[D66] ‘Over normaliteit en andere afwijkingen’

[A.OUT]

trouw.nl:

Recensie Filosofie
‘Over normaliteit en andere afwijkingen’ maakt duidelijk dat een 
stoornis niet altijd aan jezelf ligt

Over normaliteit en andere afwijkingen
Paul Verhaeghe
Prometheus - Nieuw Licht; 112 blz., € 14,99
★★★★☆
Laura Molenaar8 januari 2020, 1:00
De auteur

Paul Verhaeghe (1955) is hoogleraar psychodiagnostiek aan de 
Universiteit Gent. Verhaeghe past de filosofie van onder anderen Sigmund 
Freud en Jacques Lacan toe op zijn vakgebied in boeken als ‘Het einde 
van de psychotherapie’ (2009), ‘Identiteit’ (2012) en ‘Intimiteit’ (2018).

Het boek

‘Normaliteit en andere afwijkingen’ verschijnt in de reeks Nieuw Licht, 
waarin filosofen het werk van een klassieke filosoof in verband brengen 
met actuele thema’s. In deze uitgave betoogt Verhaeghe, op grond van 
‘Geschiedenis van de waanzin’ (1961) van de Franse filosoof Michel 
Foucault, dat de psychiatrie een onwetenschappelijke benadering heeft en 
te veel nadruk legt op normalisering. Het boekje eindigt met een 
fragment uit Foucaults boek.

Normen in de DSM

Verhaeghe heeft een prikkelende titel gekozen. Is normaliteit een 
afwijking geworden? Of zijn afwijkingen tegenwoordig normaal? Net als 
Foucault benadert Verhaeghe deze vragen vanuit een geschiedkundige 
invalshoek. Vanaf de zeventiende eeuw werden mensen die niet pasten 
binnen de morele normen van de samenleving opgesloten. De ‘normaliteit’ 
uit de titel moet zo bekeken worden: normaal is wie past binnen de 
normen van deze tijd en deze samenleving.

Verhaeghe trekt een parallel met het heden: de drang naar conformiteit 
toont zich in de beruchte DSM (Diagnostic and Statistical Manual of 
Mental Disorders). Dat is het handboek voor psychiatrische diagnostiek, 
waarin psychische aandoeningen staan omschreven aan de hand van hun 
‘symptomen’. Sla ‘m maar eens open: depressie kan gepaard gaan met ‘te 
veel slapen’, een angststoornis met een ‘overdreven’ bezorgdheid. 
Stoornissen worden ook nu gedefinieerd ten opzichte van wat wij verstaan 
onder normaal.

De oplossing

Therapie bestaat dan ook uit een morele correctie van de patiënt, zodat 
die weer mee kan doen in de maatschappij, zegt Verhaeghe, en daar gaat 
de psychiatrie de mist in.

De schuld, zegt Verhaeghe, ligt niet bij de patiënt die door zijn of 
haar gedrag een burn-out of een angststoornis ontwikkelt en door een 
therapeut gecorrigeerd moet worden. We moeten erkennen dat 
maatschappelijke normen bepalen wat we zien als stoornis en wat niet. 
Verhaeghe hekelt de verheerlijking van excellentiedrift en de 
maakbaarheid van geluk. De maatschappij moet dus veranderen, niet het 
individu. In de behandeling van mensen met een mentale stoornis moet 
daarom gekeken worden naar de bredere sociale en maatschappelijke 
context, betoogt Verhaeghe.

Redenen om dit boek niet te lezen

Hoewel Verhaeghe een belangrijk pijnpunt in de psychiatrische zorg 
aanstipt, schetst hij soms een eenzijdig beeld van wat psychotherapie 
beoogt: ‘Mensen helpen om zich aan te passen aan de heersende sociale 
normen’. En: ‘De therapeut functioneert als morele autoriteit die borg 
staat voor wat gewenst gedrag is’. Verhaeghe gaat voorbij aan het feit 
dat mensen graag aan de sociale normen wíllen voldoen. Een therapeut 
zegt niet hoe je je moet aanpassen, maar hoe je op je eigen gedrag en 
gedachten kunt reflecteren om zélf te kiezen hoe en tot op welke hoogte 
je die wilt veranderen.

Ook de hevige nadruk op excellentiedrang en plicht tot succes schiet 
soms door. Hoewel iedereen gebukt gaat onder dezelfde dwingende 
maatschappelijke normen, wordt niet iedereen ziek, en niet op dezelfde 
manier. Aanleg, een sociale context en interpersoonlijke relaties spelen 
ook een rol.

Redenen om dit boek wel te lezen

Het essay van Verhaeghe is even prikkelend als de titel doet vermoeden. 
Hij prikt soepeltjes een aantal misverstanden door en provoceert met 
interessante filosofische ideeën. Ook toont hij uitstekend aan waarom 
Foucaults ‘Geschiedenis van de waanzin’ nog altijd relevant is.

Aan het slot roept hij op tot een discussie over de manier waarop normen 
in onze maatschappij beklemmend kunnen zijn, hoe we omgaan met labels en 
het ‘afwijken’ van de norm. Met de extreem lange wachttijden in de 
psychiatrische zorg in het achterhoofd is het hoog tijd voor die discussie.
Lees ook:
Volgens Paul Verhaaghe leven we altijd in onderdrukking, iedere tijd 
kent haar keurslijf

Het Victoriaanse tijdperk was erg, maar volgens Paul Verhaeghe werden we 
psychisch nooit zo onderdrukt als nu.
https://www.trouw.nl/cultuur-media/volgens-paul-verhaaghe-leven-we-altijd-in-onderdrukking-iedere-tijd-kent-haar-keurslijf~b3e81b85/