[D66] 'De milieubeweging spreekt alleen maar wauweltaal'

[A.OUT]

trouw.nl:

'De milieubeweging spreekt alleen maar wauweltaal'
crisis - interview - Sommigen noemen hem de oervader van de Nederlandse 
milieubeweging. Als dat waar is, dan is Wouter van Dieren (78) 
behoorlijk teleurgesteld in zijn nakomelingen.
JOOP BOUMA

Milieudefensie, Greenpeace, Waddenvereniging en Natuurmonumenten zijn 
versteende relieken uit een drooggevallen polder, clubjes 
hemelbestormers die elkaar vooral bezighouden met 'wauweltaal' en niet 
in staat zijn tot systeemdenken. Zegt Wouter van Dieren, nestor van 
donkergroen Nederland.

"Alles wordt opgeknipt in onderdeeltjes en in mantra's. Maar het 
klimaatprobleem los je echt niet op door in Nederland kolencentrales te 
sluiten en het aardgas af te koppelen.''

Systeemdenken: het zien van de onderlinge relaties tussen 
verschijnselen, onderscheid maken tussen symptomen en problemen, dat is 
wat Van Dieren drijft. "Problemen worden sectoraal bekeken. Dat is fout. 
Je moet alle ketens in een proces aan elkaar koppelen. Ook van een 
menselijk lichaam kun je niets loskoppelen zonder dat er elders schade 
ontstaat. Alles is met alles verbonden. In het stroomgebied van een 
rivier spelen alle kleine zijstroompjes hun eigen rol, al die 
vertakkingen hebben een functie in het systeem."

Dat is wat er fout gaat, stelt Van Dieren. Problemen worden niet gezien 
in hun verbondenheid met een groter systeem.

De gevestigde milieuclubs hebben hun langste tijd gehad, voorspelt hij. 
"Ik zie de milieubeweging niet meer als een emancipatiebeweging. Dat 
waren ze ooit. Het is conservatisme geworden, behoudzucht. In de 
stikstofdiscussie hoor je ze niet. Je ziet nieuwe bewegingen opkomen, de 
Urgenda's en de natuurbeschermers die zelf land kopen om bomen te 
planten, mensen die het heft in eigen hand nemen, niet eindeloos met 
iedereen meepraten en polderen, maar gewoon dóen. Dat is de nieuwe 
emancipatiebeweging in het groene veld."

De jaren tellen

Wouter van Dieren heeft een medisch probleem. Hij is onlangs geopereerd 
aan een tumor op zijn schedel. Tijdens het gesprek klinkt het zachte 
gepruttel van een drain die wondvocht afvoert. Hij draagt binnenshuis 
een hoed om zijn bezoek de aanblik van een verse operatiewond te 
besparen. Een aantal weken na het gesprek blijkt dat de ingreep goed 
geslaagd is. De vooruitzichten zijn gunstig.

Toch: de jaren tellen. Bijna tachtig al. Maar Van Dieren is nog niet 
uitgepraat en -geschreven over de grenzen van de groei. Onlangs sprak 
hij zijn Duitse vriend Ernst von Weizsäcker, voorzitter van de Club van 
Rome, een internationale denktank waarin hij sinds begin jaren zeventig 
een prominente rol speelt. "Ernst werd tachtig en hij zei: Wouter, wat 
gaan wij de komende twintig jaar doen? Ach, er zijn nog zo veel plannen.''

Op het eerste gesprek voor de krant, eind oktober, volgt een 
sms-bericht. "Ik heb nog wat meer te vertellen. Een extra koffie voor de 
update?"

Tussen ziekenhuisbezoek en langdurig herstel door sleurt Van Dieren al 
aan een nieuw en ambitieus project. Hij wil dat de Club van Rome zich 
nogmaals gaat uitspreken over de schaarste aan essentiële ruwe 
materialen. Dan gaat het over grondstoffen voor de high-tech-industrie: 
aardmetalen als dysprosium en neodynium, die hard nodig zijn voor de 
energietransitie en voor de bouw van elektrische auto's. Ook in 
windturbines zitten zeldzame aardmetalen. Wereldwijd dreigen er grote 
tekorten te ontstaan aan deze hulpbronnen, terwijl er geen alternatieven 
zijn. "De Club van Rome komt over twee jaar met een rapport", kondigt 
Van Dieren aan.

En verder wil hij een plan uit de jaren negentig nieuw leven inblazen: 
een archipel van wetlands in het IJsselmeer. Zoiets als de Marker 
Wadden, maar dan veel groter. Hij ziet zijn 'Almeria Archipel' als de 
oplossing voor miljoenen trekvogels die straks bij een rijzende zee niet 
meer in het Waddengebied terecht kunnen. Nederland moet achter de 
beschermende Afsluitdijk een nieuwe archipel van wetlands maken. "De 
Marker Wadden hebben aangetoond dat het kan. Daar zitten nu al 
tweehonderd vogelsoorten. Je kunt in het IJsselmeer zoveel natuur 
aanleggen dat je het verlies aan Natura-2000-gebieden in de rest van het 
land kunt compenseren."

Dwarsliggers

Van Dieren is toe aan het opmaken van de balans, een tussenbalans "Ik 
heb een tijdje geleden een visie op Nederland geschreven en dat gedeeld 
op LinkedIn, omdat de NRC het niet wilde plaatsen. Dat stuk is inmiddels 
50.000 keer gelezen." Hij schreef onder meer: "Dat de stikstofaffaire en 
de finale uitspraak over het Urgenda-proces door de Hoge Raad vrijwel 
gelijktijdig op het Haagse bord worden gedeponeerd, is geen toeval. De 
oude economie is voorbij. Het neoliberale repertoire is uitgeput. Wat 
wij als Club van Rome in 1972 hadden voorzien is uitgekomen. Er zijn dus 
grenzen aan de groei."

Hij noemt de opwarming van het klimaat de grootste crisis ooit. "De 
situatie is veel ernstiger dan toen ik in de jaren zeventig begon. We 
hebben de huidige crisis wel beschreven in ons rapport 'Grenzen aan de 
Groei', maar wat we hebben onderschat, is de snelheid. Ik ben ervan 
overtuigd dat we naar één, twee meter zeespiegelstijging gaan voor het 
einde van de eeuw. En dat zullen we niet kunnen opvangen."

Van Dieren is er de man niet naar om iemand naar de mond te praten. 
Behoorlijk eigenwijs ook. Maar tegelijk iemand die weet waarover hij het 
heeft. Een gesprek met hem meandert van het ene naar het andere Grote 
Wereldprobleem. Hij schaakt voortdurend op meerdere borden tegelijk. "Ik 
kom uit een familie van dwarsliggers. Veel vrienden, ook wel vijanden. 
Wij zijn geuzen. Dat zit in de hele familie."

Zijn jeugdjaren waren niet vrolijk. "Mijn moeder ging vroeg dood. 
Daardoor viel het gezin uit elkaar. Dat speelt je later parten. Er was 
nooit ruimte voor emoties. Als je zo wordt opgevoed, word je moeilijk 
inpasbaar in de maatschappij. Dan lukt dat gewoon niet. Ik heb veel 
gereisd, duizenden keren gevlogen, maar mijn dochters heb ik amper 
gezien. Je mist toch het repertoire van samenzijn. Ik heb het nooit 
kunnen inhalen. Ik heb kleinkinderen, daar kan ik redelijk mee omgaan, 
maar het houdt niet over. Ik zit altijd te bellen en te schrijven, nog 
steeds."

Nog even die kritiek op de Nederlandse milieubeweging. Was hij niet de 
man die Milieudefensie en de Waddenvereniging oprichtte? "Ik was in de 
jaren zestig, zeventig overal bij betrokken. De acties om de 
Oosterschelde open te houden, tegen de inpoldering van het Markermeer, 
voor het behoud van de Waddenzee, stichting Natuur en Milieu, 
Milieudefensie, Greenpeace, de Club van Rome, alle grote lijnen heb ik 
mede uitgezet. De eerste films, artikelen, tv-programma's, debatten over 
het milieu heb ik gemaakt.

"Maar met de huidige milieubeweging heb ik heel weinig. Ik zie een 
geweldig gebrek aan systeeminzicht, de variabelen worden niet bij elkaar 
gebracht. Ik heb van jongs af aan én in de Club van Rome geleerd dat je 
grote problemen alleen oplost met systeembenaderingen. Maar er is een 
tekort aan politieke moed om dat allemaal te benoemen, ik zie een 
ongelooflijke verwarring bij de overheid en bij het bedrijfsleven. Je 
wilt niet weten hoeveel mensen er achter de verkeerde rattenvangers 
aanlopen."

Dus. Illusie aan diggelen. Ook de milieubeweging gaat Nederland niet 
redden. En van de linkse politiek, die toch wordt gezien als de 
vaandeldrager van de verduurzaming, heeft Van Dieren evenmin grote 
verwachtingen. "Links staat met zijn rug naar de kennis. Uit die 
politieke hoek komt per saldo het grootste gevaar. Wij hadden ooit drie 
goeie VVD-milieu-ministers, Ginjaar, Winsemius en Nijpels. Van Geel van 
het CDA en Alders van de PvdA waren ook goed, maar verder heeft links 
heel weinig op met het groene duurzame denken. Er is vrijwel geen band 
tussen GroenLinks en de Nederlandse milieuwetenschap. In Duitsland staan 
de Grünen tot hun knieën in de groene wetenschap. In Nederland niet: de 
politiek en de milieubeweging zien de industrie als de vijand, de 
industrie is de schuldige. Ik vind dat hypocrisie. Ze staan allemaal 
hybride in de discussie."

Berg beklommen

Er is - ook door de milieubeweging - wel het een en ander bereikt, zegt 
Van Dieren. Maar de oude aanpak werkt niet meer. "In 1968 was er niks. 
Geen kennis, geen wetten, niks. De berg moest nog beklommen worden. Als 
je alles optelt, dan hebben we dat gedaan, we hébben die berg beklommen. 
De lucht is schoner geworden, de Oosterschelde is gered, we hebben 
gezorgd dat in de Markerwaard niet werd ingepolderd en dat daar geen 
tweede Schiphol kwam.

"Maar alles wat we bereikt hebben, is ingehaald door de groei. De 
volgende berg is hoger, dát is het vraagstuk van nu. We hebben nu een 
probleem waarmee de hele wereld te maken heeft. Dat moeten we samen 
oplossen. Maar de complexiteit van het probleem wordt niet meer doorzien."

Wouter van Dieren: 'Ik zie een geweldig gebrek aan systeeminzicht bij de 
milieubeweging'. foto patrick post
Wie is Wouter van Dieren?

Journalist, wetenschapper, televisiemaker, milieuman en lobbyist Wouter 
van Dieren (1941) werd in 1971 in Nederland in één keer wereldberoemd 
toen hij het geruchtmakende rapport 'Grenzen aan de Groei' van de Club 
van Rome in de publiciteit bracht. Hij is sindsdien lid gebleven van 
deze denktank van Europese wetenschappers die bezorgd zijn over de 
toekomst van de planeet.

Van Dieren was in die jaren zeventig al betrokken bij de milieubeweging. 
Hij was medeoprichter van Milieudefensie en was ook de geestelijk vader 
van het Waddenfonds van 800 miljoen dat de natuur en de economie van het 
gebied moet helpen herstellen. Met het geld werd onder meer de 
milieubedreigende kokkelvisserij in de Waddenzee uitgekocht.

Het blad Quote typeerde Van Dieren eens als 'de nestor van het 
Nederlandse gilde der groene glibberaars', verwijzend naar zijn open 
relatie met het bedrijfsleven. Van Dieren vindt dat vooruitgang alleen 
is te bereiken door samenwerking met de industrie. "Ik zie het als mijn 
taak bedrijven op te voeden. Dat heb ik goed gedaan. Mijn taak is niet 
een reactionaire milieubeweging overeind te houden. Ik ben niet van die 
clubjes, ik heb daar niets mee. Maar naar mij luisteren de bedrijven 
wel, en naar hen niet. En dat ze naar je luisteren, is toch precies wat 
je wilt?"

Enkele jaren geleden werd Van Dieren beticht van belangenverstrengeling, 
toen hij pleitte voor een fonds ter compensatie van een plan voor 
gaswinning ten noorden van Terschelling door het bedrijf Tulip Oil. Hij 
werd bedreigd en trok zich terug uit een 'klankbordgroep' die voor Tulip 
Oil het maatschappelijk draagvlak moest peilen voor gaswinning.

Met bedreigingen kreeg hij ook eerder te maken. "Ik ben begin jaren 
zeventig twee keer van de weg gereden. Eerst in Zeeland. Midden in de 
nacht. Een zwarte auto, zonder licht, een grote Chevrolet. Ik had een 
deux-chevaux, ik reed op de dijk Kruiningen-Ierseke. Die auto duwt me zo 
van die dijk af. Een tijd later ging ik minister Ginjaar interviewen in 
Leidschendam, het sneeuwde. Een vrachtauto reed door het rode licht en 
knalde tegen mijn auto. Ik kukelde om met de auto en die vloog in de 
fik. De dader is nooit gevonden. Later zei de politie: het is moedwillig 
geweest.

"Je had toen te maken met heel lelijke krachten. De kernenergielobby was 
gemeen en gevaarlijk en in de Oosterschelde-discussie kwam er heel veel 
agressie uit de aannemershoek. Op Terschelling in die kwestie rond Tulip 
Oil hebben ze gedreigd mijn huis in de fik te steken. Ik ben daar erg 
schuw van geworden."

Van Dieren schreef dertien boeken en publiceerde duizenden artikelen in 
kranten, vooral opiniestukken. Hij is de bedenker van Springtij, een 
jaarlijks duurzaamheidsfestival op Terschelling, waar milieubeschermers, 
politici, overheden en het bedrijfsleven elkaar ontmoeten. Als directeur 
van Springtij is hij inmiddels opgevolgd door Katinka Abbenbroek en 
Annemieke Nijhof, na een verschil van inzicht over internationalisering 
van Springtij. Hij werkt nu aan een internationale versie: Springtide 
International.