[D66] Coronatotalitarisme: Nooit meer uit ons kot

[R.O.]

https://doorbraak.be/nooit-meer-uit-ons-kot/

Nooit meer uit ons kot
De coronacrisis als unieke dystopische ervaring
Commentaar - 22/04/2020 Bart Maddens - Leestijd 6 minuten


Nooit meer uit ons kot
By
doorbraak.be
5 min
View Original

Zes jaar geleden vond in de nieuwe gevangenis van Beveren een 
interessant experiment plaats. Een honderdtal mensen die iets met het 
gevangeniswezen te maken hadden liet zich drie dagen lang vrijwillig 
opsluiten : procureurs, cipiers, gevangenisdirecteurs, 
gerechtsjournalisten,… Op die manier kon de strafinrichting 
proefdraaien. En de proefpersonen konden eens aan den lijve ervaren hoe 
het is om achter de tralies te zitten. Ze zaten natuurlijk niet echt 
gevangen en wisten dat het maar een simulatie was. Toch werd de zaak 
zeer ernstig genomen. De proefgevangenen moesten alle normale procedures 
ondergaan, inclusief naaktfouilles, en werden gestraft als ze zich niet 
aan de regels hielden.

Het helpt om wat we vandaag meemaken te zien als een soortgelijke 
simulatie op grotere schaal. Dankzij de coronacrisis kunnen we eventjes 
proeven van het leven in een totalitaire staat, een macro-gevangenis als 
het ware. Dit is eigenlijk goed nieuws, omdat de coronamaatregelen op 
die manier een dubbel nut hebben. Ze helpen om het virus te verslaan, 
maar ze bieden ons ook een unieke dystopische ervaring. Want je moet 
tegenwoordig al ver reizen om te weten hoe het is een echt totalitair 
systeem, en dan nog enkel als toerist of buitenstaander. Maar nu hebben 
we de ongekende luxe om dit eens in eigen land mee te maken.
Onzekerheid

In een totalitair regime leven de burgers voortdurend in angst en 
onzekerheid. Er gelden allerlei strenge regels, maar die veranderen 
voortdurend. Bij elke ontmoeting met een politieagent breekt het 
angstzweet uit. Mag ik wel op straat zijn ? Heb ik geen attest nodig ? 
Doe ik niets verkeerds ? Je moet aan radio, TV of smartphone gekluisterd 
blijven om zo goed mogelijk op de hoogte te zijn van wat mag en niet 
mag. Meteen krijg je ook alle propaganda van het regime over je heen. 
‘Aandacht. De Nationale Veiligheidsraad maakt bekend: vanaf morgen is 
het gebruik van elektrische steps niet langer toegelaten voor 
recreatieve activiteiten, enkel voor essentiële verplaatsingen. Volg de 
richtlijnen stipt op. Overtredingen zullen streng worden bestraft. We 
zullen het virus verslaan, tous ensemble!’

Dat virus is natuurlijk een onzichtbare vijand, en ook dat werkt het 
realiteitsgehalte van de simulatie in de hand. . Maar de burgers zien 
die vijand nooit. Daardoor is het onduidelijk waar de realiteit eindigt 
en de propaganda begint. Toch creëert de oorlog tegen die geheimzinnige 
vijand constant een gevoel van vervreemding. Er heerst een grimmige 
sfeer. Ook al circuleren er op sociale media talrijke moppen over 
corona, op straat of in de rij aan de supermarkt lach je er toch best 
niet te veel mee.
Verzet

In elk totalitair systeem is er een vorm van verzet. Soms komt dit 
gewoon omdat de stoppen doorslaan bij burgers die de beklemming van het 
totalitarisme niet langer aankunnen. Ik wil hier het veelbesproken 
optreden van de twee Gentse communicatiewetenschappers niet goedpraten, 
verre van. Maar geef toe dat het incident mooi past binnen de 
simulatie-frame. Ik moest daarbij onwillekeurig denken aan die scene uit 
The Handmaid’s Tale (eerste seizoen, vijfde aflevering) waarin Emily 
(‘Ofglen’) begint te flippen. Ze springt in een Mercedes en rijdt in het 
wilde weg een aantal veiligheidsagenten omver. Het is niets meer dan een 
zinloze wanhoopsdaad, een schreeuw van onmacht. Had ze één moment 
nuchter nagedacht dan wist ze dat ze geen schijn van kans maakte, dat ze 
ongenadig zou worden gestraft. Maar het was sterker dan haarzelf.

Als je maar ver genoeg in het bos wandelt (recreatieve verplaatsing, dus 
toegelaten) zie je ze zitten: kleine groepjes jongeren die gezellig 
zitten te chillen. Het is een vorm van verzet. Ze weten dat het niet 
mag, dat ze streng zullen worden bestraft als ze worden betrapt. Maar 
dat lijkt het net extra spannend te maken. Ze kijken me angstig aan als 
ik ze op heterdaad betrap. Het regime verwacht dat ik meteen naar de 
politie bel om dit te melden. Wie weet levert het me wel een medaille 
op: ‘Held in de strijd tegen corona, vierde klas. Deze patriot nam in 
het heetst van de strijd moedig zijn verantwoordelijkheid op. Het land 
is hem dankbaar.’

Verklikking en volg-apps

Ook in een totalitair systeem is de capaciteit van de overheid beperkt. 
Juist daarom moet het regime steunen op verklikking. Alleen mag je het 
niet zo noemen. Zoals een politiewoordvoerder het een paar weken geleden 
formuleerde: ‘Wij zetten helemaal niet aan tot verklikking. Maar we zijn 
wel ontzettend dankbaar als de mensen ons spontaan overtredingen 
melden.’ Daarnaast gebruikt de totalitaire staat ook allerlei technische 
snufjes om de burgers in het gareel te houden. Drones die nagaan of 
tweede verblijven bewoond zijn. Of de fameuze ‘tracing app’: het 
equivalent van de verplichte camera in elke huiskamer bij George Orwell.

Over 1984  gesproken : in de coronacrisis wordt een taal gebruikt die 
wel wat doet denken aan Newspeak. Er duiken allerlei nieuwsoortige 
sympathiek klinkende termen op die een zeker verbond creëren tussen het 
regime en de burger. Zeg niet ‘allemaal samen’, maar wel ‘tous 
ensemble’, niet ‘blijf thuis’, maar wel ‘blijf in uw kot’. Afstand 
houden van elkaar wordt ‘social distancing’. Een uitstapje doen wordt 
‘een niet-essentiële verplaatsing maken’. . En hoe beëindig je een mail 
ook alweer in correcte corona-Newspeak? Inderdaad: ‘Hou het veilig en 
gezond.’

Barsten in de simulatie

Toch zitten er ook een aantal gaten in de simulatie. Een totalitair 
regime heeft een sterke leider nodig. Het ontbreken daarvan is een 
serieus mankement. Met iemand als Jean-Luc Dehaene als premier zou de 
simulatie geloofwaardiger geweest zijn. Ook Louis Tobback had perfect 
voor dat ‘net echt’-gevoel kunnen zorgen. Maar Sophie Wilmès, dat is 
natuurlijk een miscast van jewelste. Met een leider die zo weinig 
autoriteit uitstraalt kun je moeilijk geloven dat we echt in een 
totalitair land leven.

In één opzicht is de simulatie dan weer wel heel realistisch. Het meest 
ondraaglijke in een totalitair systeem is dat de staat ook echt als een 
gevangenis fungeert. Behalve voor een paar geprivilegieerden is het 
verboden om naar het buitenland te reizen. Tot voor kort konden we ons 
moeilijk voorstellen hoe het is om opgesloten te zijn in je eigen land. 
Toen ik halfweg de jaren negentig in Cuba rondreisde vond ik de 
confrontatie met die realiteit zeer pijnlijk. Ik kon ongehinderd van het 
ene land naar het andere gaan, maar de mensen met wie ik sprak waren 
gedoemd om op hun eiland te blijven. Nooit gedacht dat ik ook in 
dezelfde situatie terecht zou komen, voor eventjes toch.

Na het gevangenis-experiment in Beveren verklaarde één van de 
deelnemers: ‘Ook al zat ik maar korte tijd gevangen, ik besef nu veel 
beter hoe waardevol de vrijheid is’. Het is misschien een geluk bij een 
ongeluk dat we na de corona-ellende hetzelfde zullen kunnen zeggen.