[D66] Bieden mondkapjes bescherming of creeren ze schijnveiligheid? (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #256)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  24 juli 2020
Auteur: Nienke Beintema
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/07/24/mondkapjesplicht-schijnveiligheid-valt-mee-misschien-is-er-wat-bescherming-a4006946


Bieden mondkapjes bescherming of creeren ze schijnveiligheid?
Dit zegt de wetenschap
-------------------------------------------------------------
Wetenschappelijk gezien is er geen bewijs dat mensen met een mondkapje 
meer coronarisico's nemen.

Tegelijk met het coronavirus laait de discussie over mondkapjes op. Is 
het wel of niet verstandig dat iedereen zo'n kapje draagt? Na Italie, 
Spanje en Duitsland zijn nu ook al Belgie, Frankrijk en het Verenigd 
Koninkrijk overstag: daar zijn mondkapjes sinds deze week niet alleen 
verplicht in het ov, maar ook in openbare gebouwen. Een belangrijk 
verschil. Met alleen verplichting in het ov wordt Nederland steeds meer 
een kapjesloos eiland, net zo tegendraads als Scandinavie.

Het kabinet gaat nu het Outbreak Management Team vragen zo'n 
uitgebreidere mondkapjesplicht te onderzoeken, zo werd vrijdag bekend. 
De burgemeesters van Amsterdam en Rotterdam, Femke Halsema en Ahmed 
Aboutaleb, zijn al voor. Maar de Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls, 
voorzitter van het Veiligheidsberaad, noemt zo'n verdere 
mondkapjesplicht 'erg bezwaarlijk en vooral niet effectief'. Zijn 
argument is dat besmettingen nu vooral plaatsvinden op feestjes.

In het wetenschappelijke debat over een algehele mondkapjesplicht zijn 
twee vragen van belang. Hoeveel bescherming biedt een stoffen mondkapje 
aan omstanders en aan de drager? En werken kapjes misschien juist 
averechts, omdat ze schijnveiligheid creeren en mensen ze verkeerd 
gebruiken?


Kapjesdragers zijn niet roekeloos

Eerst de schijnveiligheid. Daarnaar verwijzen zowel de 
Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als het Europese Centre for Disease 
Prevention and Control (ECDC). 'Het gebruik van mondkapjes kan een vals 
gevoel van veiligheid geven, wat leidt tot suboptimale fysieke afstand, 
slechte ademhalingsetiquette en handhygiene - en zelfs niet thuisblijven 
als je ziek bent', schrijft het ECDC .

Maar is dat ook zo? Gedragswetenschappers van het RIVM deden al in mei 
literatuuronderzoek. Hun conclusie is dat er weinig bewijs is voor die 
schijnveiligheid. Zo stellen Amerikaanse en Britse onderzoekers in een 
nog ongepubliceerd artikel dat er 'geen gerapporteerde cases zijn waarin 
iemand besmet is geraakt door een geinfecteerd masker. Aangezien al 
miljoenen mensen maskers dragen, zou je hier wel bewijs over verwachten, 
als deze cases er waren.'

Ook voor het idee dat mensen zich minder goed aan andere regels gaan 
houden als zij een mondkapje dragen is geen enkel bewijs, concludeert 
het RIVM uit de literatuur. De auteurs verwijzen onder meer naar een 
studie in The Lancet uit april. Ook bij andere vormen van bescherming, 
zoals autogordels en motorhelmen, is lang gedacht dat mensen daarmee 
roekelozer worden. Maar die 'risicocompensatietheorie' is inmiddels 
achterhaald, citeert het RIVM.


Matig bewijs voor bescherming

Dan de beschermende werking. Het bewijs ervoor is niet eenduidig. Ook na 
een half jaar pandemie zijn studies schaars en onderling ook slecht 
vergelijkbaar. Het meeste onderzoek gaat over chirurgische maskers, niet 
over stoffen mondkapjes. En vaak is het uitgevoerd onder weinig 
proefpersonen, of onder keurige lab-omstandigheden, niet in de rommelige 
realiteit van alledag. In een artikel in het tijdschrift Nature trokken 
onderzoekers eind mei de conclusie dat chirurgische maskers weliswaar 
aerosolen (piepkleine druppeltjes) met coronavirus tegenhouden, maar bij 
grotere druppeltjes was het effect niet significant. WHO-onderzoekers 
concludeerden begin juli in The Lancet, op basis van 172 verschillende 
studies, dat 'mondkapjes zouden kunnen leiden tot een grote reductie in 
het infectierisico'. Maar stoffen kapjes kwamen daarin niet voor.

Recente onderzoeken die wel naar stoffen kapjes kijken, leveren een 
licht positief beeld op. De Britse Royal Society meldde eind juni op 
basis van drie Chinese studies : 'Stoffen gezichtsbedekking is effectief 
in het verminderen van overdracht van virussen vanuit een bron, dat wil 
zeggen uitwendige bescherming van anderen, wanneer materiaal en 
constructie optimaal zijn (hoogwaardig katoen, hybride en meerlagig) en 
correct zijn aangebracht, en voor bescherming van de drager.' De 
bescherming zou dus twee kanten op werken: voor omstanders en voor de 
drager zelf. Maar lang niet ieder zelfgemaakt kapje voldoet aan die 
strenge eisen.

Er zijn belangrijke voorstanders, zoals Robert Redfield, directeur van 
de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Hij 
pleitte half juli in het Journal of the American Medical Association 
(JAMA) voor een algemene mondkapjesplicht. 'The time is now', stond 
boven zijn artikel. Hij verwees daarin naar de effectiviteit van 
chirurgische mondkapjes in de gezondheidszorg, maar ook naar een 
kleinschalige labstudie naar stoffen mondkapjes. Tegen JAMA zei hij half 
juli in een online vergadering: 'Als iedereen vanaf nu een mondkapje zou 
dragen, denk ik echt dat we deze epidemie binnen vier, zes, acht weken 
onder controle zouden kunnen hebben.'

Maar toch, onomstreden bewijs dat stoffen mondkapjes op groepsniveau 
bescherming bieden, ontbreekt vooralsnog. Er is alleen anekdotisch 
bewijs. Het Amerikaanse CDC beschrijft bijvoorbeeld een geval van twee 
medewerksters van een kapsalon in Missouri die bleven doorwerken nadat 
zij symptomen van Covid-19 vertoonden. Zowel zijzelf als hun klanten 
droegen mondkapjes. Alle 139 klanten die de dames knipten voordat zij 
zich ziek meldden, bleven onbesmet; de helft van hen had een stoffen 
mondkapje gedragen.


RIVM houdt richtlijn vast

Samenvattend: hoogstwaarschijnlijk geen extra veiligheidsrisico en een 
paar aanwijzingen voor enige bescherming. Wetenschappelijk gezien 
bestaan er geen grote bezwaren tegen een algehele mondkapjesplicht. Maar 
ook geen doorslaggevende indicaties ervoor. 'Wij zien nog steeds geen 
wetenschappelijke aanleiding om onze richtlijnen aan te passen', 
reageert Coen Berends, woordvoerder van het RIVM. 'Het allerbelangrijkst 
blijven de bekende maatregelen, zoals anderhalve meter afstand houden en 
vaak je handen wassen. Een mondkapje biedt daarvoor geen alternatief.' 
Dat zegt ook de WHO.

Kan hij zich een situatie voorstellen waarin het RIVM een algehele 
mondkapjesplicht toch verstandig gaat vinden? 'Op basis van de huidige 
stand van zaken niet', antwoordt hij. 'Maar zoals altijd met Covid-19: 
er is nog veel wat we niet weten, en er is steeds sprake van 
voortschrijdend inzicht.'

Blijft over de koppigheid van de Nederlanders. 'Feestjes zijn nu niet de 
plek waar we verwachten dat mensen snel een mondkapje zullen gaan 
dragen', merkt Berends op.

--------
(c) 2020 NRC