden moeten happen. Ook hun longfoto's 
begrijpen artsen niet. De witte vlekken die een beschadiging aanduiden, 
zitten op andere plekken dan bij een normale longontsteking.

Op zaterdag 7 maart melden zich tien patienten in het 
Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis. Een dag later twintig. Zestien van deze 
mensen zijn er zo slecht aan toe dat artsen ze direct opnemen. De 
druppels zijn een aanzwellende stroom geworden.

Alle signalen - Kluytmans' onderzoek naar ziekenhuispersoneel, steeds 
meer Brabantse ziekenhuizen die steeds meer patienten met dezelfde 
onbegrijpelijke ernstige symptomen melden - komen samen bij Bart Berden. 
Hij is niet alleen directeur van het ziekenhuis in Tilburg, maar ook de 
regionale coordinator van acute zorg in Brabant. Berden voelt zich 
overvallen, het gaat te snel. Op zondagochtend pakt hij de telefoon.

Nog diezelfde middag zitten in het Van der Valk Hotel in Uden zo'n 
twintig Brabantse artsen en bestuurders aan een grote zwarte tafel, op 
afstand van elkaar. Ook Jaap van Dissel is opgetrommeld. De kledingstijl 
is informeel: na het bericht van Berden is iedereen halsoverkop naar de 
vergadering gereden. Er worden geen handen geschud. Het is een dag voor 
de persconferentie waarop Rutte het handenschudden in de ban zal doen.

Kluytmans vertelt de ziekenhuisbestuurders en burgemeesters dat het 
virus al veel verder verspreid lijkt dan gedacht. De aannames van het 
RIVM kloppen niet: het virus komt niet alleen via het buitenland binnen. 
Nederland is zelf een brandhaard geworden.

Het zal nog vijf kostbare dagen duren voor die gedachte ook aan het 
Binnenhof is ingedaald.


Hoofdstuk 3. De kanteling
-------------------------

7 maart 2020 - Telefoontje uit Italie
-------------------------------------
103 mensen opgenomen
2 mensen overleden

Diederik Gommers zit thuis op de bank als zijn telefoon gaat. Het is 
zaterdag 7 maart, rond half elf 's avonds. Al weken volgt de Rotterdamse 
intensivist het nieuws over het coronavirus. Als voorzitter van de 
Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC) is hij op 27 februari 
voor het eerst aangeschoven bij het OMT. Hij kreeg er vaker het woord 
dan hij verwacht had. Hij moest uitleggen hoe de intensive care in 
Nederland werkt, hoeveel bedden er zijn - 1.150. Toen later die dag de 
eerste patient in Nederland werd gemeld, dacht hij: nu begint het hier.

Maar hoe erg het kan worden, realiseert hij zich pas na het telefoontje 
van 7 maart. Aan de andere kant van de lijn is Jozef Kesecioglu, een 
Utrechtse intensivist. Hij heeft net gebeld met zijn Italiaanse collega 
Maurizio Cecconi en speelt diens onheilspellende boodschap nu door aan 
Gommers. De coronapatienten hebben de ziekenhuizen in Noord-Italie in 
een paar dagen tijd overspoeld. 'Wij dachten ook dat het mee zou vallen, 
maar het valt niet mee', waarschuwt de Italiaan. 'Bereid je voor.'

Gommers gaat naar bed, maar het gesprek laat hem niet los. Zijn de 
Nederlandse intensive cares wel goed voorbereid? De volgende ochtend is 
hij vroeg wakker en schrijft hij een brief aan zijn leden: 'Het is nog 
stilte voor de storm en wij nuchtere Nederlanders bagatelliseren graag 
en denken dat het allemaal wel mee zal vallen. Ik wil graag een oproep 
doen dat iedereen ervoor zorgt dat de intensive care van ieder 
ziekenhuis er klaar voor is.'

Tien Nederlanders met corona liggen er op de intensive care als hij op 
maandagavond 9 maart in Nieuwsuur, tijdens zijn eerste tv-optreden ooit, 
waarschuwt voor een crisis op de IC. 'Dan heb je een oorlogssituatie en 
moet je keuzes maken wie wel en niet behandeld kunnen worden.'


9 maart 2020 - Blindvaren
-------------------------
175 mensen opgenomen
4 mensen overleden

In Bennebroek treffen elf mannen de laatste voorbereidingen voor hun 
wintersportvakantie in het Oostenrijkse Sankt Anton. Ze kennen elkaar 
van de basisschool van hun kinderen. Ze praten wel over corona, maar aan 
afzeggen denken ze niet: volgens de adviezen van Buitenlandse Zaken 
kunnen ze nog veilig afreizen.

Vlak voor het weekend heeft Jort Kelder aan tafel bij Jinek gezegd dat 
iedereen 'hysterisch' doet. Volgens hem is het virus te vergelijken met 
een griepje. Daaraan gaan nou eenmaal mensen dood. Zes op de tien 
ondervraagden in een peiling van Maurice de Hond vinden dat media de 
dreiging van het virus overdrijven.

Als Mark Rutte op maandagavond 9 maart met Jaap van Dissel aankondigt 
dat Nederlanders geen handen meer mogen schudden, is de sfeer 
ontspannen. Rutte heeft het over alternatieven als 'voetzoenen', en als 
hij Van Dissel aan het einde van de persconferentie toch een hand geeft, 
moet iedereen lachen. Meer lijkt niet nodig. Nederland is in control.

In Brabant zijn wel extra maatregelen nodig. Op dinsdag roepen 
veiligheidsregio's in Noord-Brabant op tot zeven dagen 'sociale 
onthouding'. Betaald voetbalwedstrijden en andere evenementen met meer 
dan duizend man in de provincie worden afgelast. Dat moet toch genoeg 
zijn, denken Brabantse bestuurders.

Op het vliegveld van Zurich huurt de vriendengroep uit Bennebroek een 
busje voor hun spullen. Terwijl ze naar Sankt Anton rijden, verschijnt 
er in de groepsapp een bericht van twee mannen die al eerder waren 
afgereisd: MooserWirt, hun favoriete apres ski, is dicht vanwege corona. 
Een geruststellend bericht. Blijkbaar zitten de autoriteiten er bovenop. 
Bij aankomst horen ze dat het skigebied op maandag 16 maart wegens 
corona zal sluiten. Mazzel, denken ze, net na hun laatste vakantiedag 
daar.

In Nederlandse media verschijnen steeds meer dramatische beelden uit 
Italie. Ziekenhuisgangen liggen vol met patienten. Patienten liggen op 
hun buik, zodat machines makkelijker zuurstof in hun falende longen 
kunnen persen. Paniekerige Italiaanse artsen waarschuwen Europa: kom in 
actie tegen het virus voor het te laat is.

Terwijl het in de bergen rond Sankt Anton nog gezellig druk is in, 
kantelt in Nederland de publieke opinie. In tweets en tv-programma's 
wordt de snel oplopende Nederlandse curve van besmettingen vergeleken 
met die van Italie. We liggen acht dagen achter, zeggen experts die de 
noodzaak van verdere maatregelen willen onderstrepen. Wat in Italie 
gebeurt, met overstromende intensive cares en overwerkte artsen, dreigt 
over een week ook in Nederlandse ziekenhuizen. Discussies of Nederland 
niet te veel doet, maken plaats voor kritiek dat de overheid te weinig 
doet.

Maar Nederland vaart blind de storm in. In een brief aan Jaap van Dissel 
waarschuwt de vereniging van medisch microbiologen dat het RIVM door het 
'restrictieve testbeleid' een onjuist beeld van de virusverspreiding aan 
Nederland voorschotelt: 'De RIVM-data geven de indruk dat Brabant niet 
veel verschilt van Utrecht en dat de stijging van het aantal gevallen 
wel meevalt. Wij weten allen dat dat niet zo is.'

Ze roepen op tot ingrijpen voor het te laat is: meer testen om zicht te 
houden op verspreiding, ingrijpende maatregelen om de verspreiding af te 
remmen. Ondertekenaar van de brief is arts-microbioloog Ann Vossen, 
voorzitter van de microbiologenvereniging en lid van het OMT.

De dubbele positie van Vossen tekent de discussie binnen het OMT. Een 
deel van de experts wil maximaal testen, om zo zicht te houden op de 
verspreiding van het virus en nieuwe brandhaarden snel in te kunnen 
dammen. Anderen zien daar het nut niet van in, het virus is al te ver 
verspreid en er zou toch geen testcapaciteit voor zijn. Als de brief 
publiek wordt, ontstaat gedoe. Leden van de vereniging ergeren zich 
eraan dat het RIVM publiekelijk wordt afgevallen. Zulke 
meningsverschillen hou je binnenskamers.

Maar de richtingenstrijd is dan al ingehaald door het virus zelf. Op 
dezelfde donderdagochtend 12 maart dat microbiologen hun kritische brief 
sturen, praat viroloog Marion Koopmans het OMT bij over wat haar team de 
afgelopen dagen heeft ontdekt. Ze hebben de genetische samenstellingen 
onderzocht van de virusstammen uit Brabant. Die komen steeds minder vaak 
uit een al eerder bekende bron. In Brabant is het virus dus al overal. 
Voor Koopmans is dat het bewijs dat het coronavirus in Nederland niet 
meer op korte termijn uitgeroeid kan worden.

'In meerdere gebieden van Nederland is het indammen van de uitbraak niet 
meer mogelijk', concludeert het OMT. Het virus breidt zich zo snel uit 
dat het testen van alle mogelijk besmette patienten en het onderzoeken 
van hun contacten niet meer vol te houden is. GGD'en die de monsters bij 
patienten moeten afnemen, hebben niet genoeg personeel en 
beschermingsmiddelen en er dreigt schaarste van testmateriaal, zo meldt 
het OMT.

De stelligheid van het OMT is opmerkelijk, want op dat moment heeft nog 
niemand geinventariseerd wat die testcapaciteit eigenlijk is. Toch 
baseert het OMT er een verregaand besluit op: het bron- en 
contactonderzoek wordt voor heel Nederland losgelaten. De vermaarde 
verdedigingslinie van snel testen en opsporen waarachter Nederland zich 
veilig waande, wordt twee weken na de eerste vastgestelde besmetting 
definitief verlaten.

Het is alsof de dijkbewaking in het hele land wordt opgegeven omdat de 
Brabantse dijken overlopen. Het OMT schrijft zelf dat delen van 
Nederland het virus nog wel zouden kunnen onderdrukken, alleen in 
Brabant is de stroom patienten al te groot en onoverzichtelijk. Toch 
laten ook GGD'en in veel regio's waar het virus zich nog niet heeft 
gevestigd, het onderzoek lopen.

In Groningen en Friesland blijven GGD'en en labs volop testen. Toeval of 
niet, daar zal het virus geen voet aan de grond krijgen.

De rest van Nederland zet in op ongekende maatregelen om verdere 
verspreiding af te remmen.


12 maart 2020 - Hamsteren
-------------------------
349 mensen opgenomen
10 mensen overleden

Wie thuis kan werken, moet dat doen. Wie klachten heeft, moet sowieso 
thuisblijven. Alle evenementen met meer dan honderd mensen worden 
afgelast - musea, concertzalen en theaters moeten sluiten. Contact met 
ouderen en andere kwetsbaren moet worden vermeden. Nederland moet hen 
beschermen, zij hebben het meest te vrezen van dit virus. Het is een 
hallucinant lijstje maatregelen dat Bruno Bruins voorleest.

Rutte, Bruins en Van Dissel hebben journalisten opgeroepen voor een 
ingelaste persconferentie. Van Dissel legt uit dat GGD'en in Brabant 
niet meer kunnen uitzoeken waar alle infecties vandaan komen en dat er 
ook op andere plekken in het land onverklaarbare infecties opduiken. 'De 
situatie in Nederland is mogelijk aan het kantelen.'

Rutte vraagt begrip: het kabinet volgt deskundigenadviezen, maar moet 
met '50 procent van de kennis 100 procent van de besluiten nemen'. Dan 
kunnen er dingen misgaan. Rutte kijkt strak. Niets is over van de 
luchtige sfeer van de persconferentie op maandag, drie dagen eerder. 
Nuchterheid is omgeslagen in angst.

De persconferentie is amper afgelopen of burgers beginnen in de 
supermarkten houdbaar voedsel en wc-papier te hamsteren. Nog voordat er 
echt crisis is, blijkt de schokbestendigheid van de samenleving 
beperkter dan gehoopt, concluderen betrokkenen in de top van de 
crisisorganisatie bij het zien van de beelden van lege schappen.

Die avond in Sankt Anton zorgt de beveiliging van Anthony's Happy Valley 
Steakhouse dat er niet te veel mensen naar binnen gaan. Het is weer 
gezellig, en net als de avond daarvoor hebben de elf vrienden het gevoel 
dat ze in een Nederlandse kroeg zitten, zoveel landgenoten horen ze om 
zich heen. Ze maken flauwe grappen terwijl ze uit elkaars flesjes 
drinken. 'Hier, neem wat corona.'

's Nachts gaan op de corona-afdeling in het Tilburgse 
Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis stabiele patienten ineens hard 
achteruit. Intensivisten zetten alles op alles om ze tijdig te intuberen 
voor beademing. Ze zijn ontzet. Hebben ze iets gemist? Wat gebeurt hier? 
Gelukkig waren ze net als andere Brabantse ziekenhuizen al bezig met de 
uitbreiding van hun intensive care.

De echte tsunami aan patienten moet nog komen. Vanuit de brandhaarden 
die tijdens carnaval ontstonden, heeft het virus zich meer dan twee 
weken ongetest en dus ongestoord kunnen verspreiden. In Prinsenbeek 
worden huisartsen overstelpt met telefoontjes van bezorgde en zieke 
dorpelingen. Er zijn 'zeer veel mensen met griepachtige klachten', 
schrijven de huisartsen in een brief aan hun patienten. 'De meeste van 
hen zijn ziek geworden na carnaval.' Toch zal de lokale GGD al die zieke 
Prinsenbekers niet testen, melden de huisartsen. Alleen wie ernstig ziek 
is of 'intiem contact' heeft gehad met een bewezen coronapatient kan een 
test krijgen. Ook carnavalsvoorzitter Meeuwissen wordt niet getest. Dat 
hij zijn smaak en geur is verloren, is voor de huisarts voldoende 
bewijs: corona.

Halverwege de vrijdagmiddag slaat in Sankt Anton de paniek toe. Boven op 
de berg ziet een deel van de vriendengroep dat ze tijdens het skien 
allerlei oproepen hebben gemist van hun maten die na de lunch beneden 
bleven hangen. Het Oostenrijkse bergdorp gaat in quarantaine, als ze 
niet snel weg zijn, zitten ze er straks vast. Zo snel ze kunnen, dalen 
ze af. De chauffeur van het busje appt: 'Gasten, zijn jullie er al? Ik 
wil NU wegrijden.' In het dal is het chaos. Vluchtende toeristen dumpen 
hun gehuurde skispullen in groeiende stapels voor de winkels. Mensen 
rennen rond op sokken, rolkoffers achter zich aan, op zoek naar een lift 
om het gebied uit te komen. Terwijl politieagenten de uitvalswegen 
beginnen af te zetten, rijdt de vriendengroep weg in het busje. Onderweg 
bespreken ze telefonisch met hun partners hoe ze thuis in quarantaine 
kunnen gaan.

Ze gaan op weg naar een Nederland waar de stations stil zijn en de 
straten uitgestorven. Er zijn 614 mensen positief getest. In 
werkelijkheid, zo volgt uit latere berekeningen van het Imperial College 
London, zijn al tussen de 67.000 en 95.000 mensen besmet.

In het weekend worden de elf mannen uit Bennebroek allemaal ziek. Ze 
hebben keelpijn, hoge koorts, voelen zich beroerd. In de week die volgt, 
verandert in Brabant de stroom coronapatienten in een vloedgolf die over 
de provinciale grenzen heen spoelt.


Hoofdstuk 4. Paniek
-------------------
628 mensen opgenomen
40 mensen overleden

Na een week waarin bijna elk besluit een dag later alweer ontoereikend 
bleek, wil Mark Rutte zondag 15 maart 'met de benen op tafel' 
reflecteren en vooruitkijken. Informeel, zonder agenda en notulen, in de 
rust en afzondering van het door bomen beschutte Catshuis. Hij heeft de 
vicepremiers uitgenodigd, een paar topambtenaren en woordvoerders van 
betrokken ministeries, Jaap van Dissel en intensivist Diederik Gommers.

Ook minister van Onderwijs Arie Slob is erbij. Was donderdag nog 
besloten dat scholen mochten openblijven, vrijdagochtend waren veel 
schoolklassen al half leeg. Universiteiten sloten zelf hun deuren. 
Zaterdag zwol de roep om schoolsluiting aan, toen medisch specialisten 
daarvoor pleitten. In het Cathuis voelen ze dat de situatie onhoudbaar 
is.

Wetenschappelijk bewijs dat zo'n schoolsluiting het virus afremt is er 
niet, benadrukt Van Dissel. Vanaf zijn eerste persconferentie heeft 
Rutte gezegd dat hij zich laat leiden door experts. Zonder voorzet van 
het OMT gebeurt er niets. Maar nu besluit het kabinet een uitzondering 
te maken. De maatschappelijke druk is te groot geworden, de scholen gaan 
dicht.

De maatregelen van donderdag zijn ook alweer achterhaald, blijkt in het 
Catshuis. Van Dissel toont berekeningen waaruit blijkt dat de intensive 
cares alsnog overvol zullen raken zonder contactopsporing van besmette 
patienten. En dat hebben ze donderdag juist afgeschaft. Op deze manier 
zal er in mei een tekort aan IC-bedden ontstaan. In de zomer dreigen er 
zelfs meer dan vijfduizend IC-patienten te zijn. Ze moeten meer doen, en 
snel.

Om half zes die zondag kondigt Bruins aan dat alle horeca, seksbedrijven 
en sportclubs binnen een half uur moeten sluiten. Slob meldt dat de 
scholen vanaf maandag niet meer open gaan.

Het Catshuisoverleg staat in geen enkel draaiboek, maar zal steeds 
doorslaggevender blijken. Officieel blijven de adviezen van de experts 
in het OMT leidend en de ministeriele crisisoverleggen beslissend. Maar 
wat zondagochtend 15 maart begint als informeel samenzijn, wordt al snel 
de plaats waar de echte beslissingen worden genomen.

Van Dissel komt die zondag met een ontnuchterende boodschap. Zolang er 
geen vaccin is, wordt de samenleving pas resistent als zo'n acht miljoen 
Nederlanders de ziekte hebben gekregen. Hij gebruikt een woord dat 
vrijwel niemand aan tafel kent: 'groepsimmuniteit'.

Er zijn verschillende mogelijkheden, schetst hij. Je kunt het virus vrij 
laten uitrazen. De bevolking zal dan al voor de zomer immuun zijn, maar 
de zorg wordt overspoeld en tienduizenden zullen sterven. Je kunt ook 
besluiten geen sterfte en besmettingen te accepteren, maar dan moet de 
samenleving in afwachting van een vaccin meer dan een jaar op slot. En 
als de maatregelen versoepeld worden, zal het aantal besmettingen snel 
oplaaien.

Als ze horen dat een vaccin nog minstens een jaar op zich zal laten 
wachten, realiseren de politici in het Catshuis zich dat dit geen korte 
en felle strijd wordt. Nederland zoals het was keert voorlopig niet meer 
terug.

Het derde scenario accepteert dat het virus niet meer verdwijnt, maar 
remt de verspreiding af door extra maatregelen. Hebben die effect, dan 
wordt meer vrijheid mogelijk. Als je het zo doseert dat de zorg niet 
overbelast raakt, krijg je uiteindelijk ook groepsimmuniteit. Hoewel het 
op die manier jaren kan duren.

De volgende dag neemt premier Rutte die gedachte over in een 
tv-toespraak. Het is de eerste keer in bijna vijftig jaar dat een 
Nederlandse premier live het land toespreekt. Zijn team werkt de hele 
dag aan de speech, Van Dissel leest mee en accordeert de alinea's over 
groepsimmuniteit. Er wordt geen expliciet strategisch besluit genomen: 
Van Dissels middenweg wordt als de vanzelfsprekend verstandigste gezien. 
Het virus is immers niet meer volledig uit te bannen, en Nederland 
jarenlang op slot kan ook niet.

Het is geen gemakkelijke boodschap, erkent Rutte in zijn sombere 
toespraak, maar 'de realiteit is dat het coronavirus onder ons is en 
voorlopig ook onder ons zal blijven'. Tot er een vaccin is kan Nederland 
de verspreiding afremmen. Uiteindelijk zal een 'groot deel van de 
Nederlandse bevolking met het virus besmet raken' en zo 'gecontroleerd 
groepsimmuniteit' opbouwen. Die zal een 'beschermende muur' vormen rond 
kwetsbaren en ouderen, zegt hij. 's Avonds in Nieuwsuur zegt Van Dissel 
nog dat 'we het virus gecontroleerd willen laten rondgaan onder de 
gezonde bevolking'.

Sommige OMT-leden zitten verbaasd voor de televisie. De drie scenario's 
die Rutte schetst, kennen ze. Maar een advies over groepsimmuniteit via 
besmettingen hebben ze helemaal niet gegeven. Laat staan dat er een hard 
besluit genomen is dat dit het pad is dat Nederland kiest.

Twee dagen later zegt Rutte dat er een 'misverstand' is ontstaan: 
groepsimmuniteit is geen doel op zich. Maar het kwaad is geschied. Hij 
heeft een klein legertje critici doen ontwaken dat de opmerkingen over 
groepsimmuniteit ziet als het simpelweg accepteren dat in Nederland 
duizenden mensen moeten sterven.

Intussen berekent een man thuis achter de computer dat Nederland al 
afstevent op het scenario dat Rutte ten koste van alles wil vermijden: 
een onhanteerbare explosie van zieken. Niet in de zomer. Al binnen een 
paar weken.


16 maart 2020 - Ongeloof
------------------------
812 mensen opgenomen
64 mensen overleden

Arts-microbioloog Jan Kluytmans zit thuis. Toen hij zorgpersoneel ging 
testen, bleek hij zelf ook positief te zijn. Een dag later testte hij 
weer negatief en klachten heeft hij niet, maar uit voorzorg blijft hij 
weg uit het ziekenhuis. Deze maandagochtend kijkt hij naar de 
coronacijfers van het RIVM. Landelijk zijn er 24 doden. Dat lijkt nog 
mee te vallen maar bijna al die doden, weet hij, zijn in Brabant 
gevallen. Met een Brits epidemiologisch model dat hij van internet 
plukt, rekent hij terug hoeveel Brabanders dan tweeenhalve week eerder 
besmet moeten zijn geraakt. En hoeveel nieuwe mensen door die groep 
aangestoken kunnen zijn en dus nu besmet in de provincie rondlopen. Hij 
schrikt, kan zijn ogen bijna niet geloven. Hij wil het ook niet geloven.

Het RIVM telt op die dag in totaal 1.413 besmette Nederlanders, van wie 
146 op de IC liggen. Maar zijn model vertelt Kluytmans dat er alleen al 
in Brabant minimaal 42.000 mensen besmet zijn. Als je de cijfers 
doortrekt, zullen duizend van hen binnen twee of drie weken op de 
intensive cares terecht komen. En Kluytmans weet: Brabant heeft 
tweehonderd IC-bedden, die ook in normale tijden grotendeels bezet zijn.

Het zal nog vier dagen duren voor de berekeningen van Kluytmans het 
denken aan het Binnenhof veranderen. Want als zijn cijfers op dinsdag 17 
maart via ziekenhuiscoordinator Bart Berden op het ministerie terecht 
komen, gelooft topambtenaar Angelique Berg haar ogen niet. Dit kan niet 
waar zijn, zegt ze. Ze vraagt Berden de cijfers voor te leggen aan 
RIVM-modelleur Jacco Wallinga. Die moet de berekening eerst maar 
bevestigen.

Veel ambtenaren op het ministerie zijn die week dagenlang noodgedwongen 
bezig met iets anders dan crisisbestrijding: de voorbereiding van een 
Kamerdebat over de aanpak van het virus. Dat dreigt volkomen uit de hand 
te lopen. Vijftien Kamerleden willen spreken, vijf ministers moeten 
komen. Het parlement negeren kan niet: dan stel je de democratie buiten 
werking. Maar voor veel ministers en ambtenaren die vat op de crisis 
proberen te krijgen, voelt het toch als verspilde tijd.

Het is de meest chaotische week van de coronacrisis. Terwijl voor half 
Nederland het leven tot stilstand is gekomen, komen mensen op 
ministeries en het RIVM, politiebureaus en gemeentehuizen, in 
ziekenhuizen, laboratoria en verpleeghuizen, in crematoria en op 
begraafplaatsen juist tijd tekort. Ze leven op adrenaline, maken extreem 
lange dagen, kunnen nauwelijks meer dan een dag vooruit kijken.

Op woensdag ziet intensivist Diederik Gommers bij een bezoek aan 
ziekenhuis Bernhoven in Uden hoe een patient bij de ingang van de eerste 
hulp moet wachten op een plek tot twee andere patienten zijn weggevoerd 
- naar lijkwagens. Verpleegkundigen vertellen verhalen over patienten 
die stabiel lijken, dan opeens heel snel gaan ademen en bijna direct 
overlijden, nog voor de familie er is. Ze zeggen dat ze het zo druk 
hebben met de levenden dat ze geen tijd hebben om even een hand vast te 
houden van de stervenden. De toekomst die Kluytmans voorrekende, dient 
zich al aan.

Die middag en avond debatteert de Kamer. Bruins heeft het zwaar. Rond 
het kabinet zien ze al weken dat deze minister, die doorgaans in de 
luwte werkt met overzichtelijke dossiers, dit dossier eigenlijk niet 
aankan. Als ze hem stukken voorleggen, merken topambtenaren dat de 
inhoud niet meer tot hem doordringt. Als Bruins de Kamer toezegt 
medische mondkapjes te gaan confisqueren, weten ze in het kabinet dat 
hij de controle kwijt is. Met zo'n verregaande maatregel zou hij anders 
nooit instemmen.

Kort daarop, na zeven uur vergaderen, zakt hij ineen. De volgende 
ochtend legt hij zijn ministerschap neer.

Bruins zit bij de dokter als er donderdagochtend op de derde etage van 
het ministerie spoedoverleg is over de cijfers van Kluytmans. Aanwezig 
zijn onder meer Berden, topambtenaar Angelique Berg en Ernst Kuipers, 
die ook voorzitter is van het landelijke ziekenhuizennetwerk. 
RIVM-modelleur Wallinga belt in. De cijfers van Kluytmans kloppen, zegt 
hij.

Niemand twijfelt meer: de zorg in Brabant zal binnen een paar dagen zo 
overspoeld worden, dat ziekenhuizen patienten zullen moeten weigeren.

Die avond melden zich zestig coronapatienten op de spoedeisende hulp in 
Tilburg, drie keer zo veel als de week daarvoor.


19 maart 2020 - Jij gaat het doen
---------------------------------
1.587 mensen opgenomen
150 mensen overleden

Hoewel hij vicepremier is, heeft Hugo de Jonge als de minister die 
verantwoordelijk is voor langdurige zorg tot dan toe een bijrol gehad. 
Als Rutte zijn persconferenties geeft, praat De Jonge ministers die niet 
in het crisisteam zitten bij over de genomen besluiten. 
Donderdagochtend, als iedereen zich afvraagt hoe het met Bruins zit, 
heeft hij zijn handen vol aan zijn eigen zaken: hij wil alle 
verpleeghuizen in Nederland sluiten voor bezoek, om de bewoners tegen 
corona te beschermen.

Dan belt Rutte: 'Bruno stopt, jij gaat het doen.' Een vraag is het niet. 
PvdA'er Martin van Rijn komt hem ondersteunen.

De Jonge laat zich direct bijpraten door ambtenaar Angelique Berg. Van 
alles is te weinig, hoort hij: beschermingsmiddelen, testcapaciteit, 
IC-bedden.

Brabantse ziekenhuizen proberen vrijdagochtend patienten te verplaatsen 
zoals ze dat gewend zijn: door te bellen met andere ziekenhuizen. Maar 
de aantallen zijn simpelweg te groot. Het Zwolse Isala Ziekenhuis krijgt 
de vraag of ze honderd patienten willen opnemen.

Die avond belt De Jonge Erasmus MC-bestuurder Ernst Kuipers. Ze voegen 
Brabander Berden toe aan het gesprek. Brabant kan het niet meer alleen, 
concluderen ze. Als er niets gebeurt, liggen de intensive cares de 
volgende dag vol. Kuipers stelt een bijna militaire structuur voor: een 
landelijk coordinatiecentrum waar wordt bijgehouden waar de lege 
IC-bedden zijn en patientenverplaatsingen worden geregeld.

Er liggen die vrijdag 357 coronapatienten op Nederlandse IC's - 210 meer 
dan toen Kluytmans vier dagen eerder begon met rekenen.

De volgende ochtend staan voor ziekenhuis Bernhoven in Uden twintig 
ambulances om patienten naar de rest van Nederland te vervoeren. Ook uit 
andere Brabantse ziekenhuizen worden patienten verplaatst. Defensie 
helpt met de coordinatie. Het eerste weekend verloopt chaotisch: in 
onder meer Amsterdam, Groningen en Venlo arriveren ambulances of 
tourbussen met coronapatienten waar ziekenhuizen niks van weten.

De Brabantse intensive cares stromen dat weekend net niet over.

Op geen enkel moment in de coronacrisis zijn de gevreesde Italiaanse 
toestanden zo dichtbij geweest als dat weekend in Brabant, concluderen 
betrokken medici achteraf. Een acute ramp is voorkomen.


Hoofdstuk 5. Files bij de stranden
----------------------------------

22 maart 2020 - NL-Alert
------------------------
2.501 mensen opgenomen
331 mensen overleden

De oven van het crematorium in Uden draait overuren. Om acht uur 's 
ochtends start de ochtendploeg de eerste verbranding. 's Avonds om half 
twaalf sluit de avondploeg de oven af. In de tussentijd zijn er negen 
crematies en nemen evenveel families afscheid van hun dierbaren. Koffie 
en condoleance mogen niet meer, na de dienst staan de nabestaanden 
direct weer buiten. Op de parkeerplaats zijn hartjes geschilderd op 
anderhalve meter van elkaar, waar ze kunnen gaan staan om na te praten.

Twee weken na de spoedbijeenkomst in de Udense Van der Valk is het 
Oost-Brabantse plaatsje de Nederlandse brandhaard geworden.

Zaterdag 21 maart is een prachtige voorjaarsdag. Bij populaire stranden 
staan files, sommige treinen zitten vol dagjesmensen. Natuurgebieden 
lopen vol, ook in Brabant. Oproepen van ziekenhuismedewerkers op sociale 
media om vooral binnen te blijven, halen weinig uit: zondag is het nog 
drukker. Die dag liggen er 573 coronapatienten op de IC's.

In het Catshuis denken ze: dit moet stoppen. De Nationaal Coordinator 
Terrorismebestrijding en Veiligheid stelt voor een NL-Alert te 
versturen. Om 11:29 zoemen alle mobieltjes in Nederland. 'Volg 
instructies Rijksoverheid op: houd 1,5 meter afstand! Bent u ziek of 
verkouden? Blijf thuis. Bescherm uzelf en de mensen om u heen. Samen 
tegen Corona.' Ook op het Catshuis gaan de telefoons af. 'Kijk, het 
werkt', grapt Rutte.

Er moeten extra maatregelen komen, besluiten ze in het Catshuis. Het 
land volledig afsluiten en mensen verbieden om naar buiten te gaan, 
zoals bij de lockdowns in Zuid-Europese landen, willen de bestuurders 
niet. Het zou te ver gaan, niet bij het liberale Nederland passen ook. 
Rutte heeft een ander idee: een 'intelligente lockdown'.

De lockdown mag intelligent heten, de presentatie ervan in een 
persconferentie op maandag is chaotisch. Er komt een 
samenscholingsverbod, maar waar geldt het precies? Wat is een 
samenscholing? De uitleg van minister Ferdinand Grapperhaus (Justitie, 
CDA) schept vooral verwarring. Alsof het vergeten is, maakt het kabinet 
later in de avond nog bekend dat instellingen voor jeugd, gehandicapten 
en geestelijke gezondheidszorg hun deuren voor bezoekers sluiten. De 
volgende dag worden de centrale eindexamens voor het voortgezet 
onderwijs geschrapt.

Pas na vier dagen overleg hebben burgemeesters genoeg duidelijkheid om 
de maatregelen in noodverordeningen vast te leggen. 'Dat had zeker 
strakker gekund', zal Rutte later toegeven.
RIVM-directeur Van Dissel heeft woensdag 25 maart eindelijk een glimpje 
hoop te bieden. In een briefing voor Kamerleden zegt hij dat de eerste 
effecten van maatregelen zichtbaar zijn: de snelheid waarmee het virus 
zich verspreidt, lijkt af te nemen.

Maar die boodschap wordt overschaduwd door wat intensivist Diederik 
Gommers direct daarna zegt. Zonder 'centrale militaire aansturing' van 
de IC-capaciteit gaat het alsnog mis, zegt hij. Er liggen die dag 753 
coronapatienten op de IC's, 100 meer dan een dag daarvoor, 529 meer dan 
een week eerder. Als de stijging zo aanhoudt, vertelt Gommers, kan 'de 
Nederlandse gezondheidszorg het gewoon niet aan'. Secondenlang is het 
stil in de zaal.

In het crematorium in Uden krijgt locatiemanager Kee Ceelen twintig 
meldingen per dag - normaal vijf. De negen koelcellen liggen vol, de 
mobiele koelunit met negen plekken die half maart achter het gebouw is 
geplaatst ook. En nog moet ze mensen doorsturen naar een ander 
crematorium, zelfs een oude Udenaar die zijn hele leven het dorp niet 
uit was geweest. Zijn dochter huilt aan de telefoon. Op 1 april komt een 
kist binnen zonder naam en zonder identificatienummer. Wie de overledene 
is, is niet te achterhalen zonder hulp van familieleden. Als Ceelen de 
uitvaartondernemer die de kist heeft gebracht vraagt hoe dat komt, barst 
die in tranen uit. 'Dit is me nog nooit gebeurd', zegt ze. 'Ik heb het 
zo druk...'
H
et virus trekt een diep spoor door de Brabantse dorpen. In Uden hebben 
ze diensten voor broers en zussen. Soms stellen ze een uitvaart uit tot 
de partner ook overleden is. In een normale maand worden in het centrum 
zo'n 85 mensen gecremeerd, in april zullen het er 188 zijn.


5 april 2020 - Code Zwart
-------------------------
8.099 mensen opgenomen
2.287 mensen overleden

Mark Rutte weet wat een crisis is. De schietpartij in een winkelcentrum 
in Alphen aan den Rijn, in 2011. De ramp met MH17 in 2014. De 
tramaanslag in Utrecht, vorig jaar.

Maar in deze crisis moet hij zelf beslissen over leven en dood.

Het aantal coronapatienten op de IC's blijft toenemen. Op zondag 5 april 
liggen er 1.302 - ruim 150 meer dan de volledige reguliere capaciteit. 
Het zijn angstwekkende aantallen, die precies de modellen volgen die 
Kluytmans, Gommers en het RIVM twee weken eerder hebben besproken. 
Angstwekkender is nog dat aan de dagelijkse stijging maar geen einde 
lijkt te komen.

Huisartsen door heel Nederland bellen in die dagen hun oudere patienten 
op. Sommigen omdat ziekenhuizen erom vragen. Anderen op eigen 
initiatief, zoals een huisarts uit het midden van het land. Hij deed het 
al toen er geen corona was: praten over het einde. Vaak bleken mensen er 
zelf al over te hebben nagedacht. Nu wordt het gesprek opgedrongen door 
een naderend virus. Toch doet hij het: zijn patienten moeten de 
gelegenheid krijgen regie te houden, nu ze nog gezond zijn. Als iemand 
eenmaal corona heeft en te kortademig is om te praten ben je te laat, 
vindt hij.

De Nederlandse ziekenhuizen proberen het aantal IC-bedden in tien dagen 
te verdubbelen, naar 2.400. Ernst Kuipers, bestuurder van het Erasmus 
MC, belt intussen dagelijks met Duitse ziekenhuisdirecteuren: kunnen zij 
bedden beschikbaar stellen aan Nederlandse patienten? De zorgminister 
van deelstaat Noordrijn-Westfalen zegt Kuipers uiteindelijk zeshonderd 
IC-bedden toe. Voor het eerst in de crisis is er opluchting bij de 
Rotterdamse medici.

Toch blijft de vrees dat het niet genoeg zal zijn. Dan dreigt Code 
Zwart.

Artsen maken altijd keuzes over wie er behandeld kan worden en wie niet. 
Meer dan in andere landen wegen Nederlandse artsen de verwachte 
levenskwaliteit van oudere patienten mee bij de vraag of ze iemand 
zullen behandelen. Je kunt een 85-jarige wel weken op de intensive care 
leggen, maar die zal daarvan nooit meer herstellen. Heeft behandelen dan 
wel zin? Het is een logisch gevolg van de moraal dat zorg 'zinnig' moet 
zijn.

Bij Code Zwart is dat anders. Dan weiger je patienten niet omdat 
behandelen geen zin heeft, maar omdat de bedden en artsen op zijn. De 
patient zelf heeft niets meer te kiezen. Wie ouder dan zeventig is en 
Covid-19 heeft, zal de intensive care niet meer op mogen en 
hoogstwaarschijnlijk overlijden. Ook mensen die gezond genoeg zijn om de 
IC te kunnen overleven en daarna nog toekomst hebben.

Over die leeftijdsgrens gaat het zondagochtend 5 april in het Catshuis. 
Je kunt dokters van alles vragen, vinden de medici die aan tafel zitten. 
Maar voor God spelen doen ze niet. Het uitroepen van Code Zwart, waarmee 
zeventigplussers zonder medische reden aan hun lot worden overgelaten, 
moet genomen worden door politici.

Maar die willen dat niet. Kunnen dat niet. Durven dat niet. In de Tweede 
Kamer heeft minister De Jonge onder druk van onder meer de partij 50Plus 
toegezegd dat leeftijd geen criterium zal zijn. Hij wil zo'n keuze niet 
maken, zegt De Jonge in het Catshuis, Rutte noemt een harde 
leeftijdsgrens 'onacceptabel'. De discussie loopt hoog op: het is een 
botsing tussen medici die straks aan patienten moeten uitleggen dat ze 
niet behandeld zullen worden, en politici die de keuze over leven en 
dood aan kiezers moeten uitleggen. Ze komen er die ochtend niet uit.

Het besluit hoeft uiteindelijk niet genomen te worden. Drie dagen later, 
op 8 april daalt het aantal coronapatienten op de IC ineens - van 1.313 
naar 1.285. De daling zet door, veel sneller dan verwacht. Twee weken na 
de verhitte discussie in het Catshuis lijkt het alweer een probleem uit 
een andere tijd. Er liggen dan minder dan duizend mensen met Covid op de 
intensive care.

Nederland bereikt de zwarte fase nooit - dankzij Duitse hulp en door de 
rappe opschaling van de Nederlandse IC-capaciteit. Maar ook omdat 
duizenden ouderen die overlijden aan het virus, nooit in het ziekenhuis 
terechtgekomen zijn.


Hoofdstuk 6. De stille ramp
---------------------------

Dominostenen
------------

In het Rotterdamse verpleeghuis De Leeuwenhoek begint het op woensdag 18 
maart, twee dagen voor Hugo de Jonge de verpleeghuizen voor bezoek 
sluit. Op de afdeling voor dementerenden, woonkamer Stanvaste, is net 
een bewoonster overleden met coronaklachten, maar het testresultaat is 
nog niet binnen. Dan klaagt een man van dezelfde woonkamer over pijn in 
zijn rug. De arts van dienst ziet dat hij hoest, hij moet in isolatie. 
Dat gebeurt ook met een tweede man, die koorts heeft. Verpleegkundigen 
nemen de temperatuur op van alle woonkamergenoten. Ze hebben geen 
koorts, maar wel een hogere temperatuur dan normaal.

De volgende dag worden elf bewoners van Stanvaste ziek. Alsof je een 
rijtje dominostenen ziet omvallen, denkt een verpleegkundige. Steeds 
gebeurt hetzelfde: eerst komt het hoesten, dan de koorts. Met opkomende 
misselijkheid verdwijnt de eetlust en begint diarree. Ouderen die 
vroeger gezellig babbelden, vallen stil. Terwijl ze van de een naar de 
ander hollen, zien verpleegkundigen bij sommigen al angst in de ogen. 
Het personeel is radeloos, wat moeten ze doen? Duidelijke instructies 
hebben ze niet.

De doos beschermingsmiddelen op de afdeling raakt snel leeg. De 
mondkapjes die ze dan krijgen zijn zo dun dat ze er met het warme vocht 
van hun adem al snel gaten in blazen. Wat ze daarna krijgen is beter, 
maar schaars: van de leiding moeten ze een hele dag met twee mondkapjes 
en een schort doen. Hoewel hun afdeling sinds het eerste sterfgeval 
afgesloten is, moeten ze soms spullen bij andere, nog 'schone' 
afdelingen halen. Een verpleegkundige die zich niet lekker voelt, wordt 
onder druk gezet om toch te komen werken. Er is al zo weinig personeel.

Terwijl bestuurders zich richten op het overeind houden van de 
Nederlandse ziekenhuizen, zal het coronavirus in veel verpleeghuizen 
genadeloos huishouden.

De Jonge gaat bij verpleeghuizen op bezoek, en hoort de klachten en 
zorgen. In het Catshuis vraagt hij er regelmatig aandacht voor. Premier 
Rutte weet wat er gaande is: in het Haagse verpleeghuis van zijn eigen 
moeder heerst het virus. Niet voor niets besluiten ze de verpleeghuizen 
op 20 maart af te sluiten, nog voor de 'intelligente lockdown' begint. 
Het is voor betrokkenen een van de heftigste besluiten die ze in de hele 
crisis nemen. Ze beseffen dat ze daar juist de kwetsbaarsten eenzaam 
achterlaten.

Door de sluiting van de huizen, is de gedachte, kunnen bezoekers de 
bewoners niet besmetten. Maar ondanks herhaalde waarschuwingen wordt aan 
een andere grote risicofactor niets gedaan: het zorgpersoneel. Slecht 
beschermd en ongetest, zijn zij het die in vermoedelijk veel 
verpleeghuizen hebben bijgedragen aan de verspreiding van het dodelijke 
virus.


Wanhoopsmail
------------

Op 26 maart, om kwart voor twaalf in de avond, stuurt Wouter van Soest 
een wanhopige mail naar ambtenaren op VWS en tientallen betrokken 
zorgbestuurders. Van Soest, directeur van verpleeghuizenkoepel Actiz 
weet dat ambtenaren ook zien hoe groot de problemen in verpleeghuizen 
zijn, en keihard werken om ze op te lossen. Maar waarom komen er niet 
meer mondkapjes en andere beschermingsmiddelen naar de verpleeghuizen? 
Wordt de langdurige zorg wel serieus genomen? 'In sommige regio's 
dreigen medewerkers en masse (!) werk neer te leggen als er niet (snel 
en veel) spullen komen.'

Hij kan niet uitsluiten dat zijn bestuur de dag daarop zal kiezen voor 
'escalatie naar de minister (en wellicht de pers)'. Dat dat niet helpt, 
weet hij, 'maar ik meld t zodat het jullie niet verrast'.

De wanhoopsmail van Wouter van Soest komt na bijna een maand van 
vruchteloos overleg tussen het ministerie en de organisaties in de 
langdurige zorg. Dat begint al op 28 februari, de dag nadat Nederland 
zijn eerste officiele coronapatient meldt. In de weken die volgen 
stapelen de frustraties zich op. Organisaties voor gehandicapten-, 
ouderen- en thuiszorg vertellen ambtenaren keer op keer dat ze 
nauwelijks aan beschermingsmiddelen kunnen komen. Dat de richtlijnen van 
het RIVM voor het gebruik van die hulpmiddelen onduidelijk zijn, of zo 
onrealistisch dat het wel lijkt of het RIVM geen idee heeft wat er in de 
langdurige zorg gebeurt.

Pogingen om handschoenen, mondkapjes en schorten bij verpleeghuizen te 
krijgen, verlopen moeizaam. Ambtenaren verwijzen de verpleeghuizen naar 
de regionale netwerken voor acute zorg, die de beschermingsmiddelen 
verdelen. Een schijnoplossing, waarschuwen zorgbestuurders. Die 
netwerken worden gedomineerd door ziekenhuizen, in sommige regio's is de 
langdurige zorg er zelfs niet op aangesloten. Die zal bij de verdeling 
van beschermingsmiddelen dus achteraan staan. Kan VWS niet de regie 
nemen? In de eerste weken van maart heeft een team ambtenaren op het 
ministerie nog zelf geprobeerd beschermingsmiddelen te kopen. Als het op 
21 maart voor het eerst lukt een lading mondkapjes binnen te halen, 
staan bij ambtenaren de tranen in de ogen. Maar op een wereldwijde 
vechtmarkt is dat voor het team van uiteindelijk veertig mensen vooral 
een frustrerende ervaring. Er komen duizenden tips binnen voor partijen 
beschermingsmiddelen, maar de meeste kunnen na dagen jagen de prullenbak 
in. En als er dan iets goeds tussen zit, is het ministerie vaak net te 
laat.

Het tekent volgens leveranciers en zorgorganisaties de pogingen van VWS 
om grip op de crisis te krijgen. Vol goede bedoelingen van hardwerkende 
ambtenaren, maar te traag, niet gericht op praktische oplossingen en met 
te weinig kennis van de zorgwereld.

Zo werken duizenden zorgmedewerkers door met veel minder bescherming dan 
ze zouden willen, en dan nodig is. Niet alleen in verpleeghuizen en 
andere instellingen, ook in de wijkverpleging en de thuiszorg.


Doodvonnis
----------

Half maart krijgt een arts-microbioloog in het oosten van het land een 
radeloze verpleeghuisarts aan de lijn. Die wil op een afdeling met 
corona bewoners testen om de zieken van de gezonden te scheiden. Maar de 
GGD weigert: volgens de richtlijnen wordt er niet meer getest als er al 
twee bewoners van een afdeling positief zijn. Dan moet iedereen op de 
kamer blijven, en worden zieken geisoleerd verpleegd. Zo kan de ziekte 
zich niet verder verspreiden, is de gedachte.

Maar door het gebrek aan beschermingsmiddelen en zonder mogelijkheid 
zich te laten testen op corona kunnen verpleegkundigen niet voorkomen 
dat ze het virus toch verspreiden. Op afdelingen voor dementerenden komt 
er nog een probleem bij: die blijven soms niet op hun kamer, gaan 
dwalen. Ook in De Leeuwenhoek is een positief geteste bewoner regelmatig 
op de gangen te vinden. Later zal blijken dat een kwart van de 
medewerkers besmet was met corona.

Voor hele afdelingen in verpleeghuizen was het testbeleid een 
doodvonnis, zal de microbioloog later denken. Corona is voor deze 
bevolkingsgroep bijna net zo dodelijk als ebola.

Maandenlang vragen zorgbestuurders VWS om meer testen voor de langdurige 
zorg. Medewerkers zijn niet alleen bang zichzelf en hun eigen families 
te besmetten, maar ook de mensen voor wie ze zorgen. Waarom kunnen 
patienten en medewerkers niet vaker worden getest? Zorgmedewerkers 
moeten nu thuisblijven als ze klachten hebben, terwijl de werkdruk in de 
sector door alle zieken al enorm is.

Het RIVM, dat voorschrijft wie getest mag worden, de GGD'en die monsters 
moeten afnemen en de labs die die monsters moeten testen, hebben VWS 
sinds het uitbreken van de crisis steeds verteld dat meer testen 
moeilijk is. Dat heeft geleid tot steeds verdere inperking van het 
testbeleid.

Terwijl bewoners in het ene na het andere verpleeghuis bezwijken, 
belooft minister Hugo de Jonge dat alle zorgmedewerkers buiten 
ziekenhuizen zich vanaf 6 april bij klachten kunnen laten testen. Zo 
werkt De Jonge: publiekelijk zeggen dat iets gebeurt, omdat er vaak dan 
pas dingen in beweging komen. Feike Sijbesma, voormalig topman van 
chemieconcern DSM, moet als 'speciaal gezant' een doorbraak forceren. 
Hij moet de zaken omdraaien: eerst bepalen hoeveel testen er nodig zijn 
om corona zo goed mogelijk te bestrijden, dan zorgen dat die 
testcapaciteit er komt.

Maar als Sijbesma op het ministerie van Volksgezondheid navraagt hoe 
groot de Nederlandse testcapaciteit eigenlijk is, weet niemand het 
antwoord. Het wekt verbazing: drie weken eerder heeft het OMT het 
bronnenonderzoek opgegeven omdat er niet genoeg zou kunnen worden 
getest. Sijbesma schakelt consultancybureau McKinsey in om het uit te 
zoeken.

In De Leeuwenhoek is het grote sterven dan al begonnen.


Verwarring
----------

De Cobas 6800 en 8800 zijn de beesten onder de testmachines. Normaal 
gebruikt bloedbank Sanquin ze voor het testen van bloed. Nu zijn ze 
omgebouwd voor coronatesten. Vanaf 10 april kunnen er 3.600 tests per 
dag op draaien. Maar terwijl zorgpersoneel in de verpleeghuizen blijft 
horen dat er niet getest kan worden omdat er geen capaciteit is, zullen 
de machines wekenlang stilstaan.

Tot dan toe hebben de medisch-microbiologische labs alle testen gedaan. 
Het ministerie wil de testcapaciteit uitbreiden door ook veterinaire 
laboratoria in te schakelen, en de labs voor bevolkingsonderzoek en 
bloedlab Sanquin. Samen kunnen die duizenden tests per dag draaien.

De medisch-microbiologische labs moeten monsters aan de nieuwkomers 
doorsturen. Maar die verplichte herverdeling stuit op weerstand.

Het is 'ongewenst' en heeft 'risico's' om de andere labs zelfstandig 
diagnostiek te laten doen, schrijft de vereniging voor microbiologen in 
een intern stuk. Bij die labs staat namelijk geen arts-microbioloog aan 
het hoofd die de kwaliteit van de tests kan bewaken, de resultaten goed 
kan interpreteren en verder kan zoeken als hij de uitslagen niet 
begrijpt.

In een mail van 5 april schrijft Ann Vossen, voorzitter van de 
microbiologenvereniging en OMT-lid aan haar mede-microbiologen: 'Wij 
blijven er voor strijden dat ook dan [als de nieuwe labs meedoen] de 
medische microbiologische labs in de lead blijven.'

De bezwaren van de microbiologen zijn niet alleen inhoudelijk. Voor een 
deel van hen beinvloedt de omzet van hun lab hun inkomen. De 
medisch-microbiologische labs zijn ook bang om hun grip op de 
Nederlandse testmarkt kwijt te raken: in andere landen zijn veel 
kleinere labs al gefuseerd tot grote anonieme testfabrieken. Corona mag 
geen excuus zijn om dat in Nederland ook te gaan doen.

Op 17 april is het ministerie nog steeds druk bezig met een systeem om 
de landelijke verdeling van tests goed te regelen.

Verschillende leveranciers van testmateriaal en andere betrokkenen van 
buiten zien de pogingen van het ministerie om grip te krijgen op de 
testwereld met stijgende verbazing aan. In andere landen worden 
besluiten genomen. In Nederland wordt eindeloos overlegd tot iedereen 
het eens is.

Waarom duurt het zo lang om een ondersteunend ict-systeem op te zetten? 
Om de autootjes te regelen die de monsters naar de juiste labs moeten 
sturen? Waarom zijn er geen ambtenaren die weten hoe de testwereld in 
elkaar zit? Waarom lag een plan om grootschalig landelijk te testen niet 
gewoon klaar?

Verpleegkundigen uit de thuis- en verpleegzorg die in het nieuws horen 
dat ze eindelijk getest kunnen worden, worden bij verschillende GGD'en 
nog steeds geweigerd. Halverwege april lijken die GGD'en niet door te 
hebben dat de testregels verruimd zijn. Ook het RIVM zaait verwarring. 
In plaats van op 6 april de belemmeringen voor het testen van 
zorgmedewerkers in een keer weg te vagen, verruimt het instituut het 
testbeleid over een periode van vijf weken telkens een beetje.

Twee weken nadat het testen van alle zorgmedewerkers had moeten ingaan, 
erkent De Jonge in een brief aan branche-organisaties en GGD'en dat er 
'signalen' zijn over 'belemmeringen' - bijvoorbeeld over wie de test 
betaalt, de werkgever of zorgmedewerker zelf. Die moeten worden 
opgelost, benadrukt hij. Pas dan, zo blijkt uit een interne nieuwsbrief 
van VWS, begint GGD Nederland te inventariseren 'welke knelpunten worden 
ervaren bij het testen van zorgpersoneel'. Het duurt meer dan een maand 
voor de chaos rond het testen is opgelost. Pas op 12 mei laat het RIVM 
de laatste voorwaarde voor testen van zorgmedewerkers vallen - dat ze 24 
uur lang klachten moeten hebben.

Uiteindelijk sterft bijna de helft van de ruim zesduizend vastgestelde 
Nederlandse coronadoden in verpleeghuizen.


Epiloog. Balanceren op de rand
------------------------------

19 juni 2020
------------
11.846 mensen opgenomen
6.081 mensen overleden

De oven in het crematorium van Uden brandt weer van negen tot vijf. Soms 
herinnert locatiemanager Kee Ceelen zich de keer dat ze acht kisten uit 
de mobiele koelcel tilde omdat ze bij de achterste moest zijn. En dat ze 
dacht: dit zijn allemaal vaders en moeders. Hebben mensen boven de 
rivieren enig idee van wat hier is gebeurd, vraagt ze zich af.

In politiek Den Haag erkennen betrokkenen inmiddels dat het virus 
volkomen is onderschat. De zelfverzekerdheid van Nederland bleek 
misplaatst. Het systeem van testen en traceren, waar iedereen op 
rekende, viel na twee weken al om. Jarenlange bezuinigingen in de zorg 
hadden een systeem gecreeerd dat geen schokken aankon. Door de cultuur 
om vooral niet te veel zorg te bieden, gebeurde er zeker in het begin 
van de crisis te weinig.

De intelligente lockdown kwam, door de waarschuwing van 
arts-microbioloog Jan Kluytmans, net op tijd om nog erger te voorkomen, 
blijkt uit berekeningen van het RIVM. Zonder het thuiswerken, de 
gesloten cafes en restaurants, de afgelaste voetbalwedstrijden, de 
stille straten en de lege treinen, hadden naar schatting zo'n 23.000 
Nederlanders naar de intensive care gemoeten. Duizenden Nederlanders 
zouden thuis of in een ziekenhuiszaal zijn overleden.

Velen zijn opgelucht. Ze kunnen weer op het terras zitten, hoewel de 
tafels wat verder uit elkaar staan. Ze kunnen weer naar kapper en 
tandarts, die nu vaak achter een plastic hoofdscherm hun werk doen. Het 
is de 'anderhalvemetersamenleving' gaan heten. De kinderen gaan weer 
naar school. Thuiswerken is ingeburgerd.

Maar tienduizenden landgenoten hebben een heel andere crisis meegemaakt. 
Hun broers en zussen, ouders en kinderen, geliefden en vrienden 
stierven. Vaak eenzaam, zonder een afscheid.

Officieel overleden in Nederland ruim zesduizend mensen aan het 
coronavirus. Maar omdat er maandenlang amper getest is, ligt het 
werkelijke cijfer veel hoger. Een huisarts uit het midden van het land 
zag het bij een echtpaar. Beiden waren ziek, alleen de man van 75 had 
vastgestelde corona omdat hij in het ziekenhuis lag. Twee dagen na zijn 
dood overleed ook zijn vrouw. Zij was niet getest, kwam dus niet in de 
officiele RIVM-statistieken, maar dat ze door het virus overleed, staat 
voor de huisarts vast. Hij moest mondkapjes aan hun kinderen geven, 
zodat ze naar de begrafenis konden.

Per miljoen inwoners overleden in Nederland volgens de officiele cijfers 
351 mensen. In bijvoorbeeld Italie, Spanje en het Verenigd Koninkrijk 
overleden relatief ongeveer twee keer zo veel mensen. Maar in 
bijvoorbeeld Duitsland en Denemarken overleden maar 100 mensen per 
miljoen inwoners.

Veel van de mensen die corona overleefden, hebben nergens last meer van. 
Carnavalsvoorzitter John Meeuwissen kreeg na zes weken zijn smaak en 
geur weer terug.

Maar een onbekend aantal worstelt nog steeds met serieuze klachten. Van 
de elf vrienden uit Bennebroek die in Sankt Anton ziek werden, hebben 
vier er ruim drie maanden later nog last van. Een van hen heeft 
concentratie- en geheugenverlies, en het gevoel alsof hij door een 
rietje ademt. Hij kan nog steeds amper de trap opkomen. Tijdens een 
gesprek raakt hij buiten adem.

Door de lockdown kwam Nederland terecht in een economische crisis. Naar 
schatting 400.000 mensen zullen het komende jaar hun baan verliezen. De 
economische klap wordt naar verwachting twee keer zo groot als die van 
de kredietcrisis. De economie krimpt dit jaar met 6,4 procent.

De ziekenhuizen, vaak nog uitgeput van wat ze hebben meegemaakt, starten 
de reguliere zorg weer op - de schade van het stopzetten daarvan is 
onbekend. Ze hebben wanhoop, vertwijfeling, soms angst gekend. Maar bij 
veel medewerkers overheerst trots. Honderden vrijwilligers meldden zich, 
iedereen werkte samen, bevrijd van het bureaucratische keurslijf dat in 
normale tijden zoveel energie kost. Door de IC-capaciteit in korte tijd 
te verdubbelen, sleepten de ziekenhuizen Nederland door de acute fase 
van de crisis.

Dezelfde trots voelen ook veel verpleegkundigen in de langdurige zorg, 
maar bij hen wordt die getemperd door frustratie en verdriet. Waarom 
kregen ze niet meer steun van de overheid? Ze worstelen met 
schuldgevoelens: hebben zij ongewild mensen voor wie ze soms jarenlang 
hadden gezorgd de dood in gejaagd?

De leiding van verpleeghuis De Leeuwenhoek zegt in uiterst lastige 
tijden al het mogelijke te hebben gedaan om zijn bewoners zo goed 
mogelijk te beschermen, en voelt zich daarin gesteund door de conclusies 
van een door hen aangevraagd onafhankelijk onderzoek. Tekort aan 
beschermingsmiddelen is er volgens dat onderzoek nooit geweest. Op de 
hele Leeuwenhoek zijn 26 mensen zeker aan corona overleden, vermeldt het 
onderzoek. Hoeveel mensen vermoedelijk - maar ongetest - aan corona 
overleden, noemt het onderzoek niet.

Na drie maanden waarin de zorg het net hield, hebben vermoedelijk 
ongeveer een miljoen Nederlanders Covid-19 gehad. Om groepsimmuniteit te 
bereiken, moeten nog eens zeven miljoen Nederlanders ziek worden.

Het virus is onder controle - voor nu. Kleine uitbraken, zoals in 
vleesverwerkingsbedrijven en een Haagse moskee, tonen hoe makkelijk het 
virus om zich heen kan grijpen. Er hoeft maar dit te gebeuren, denken 
vooraanstaande virologen en medici. Nederland balanceert op de rand van 
de afgrond.

Deze week laaide het virus op in de Chinese hoofdstad Beijing. Scholen 
en universiteiten zijn gesloten, meer dan duizend vluchten afgelast en 
tientallen wijken in lockdown gegaan. Na 55 dagen zonder nieuwe 
besmettingen waren er ineens tientallen nieuwe patienten in een paar 
dagen tijd. Een deel leek terug te voeren op een voedselmarkt.


Reactie RIVM
------------

NRC heeft het RIVM schriftelijke vragen gesteld over zijn rol in de 
crisisbestrijding en verzocht om een achtergrondgesprek. Het verzoek 
werd afgewezen en op de vragen bleef antwoord uit. Door aanhoudende 
drukte is voor een goede, complete beantwoording op korte termijn geen 
tijd, aldus een woordvoerder. Het RIVM werkt aan een eigen 
reconstructie.

--------
(c) 2020 NRC Handelsblad