[D66] In de ban van de R (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #221)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Algemeen Dagblad
Datum:  11 juni 2020
Auteur: Joep Engels
URL:    
https://www.topics.nl/in-de-ban-van-de-r-we-weten-niet-of-het-virus-nog-verrassingen-voor-ons-in-petto-heeft-a14482833trouw/11dac86370ca9cb6d407b920486dfafb98b51a14dc73918689a300c48e86eaac/
Opm:    Inmiddels is de R groter dat 1.


In de ban van de R: 'We weten niet of het virus nog verrassingen
voor ons in petto heeft'
----------------------------------------------------------------
Maandenlang vormden zijn modellen de basis voor het indammen van het 
coronavirus. Nu ziet Jacco Wallinga hoe de R weer naar de een kruipt.

Zou de Dam opduiken in de coronastatistieken? De verontwaardiging was 
groot vorige week. Duizenden mensen op een kluitje, dat kon niet goed 
gaan. Voor een infectiebestrijder zijn dit situaties die je absoluut wil 
voorkomen, erkent Jacco Wallinga. 'De demonstranten stonden dicht op 
elkaar en riepen leuzen. Je zag de speekseldruppeltjes bij wijze van 
spreken in het rond vliegen. En misschien wel het belangrijkste: ze 
kwamen overal vandaan en wisten veelal niet wie naast hen stond. Als 
iemand later besmet blijkt met het virus, loopt het bron- en 
contactonderzoek geheid vast.'

Maar de modelleur van infectieziekten bij het RIVM en het Leids UMC weet 
ook: het was een incident dat de trend niet zal beinvloeden. Net zo min 
als die mooie Hemelvaartsdag toen iedereen naar het strand ging. Het 
aantal mensen dat nu in Nederland besmettelijk is, is volgens zijn eigen 
berekeningen gezakt naar ruim 1700. Dat is een op de 10.000 
Nederlanders. Het is nog maar een fractie van de aantallen twee maanden 
geleden. Wallinga: 'Niettemin blijft de kans reeel dat een paar mensen 
op de Dam het virus bij zich droegen en anderen hebben besmet. Maar 
misschien was niemand besmettelijk. Het waren er zeker geen honderd.'


De discipline versloft

Aan de reproductiefactor zal het niet te zien zijn, verwacht hij. Dit 
getal, dat aangeeft hoeveel anderen een besmet persoon gemiddeld 
infecteert, ligt nu al bijna drie maanden iets onder de een. 'Die factor 
R is vrij constant. Hij zwabbert hooguit door de onzekerheden in de 
berekeningen. Door die marge kan een piekje in de grafiek ook door het 
toeval komen en kunnen we dat niet op het conto van de Dam of 
Hemelvaartsdag schrijven.'

Wat Wallinga wel zorgen baart, is dat de reproductiefactor langzaam 
toeneemt en boven de een uit gaat komen. 'Dat was deels ingecalculeerd. 
De lockdown-maatregelen zijn begin van de maand versoepeld. De horeca 
ging weer open, net als de theaters en de middelbare scholen. Voor 1 
juli staat nog zo'n reeks versoepelingen gepland. Tegelijk zie ik de 
discipline versloffen. Mensen houden zich minder aan de basisregels. 
Onze hoop is dat het bron- en contactonderzoek van de GGD's goed gaat 
lopen. Daarmee kunnen we de R er weer onder krijgen. Zo niet, dan zie ik 
het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames weer toenemen deze zomer.'

Maandenlang stonden Wallinga's berekeningen aan de basis van het 
coronabeleid. Hoe druk wordt het op de intensive care? Krijgen we het 
virus onder controle? Is er al een effect van de lockdown te zien? Nu de 
eerste golf van de epidemie voorbij lijkt, verschuiven ook de vragen. 
Komt er een tweede golf? En kunnen we die met Wallinga's modellen zien 
aankomen?


De menselijke factor zit niet in de modellen

Hij waagt zich liever niet aan voorspellingen, vertelt hij op een 
werkkamer in een zo goed als verlaten RIVM-gebouw in Bilthoven. Daar 
zijn de modellen niet voor bedoeld. 'Ze worden gemaakt om beleidsmakers 
inzicht te geven in het effect van maatregelen. Kan het kwaad om de 
scholen weer te openen? Hoe groot is het te verwachten effect van de 
oproep om zoveel mogelijk thuis te werken? Zonder modelberekening is 
zo'n maatregel een blinde gok. Wij maken een schatting hoeveel bedrijven 
en werknemers aan zo'n oproep gehoor geven en berekenen vervolgens met 
onze modellen wat dat betekent voor het aantal contacten op kantoor en 
de drukte in de trein. En daarmee voor het aantal nieuwe besmettingen. 
Dat stelt je in staat een slecht plan bij voorbaat af te schieten. Maar 
als de grenzen weer opengaan, is het de vraag of mensen er dan ook op 
uit trekken. En hoe gaan ze dan op vakantie? Die menselijke factor zit 
niet in de modellen.'

De vragen over een tweede golf suggereren dat we het virus al begrijpen. 
'We hebben de modellen zo langzamerhand wel in de vingers, maar de 
ziekte is nog iets nieuws. De modellen kunnen goed verklaren wat wij tot 
nu toe van het virus hebben gezien. We weten niet of het virus nog 
verrassingen voor ons in petto heeft.'

Hij vergelijkt het met medisch onderzoek. 'Stel, je wilt weten of een 
nieuw geneesmiddel werkt. Dan test je het middel bij, zeg, duizend 
patienten die allemaal dezelfde ziekte hebben en vergelijkt het effect 
met duizend patienten met diezelfde ziekte die een placebo krijgen. Op 
basis daarvan kun je voorspellen of het middel zal werken bij een nieuwe 
patient. Wij hebben nu niet de kennis van duizend epidemieen, we hebben 
het over een nieuw, onbekend virus en een epidemie. En dan staan we nog 
aan het begin van die epidemie ook. We moeten niet vreemd opkijken als 
we af en toe iets nieuws ontdekken. Vandaar dat ik huiverig ben met 
voorspellingen.'


Een drukke stranddag zie je nog niet gauw terug in de cijfers

Intussen werkt minister Hugo de Jonge aan zijn dashboard. Een overzicht 
met signaalwaarden die hem moeten waarschuwen als het virus gevaarlijk 
de kop opsteekt. Het sein gaat op rood als drie dagen achtereen meer dan 
tien mensen op de IC belanden. Of meer dan veertig mensen in het 
ziekenhuis worden opgenomen. Of de R boven de een uitkomt. Ook dat zijn 
geen voorspellende waardes, ze zeggen meer wat er in de weken daarvoor 
gaande was.

Wallinga erkent dat je met deze waardes meer in de achteruitkijkspiegel 
kijkt dan vooruit. 'Maar het gaat ook om de duiding ervan. Hoe zorgelijk 
of dreigend is het als de wijzers boven de signaalwaardes uitkomt? Dat 
oordeel laat ik aan Den Haag.'

Maar vindt hij er zelf niets van? De minister zal toch met een vragende 
blik richting Bilthoven kijken als een sein op rood springt. 'Het aantal 
besmettingen is nu heel laag. Dat maakt het voorspellen extra moeilijk, 
de onzekerheden zijn bij deze lage aantallen heel groot. Anderzijds, als 
de R nu boven de een uitkomt, kunnen we dat een tijd lijden. Daarom 
schrik ik ook niet van incidenten als op de Dam of een drukke stranddag. 
Maar als het aantal besmettingen hoger is en ook de R groter is dan een, 
moet het roer snel om. Hoe snel? We hebben in maart gezien dat de piek 
in de IC-bezetting nog moest komen terwijl de lockdown was ingegaan. We 
kunnen zo'n opleving niet op zijn beloop laten. Maar we hebben voldoende 
geleerd van deze eerste golf om te weten wanneer we moeten bijsturen.'

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.