[D66] Terugkijken: Corona in Rusland (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #216)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amsterdammer #23
Datum:  3 juni 2020
Auteur: Eva Hartog
URL:    
https://www.groene.nl/artikel/vier-infectiepakken-en-negentien-mondkapjes


Corona: Onbeschermd Russisch zorgpersoneel
Vier infectiepakken en negentien mondkapjes
-------------------------------------------

In Rusland worden artsen op een voetstuk geplaatst - mits ze hun mond 
houden en niet doodgaan aan corona. 'De kans om ziek te worden is heel 
groot, ik denk er liever niet te veel over na.'

Het lijkt op een geheime operatie. Tot het laatste moment blijft de 
locatie van onze bestemming geheim. En als de witte auto van Anastasia 
Vasiljeva uiteindelijk stopt bij het Academisch Ziekenhuis nr.2 in het 
centrum van Moskou, laat ze de motor nog net niet stationair draaien. 
Twee teamleden die alvast zijn uitgestapt worden scherp teruggefloten. 
Hun witte infectiepakken trekken te veel aandacht.

'We zijn er', zegt Vasiljeva door haar telefoon. De kofferbak van een 
auto die voor ons staat geparkeerd gaat open. Nu mag iedereen naar 
buiten. 'Vaart maken, geen getreuzel.' Haastig loopt het team als een 
peloton witte marsmannetjes heen en weer om tientallen kartonnen dozen 
over te laden. De chauffeur kijkt toe vanaf een afstand, hij lijkt er zo 
min mogelijk mee te maken te willen hebben.

Achter het hek dat het territorium van het ziekenhuis markeert 
verschijnt nu een man in een nette jas en een map in zijn hand. 
Vanachter de tralies filmt hij de gebeurtenissen met zijn telefoon. De 
groep ziet het maar negeert hem. Als ze klaar zijn stapt iedereen snel 
weer in de auto. Gas geven, weg hier. Pas na een minuut of tien kan er 
weer worden uitgeblazen. 'Dat was een succesvolle dag. Geen politie. 
Niemand gearresteerd', resumeert Vasiljeva.

Afgaand op de spanning lijkt het of we net een lading cocaine of 
illegale wapens hebben afgeleverd. Maar de realiteit is een stuk 
banaler: in de dozen zaten mondkapjes, latex handschoenen en 
desinfecterende gel die de Russische vakbond Alliantie van Artsen heeft 
verzameld om uit te delen aan ziekenhuispersoneel. Personeel dat er nota 
bene zelf om heeft gevraagd.

Het is dan nog eind april en terwijl in Europa de corona-epidemie een 
hoogtepunt bereikt, begint het aantal besmettingen in Rusland nu pas aan 
tempo te winnen. Volgens de Russische cijfers zijn er zo'n 
vijftigduizend ziektegevallen en vierhonderd doden. Ter vergelijking: in 
Nederland is het aantal bevestigde coronadoden dan 3751.

Wekenlang kijkt Rusland met een tikkeltje zelfingenomenheid toe terwijl 
eerst buurland China en dan Europa bezwijkt onder Covid-19. Moskou zou 
een massale uitbraak hebben voorkomen door al in januari de landsgrens 
met China te sluiten en reizigers uit het buitenland scherp in de gaten 
te houden. Nadat in maart de eerste Russische coronadoden druppelsgewijs 
zijn geregistreerd worden ook alle internationale reizen stilgelegd. 
Toch is de zelfverzekerdheid nog steeds zo groot dat Rusland 
hulpmiddelen stuurt naar Italie, de Verenigde Staten en later ook 
Servie.

Veel zorgmedewerkers zijn minder optimistisch. Op hun werkplek noteren 
ze een schrijnend gebrek aan elementaire beschermingsmiddelen. Als de 
golf ook Rusland bereikt - en waarom zou hun land een uitzondering zijn? 
vragen sommigen zich hardop af - zou het weleens een slagveld kunnen 
worden. De zorgen worden nog vooral intern geventileerd en zijn veelal 
gericht aan dovemansoren. In sommige ziekenhuizen wordt volgens gelekte 
berichten het personeel opgedragen om op eigen kosten zelf maar 
beschermende kleding te naaien. Op de staatstelevisie leggen opgewekte 
presentatoren uit hoe van een beha een mondkapje te maken. Volgens 
president Vladimir Poetin is 'alles volledig onder controle'.

De rol van rebel is een ongemakkelijke voor Russische zorgmedewerkers. 
Ze behoren tot debudgetniki, Russen in dienst van de staat die 
traditiegetrouw de passieve ruggengraat vormen van Poetins electoraat. 
Wie betaalt, bepaalt - het is praktisch een natuurwet. Toch vertoont die 
gehoorzaamheid de afgelopen jaren barsten. Aan het begin van zijn derde 
termijn in 2012 en gesterkt door hoge olieprijzen legde Poetin Rusland 
een reeks ambitieuze hervormingsplannen voor, waaronder voor de zorg. 
Die kampte sinds de sovjettijd met een gebrek aan efficientie en 
kwaliteit. Medische expertise zou worden gebundeld in regionale clusters 
met betere voorzieningen en het beruchte onderbetaalde medische 
personeel werd een forse salarisverhoging beloofd. De precieze 
uitwerking van de 'mei-decreten' en de financiering ervan liet Poetin 
aan regionale leiders over.

Die bedachten op hun beurt allerlei creatieve manieren om de targets te 
halen, al was het op papier. Om sommige zorgmedewerkers een hoger 
basissalaris te geven werd een ander deel ontslagen. In het kader van de 
'optimalisering' werden lokale klinieken en ziekenhuizen gesloten en 
samengevoegd. Vooral in de provincie resulteerde het in een verdere 
lastenverzwaring en minder toegankelijke zorg. Precies het 
tegenovergestelde van wat Poetin had beloofd.

Terwijl de economie inmiddels was verslechterd deed Poetin er na zijn 
herverkiezing in 2018 nog een schepje bovenop. Volgens een projectie van 
het onderzoekscentrum Centre for Economic and Political Reforms is 
Rusland op koers om in 2022 qua ziekenhuisaantallen terug te vallen tot 
het niveau van Rusland in 1913. Onder Poetins presidentschap is het 
aantal ziekenhuizen meer dan gehalveerd.

Al in 2014 begon het te borrelen, met demonstraties in Moskou en andere 
steden. Vorig jaar, terwijl de economische problemen voor gewone Russen 
zich opstapelden, volgde een nieuwe golf van protesten. Deze keer waren 
ze beter georganiseerd. Een jaar eerder had Vasiljeva de Alliantie van 
Artsen opgericht nadat haar moeder, ook arts, te maken had gekregen met 
de bezuinigingen. De vakbond vond steun bij oppositieleider Aleksej 
Navalny die hun kantoorruimte en juridische hulp bood. Toch bleven veel 
zorgmedewerkers huiverig om zich openlijk tegen de overheid te 
positioneren.

Nu, een jaar later, legt de coronapandemie de wond weer bloot. Samen met 
het virus verspreidt zich ook de boosheid. Op het moment waarop Rusland 
kampt met de grootste gezondheidscrisis onder Poetins leiderschap, staat 
de zorg er op haar zwakst voor.

De mate van paniek onder zorgmedewerkers merkt Vasiljeva vooral aan het 
aantal berichten in haar inbox. Voorafgaand aan onze ontmoeting ontvangt 
de vakbond in twee dagen 146 hulpverzoeken. Vasiljeva neemt het heft in 
eigen handen en organiseert uitdeelacties van beschermende middelen.

Het wordt haar niet in dank afgenomen. Begin april wordt ze aangehouden 
als ze met een konvooi afreist naar Okoelovka, een provinciestad tussen 
Moskou en Sint-Petersburg. Door het hardhandige optreden van de politie 
valt ze flauw. Ze wordt tot de volgende dag vastgehouden. Uiteindelijk 
komt ze er met een boete vanaf voor het negeren van politiebevelen.

Maar het incident maakt op de drempel van de crisis een ding 
onmiddellijk duidelijk: voor de Russische autoriteiten is het 
belangrijker om het beeld in stand te houden dat de situatie onder 
controle is dan om de werkelijke stand van zaken aan te pakken. 
Intimidatie wordt daarbij niet geschuwd. Zo is sinds april het 
'verspreiden van nepnieuws' over corona strafbaar gesteld met torenhoge 
boetes en een maximale celstraf van vijf jaar. Zorgmedewerkers die aan 
de bel trekken kunnen zodoende een hydra aan tegenwerking verwachten. 
Hoeveel tegenwerking verschilt per regio, stad en zelfs per ziekenhuis.

De dag dat ik met Vasiljeva meerijd, bezoeken we drie ziekenhuizen. Bij 
het eerste worden de dozen via de hoofdingang naar binnen gedragen, daar 
steunt de hoofdarts de vakbond. Bij de volgende stop smokkelt een groep 
artsen de lading zelf naar binnen via de achterdeur. En bij het laatste 
ziekenhuis moet er een aparte auto voor aan te pas komen in een scene 
die beter past bij een spionagefilm. Om de artsen die om hulp vragen te 
beschermen, beschrijft de vakbond de hulpacties op sociale media in 
algemene termen, zonder details te geven over welke ziekenhuizen hulp 
ontvangen.

Maar hoe gevoelig het ligt blijkt als de arts bij het derde ziekenhuis 
later die dag Vasiljeva een berichtje stuurt. Haar baas is een interne 
klopjacht gestart naar de klokkenluider. Volgende keer zullen ze nog 
voorzichtiger moeten zijn.

Begin mei is Rusland China gepasseerd qua aantal bevestigde 
coronagevallen. Binnenkort zal het ook Italie inhalen en wekenlang het 
land blijven met het hoogste aantal geinfecteerden na de VS. Volgens de 
Russische gezondheidsautoriteiten komt dat doordat er massaal getest 
wordt. Maar waar het aantal coronagevallen explodeert, blijft het 
dodental opmerkelijk laag. Later die maand verklaart een trotse 
vicepremier Tatjana Golikova dat het Russische sterftecijfer 7,4 keer 
onder het mondiale gemiddelde ligt en 'uitzonderlijk precies' is. 
Volgens Johns Hopkins University is het Russische sterftepercentage een 
(in Nederland ligt het rond de dertien).

Een mogelijke reden voor de anomalie is de Russische diagnostiekmethode, 
die alleen corona als doodsoorzaak aangeeft als de patient geen 
onderliggende ziektes had en positief testte. Maar er is reden om te 
denken dat er meer aan de hand is. Onafhankelijke media berichten dat 
personeel onder druk staat om corona niet als doodsoorzaak te 
registreren. Zelfs als het hun eigen collega's betreft.

Een groep artsen liet een website maken met een lijst overleden 
zorgmedewerkers die dagelijks wordt aangevuld op basis van informatie 
van naasten en collega's. Eind mei zullen er bijna driehonderd namen op 
de lijst staan, waarvan het ministerie van Volksgezondheid maar een 
derde zal erkennen als coronaslachtoffers. De familieleden van de rest 
hebben geen recht op financiele steun. De onofficiele dodenlijst geeft 
een glimp van de werkelijke situatie. De onafhankelijke website 
Mediazona vergelijkt het aandeel overleden zorgmedewerkers tot het 
algemene dodental en concludeert dat Russische artsen zestien keer meer 
kans lopen om aan corona te overlijden dan landen met vergelijkbare 
coronacijfers. Of Russische artsen lopen aanzienlijk meer risico, 
schrijft Mediazona, of het algemene dodencijfer is veel hoger. 
Waarschijnlijk is het een combinatie van beide.

In mei spreek ik Vladimir, hoofd van de ic-afdeling bij een groot 
ziekenhuis in Sint-Petersburg, via Facetime, want na een positieve test 
zit hij in quarantaine in zijn eigen ziekenhuis. 'Alle andere 
afdelingshoofden zijn ook ziek of ziek geweest', zegt hij. Hij was goed 
bevriend met Sergei Beloshidsky, een 51-jarige anesthesist die een paar 
weken eerder overleed aan corona. Hij raakte besmet nadat zijn 
ziekenhuis in quarantaine ging - een veelgebruikte methode: bij 
constatering van een coronageval wordt het hele ziekenhuis, met 
patienten, medewerkers en al, op slot gegooid. Bedoeld om uitbraken te 
beperken, leidt het er in veel gevallen juist toe dat het virus zich als 
een lopend vuurtje verspreidt. Volgens de autoriteiten zijn vierhonderd 
ziekenhuizen brandhaarden geworden van corona.

Vladimir legt de blaam bij het trage en niet accurate testsysteem van de 
gezondheidsinstantie Rospotrebnadzor. 'Soms moeten we wel twee weken op 
een uitslag wachten. Zelfs nu. Dan is iedereen bij elkaar opsluiten olie 
op het vuur gooien.' Voor veel medici wordt daardoor de keuze om te 
blijven werken er een tussen leven en dood. 'Sergei had diabetes', zegt 
Vladimir over de bevriende anesthesist. 'Hij wist dat hij tot een 
risicogroep behoorde en ging toch naar zijn werk. Hij was op een 
bepaalde manier een fatalist. Voor hem ging er niets boven zijn werk. 
Maar ik heb alle begrip voor mensen die kinderen hebben, gezinnen, 
plannen. Als er iets met mij gebeurt, weet ik niet wie mijn dochter zal 
helpen, of mijn vrouw. Niemand. Behalve mijn vrienden en misschien het 
ziekenhuis. Er is een gebrek aan vertrouwen in de overheid, ik ben niet 
bang om dat te zeggen.'

Hij vervolgt: 'Als iemand tijdens een epidemie sterft aan een 
longontsteking, dan heeft dat te maken met corona. We zouden niet moeten 
willen wegkijken voor de waarheid. Deze mensen zijn in een oorlog 
gestorven en oorlogsdoden moeten geeerd worden', zegt hij zichtbaar 
geemotioneerd. Aan het eind van het gesprek vraagt hij me voorzichtig om 
te gaan met wat hij heeft gezegd. 'Zoals u begrijpt zou ik door deze 
uitspraken in moeilijkheden kunnen komen.'

De mentale druk op zorgmedewerkers is groot. In een periode van een paar 
weken stierven drie zorgmedewerkers onder mysterieuze omstandigheden - 
officieel na een val uit een raam. Twee van hen hadden openlijk kritiek 
geuit op de aanpak van hun leidinggevenden. Als ik langsga bij het 
Pokrovskaja-ziekenhuis stuit ik buiten op een groepje verplegers die 
tijd aan het doden zijn naast hun ambulances. Ze moeten wachten tot ze 
hun patienten kunnen afleveren, de wachttijd kan hier soms wel oplopen 
tot tien uur. 'De kans om ziek te worden is heel groot, ik denk er 
liever niet te veel over na', zegt een paramedicus van middelbare 
leeftijd in een dun plastic gewaad als ik haar aanspreek. 'Anders kom ik 
's ochtends mijn bed niet uit. Maar wat voor keus heb ik?' Als ik langs 
haar heen kijk, de open ambulance in, zie ik de voeten van een patient. 
Opgezwollen, rode voeten.

Dmitry Sokolov, het hoofd van de lokale tak van de Alliantie van Artsen, 
staat me op te wachten op het perron van het treinstation van Okoelovka, 
de stad van zo'n tienduizend inwoners waar de artsenvakbond in april met 
een konvooi naartoe reisde. Met de hogesnelheidstrein op zo'n tweeenhalf 
uur verwijderd van Moskou ligt het in de luwte van het epicentrum van de 
macht. Een derde van de huizen heeft hier geen stromend water en de 
omliggende Novgorod-regio heeft het tweede hoogste sterftecijfer in 
Rusland. 'Niemand kijkt raar op als iemand op z'n vijftigste doodgaat', 
zegt Sokolov. Sinds 2012 is het aantal ziekenhuisbedden volgens de 
vakbond met zo'n twintig procent gedaald.

We verlaten Okoelovka en rijden richting het westen. Af en toe passeren 
we een dorpje met weggezakte houten huisjes, maar het grootste deel van 
de tijd rijden we door onafgebroken bos. De omgeving is een trekpleister 
voor stedelingen - sinds het begin van de coronacrisis zijn zo'n 
zeventienduizend Russen naar hun datsja's hier gevlucht. Lokale media 
noemen hen de 'bedreiging uit de hoofdstad' omdat ze het virus met zich 
mee zouden brengen.

Toch lijkt Novgorod een grote corona-uitbraak te hebben kunnen 
vermijden. De grote afstanden en lage bevolkingsdichtheid zullen een rol 
hebben gespeeld. Maar ook hier roepen de cijfers vraagtekens op. Hoewel 
het aantal besmettingen in de regio in mei meer dan is verdubbeld is het 
aantal doden blijven steken op vijf. 'Misschien bellen mensen de 
hulpverlening niet en sterven ze in hun huizen', oppert Sokolov.

We zijn op weg naar Valentina Beletskikh, een energieke 41-jarige 
ambulance-paramedicus in Pola, een dorp van zo'n duizend inwoners. Sinds 
een kliniek in de buurt de deuren moest sluiten is de ambulancepost het 
enige punt van medische zorg voor zo'n drieduizend inwoners in de 
omliggende dorpen.

Afgesloten van de wereld is het internet voor Beletskikh een instrument 
geworden om haar leidinggevenden ter verantwoording te houden. Aan het 
begin van de crisis nam ze meerdere video's op over het gebrek aan 
mondkapjes en infectiepakken. Het leverde haar een bezoek van de politie 
op. 'Ze kwamen een verklaring afnemen omdat ik verdacht werd van het 
verspreiden van nepnieuws', vertelt Beletskikh in de keuken van haar 
houten huis. Ze stelde voor te laten zien wat er aan 
beschermingsmiddelen in de kast lag, maar dat aanbod sloegen de mannen 
af. Sindsdien heeft ze niets meer van hen vernomen maar is de toevoer 
van beschermingsmiddelen verbeterd.

Volgens de regels mogen mogelijke coronapatienten maar bij een 
ziekenhuis in de regio afgeleverd worden. Door de erbarmelijke staat van 
de wegen betekent het voor Beletskikh dat ze zo'n vier uur kwijt is aan 
alleen het transport. Laatst werd ze opgeroepen om een oudere vrouw te 
bezoeken met diarreeklachten. 'Toen ik haar onderzocht bleek het dat ze 
een dubbele longontsteking had.' De vrouw testte negatief.

Ook 32 zorgverleners en ambulancechauffeurs uit de regio, onder wie 
Beletskikh, werden in mei getest op Covid-19. Een week later kregen ze 
het resultaat te horen. Alle tests waren negatief, iedereen was gezond. 
Beletskikh kreeg de uitslag niet te zien en weet ook niet welk 
laboratorium de analyse heeft gedaan.

Als handreiking naar de zorg beloofde Poetin tijdens een van zijn vele 
televisieoptredens in mei maandelijkse bonussen voor zorgpersoneel, van 
25.000 roebel voor lager gekwalificeerd personeel zoals Beletskikh, 
oplopend tot 80.000 roebel voor artsen. Maar op haar loonstrookje deze 
maand staat een bedrag van 18.000 roebel (230 euro) voor 131 uur werk en 
een bonus van 6600 roebel, geen 25.000. Een collega kreeg een ander maar 
even mysterieus bedrag. 'Alsof je een hond een bot toegooit, zodat hij 
niet meer blaft. Twintig jaar geleden had ik een beter leven dan nu. Wat 
ik extra verdien, gaat op aan brandhout', zegt Beletskikh. 'Misschien 
gebeurt er een wonder en staat het volledige bedrag morgenochtend toch 
nog op mijn rekening.'

Ik vraag waar ze het geld voor zou gebruiken. Even lijkt ze van haar a 
propos. Dan zegt ze: 'Twee nieuwe banden voor de fietsen van mijn 
kinderen en een tandartsvulling voor mijn man. De rest leg ik opzij voor 
een zwarte dag.'

Beletskikh is lang niet de enige voor wie Poetins belofte alleen maar 
tot verdere irritatie leidt. Dagelijks verschijnen er nieuwe filmpjes 
van boze zorgmedewerkers die verhaal komen halen bij Poetin, soms hele 
ziekenhuisafdelingen tegelijk. Verzoeken aan de 'goede tsaar' waren ook 
voor corona gebruikelijk. Maar de toon is merkbaar verhard. In plaats 
van een roep om hulp klinken de oproepen nu als een eis. Poetins 
populariteit is volgens de laatste peiling van het onafhankelijke Levada 
Centrum gedaald tot 59 procent, het laagste punt in twintig jaar. Een 
petitie die het gesjoemel met de beloofde bonussen beschrijft als een 
'aanfluiting' is meer dan 116.000 keer ondertekend.

Beletskikh weigert nu om onbetaald overuren te werken. Het betekende dat 
er onlangs voor de inwoners van haar streek 24 uur lang geen 
spoedeisende hulp was, maar het is het enige wettelijke middel van 
verzet tot haar beschikking. 'De autoriteiten gedragen zich net als 
tijdens eerdere crises, zoals Tsjernobyl. Er mag nooit zwakte worden 
getoond', zegt Sokolov van de vakbond. 'Maar de tijden zijn veranderd. 
De slaven komen in opstand. Ook na corona wordt het niet meer het oude. 
Zo voelde het in de jaren tachtig ook, voor het uiteenvallen van de 
Sovjet-Unie.'

Als ik die avond neerstrijk in de hypermoderne hogesnelheidstrein voor 
de terugreis naar Moskou hangen boven de stoelen door de hele coupe 
verlichte foto's van artsen vergezeld door de slogan: 'De helden onder 
ons'. Dezelfde beelden hangen ook op billboards door de stad. Halverwege 
de coronacrisis lijken de Russische autoriteiten een oplossing te hebben 
gevonden. Artsen worden, net zoals in andere landen, op een voetstuk 
geplaatst. Maar wel op een door de autoriteiten zelf georkestreerde 
manier.

Het blijkt niet moeilijk om een van de artsen op de billboards te 
traceren. 'Ik werd gebeld met de vraag of ik het goed vond als mijn foto 
werd gebruikt. De volgende dag al stond er een koerier bij de deur om de 
overeenkomst te tekenen', vertelt Vagram Balanjan mij aan de telefoon. 
In gewone tijden is hij hartchirurg in het Sklifosovsky-ziekenhuis in 
Moskou. Nu staat de hele instelling in het teken van corona. 'Zolang het 
propaganda is voor een veilige levensstijl heb ik er geen problemen 
mee.'

In zijn ziekenhuis, zegt hij, komt hij niets tekort. 'Dankzij mijn 
overheid, mijn baas en mijn collega's voel ik me volledig beschermd en 
gesteund.' Als ik hem vraag naar het lage dodenaantal en de vermoedens 
dat er een doofpotcultuur zou zijn reageert hij emotioneel. 'Dat soort 
berichten maakt me woedend. In de zorg is het onmogelijk om zoiets te 
verbergen. Waarom er minder doden zijn dan elders? Russische artsen 
hadden gewoon meer tijd om zich voor te bereiden. Dat is het enige. 
Hopelijk is dat een les voor alle landen: dat we ons niet alleen 
voorbereiden op oorlog, maar in de eerste plaats investeren in de 
gezondheid van de burgers. Hoeveel beschermingsmiddelen kun je wel niet 
kopen voor de prijs van een straaljager?'

Het blijkt een bijna profetische uitspraak. Later verklaart Poetin op 
televisie dat de curve aan het afvlakken is en de maatregelen langzaam 
zullen worden versoepeld. Als eerste bevel draagt hij de minister van 
Defensie op om voorbereidingen te treffen voor een militaire parade.

Het afgelasten van die parade, die dit jaar in het teken staat van het 
75ste jubileum van de overwinning op de nazi's, was voor Poetin een 
klap. Nu zal de zege toch op 24 juni in verschillende steden groots 
gevierd worden. Op 1 juli zal er een volksstemming komen over 
aanpassingen aan de grondwet die het mogelijk maken voor Poetin om tot 
2036 in het zadel te blijven. De president die hakkelde in tijden van 
corona wil zo snel mogelijk weer de president van de overwinning zijn.

--------
(c) 2020 De Groene Amsterdammer