[D66] Terugkijken: Waar was VWS tijdens de coronacrises ? (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #463)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amsterdammer, #51-52
Datum:  16 december 2020
Auteur: Belia Heilbron, Karlijn Kuijpers, Thomas Muntz en Emiel 
Woutersen
URL:    https://www.groene.nl/artikel/verdeel-en-heers-niet
Ref:    
https://www.ewmagazine.nl/kennis/achtergrond/2020/12/vertraging-van-de-vaccins-waar-zitten-de-knelpunten-794745/
         
https://www.ewmagazine.nl/nederland/achtergrond/2020/12/premier-rutte-wil-gezondheidszorg-centraliseren-794767/


Waar was het ministerie van VWS tijdens de coronacrises ?
---------------------------------------------------------
Verdeel en heers niet

Het ministerie van VWS dat Nederland door de coronacrisis moet leiden, 
had ook na de eerste golf geen visie, geen regie, geen plan. Terwijl 
zorgorganisaties smeekten om sturing was VWS afwezig en tuimelden we 
onvoorbereid de tweede golf in. 'Je hebt een overheid nodig die knopen 
durft door te hakken.'

'Ik gooi nooit iets weg', zegt Hans Buijing terwijl hij een doos op de 
vergadertafel zet in zijn kantoor van Zorgthuis.nl, de koepelorganisatie 
voor thuiszorg. Twaalf jaar geleden stuurde het ministerie van 
Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) deze 'box' naar zorgorganisaties 
en bedrijven. Het illustreert volgens Buijing wat er nu misgaat. 
'Grieppandemie. Wees voorbereid', staat in grote letters op de 
buitenkant. 'Niemand twijfelt. Een nieuw griepvirus zal ons treffen. Is 
uw organisatie er klaar voor?' De doos zit vol met uitgewerkte 
draaiboeken voor een grote uitbraak.

Destijds was het ministerie enorm bezig met voorbereiden, zegt Buijing. 
'Er werden scenario's uitgedacht en de overheid had grote partijen 
beschermingsmiddelen klaarliggen.' Maar in de jaren daarna verslapte de 
aandacht. Crisis-jaar 2008 was de laatste keer dat Buijing een doos met 
draaiboeken kreeg, de voorraden beschermingsmiddelen zijn er nu niet 
meer. 'Het is genant', zegt hij. 'In 2008 was de boodschap: zorg dat je 
goed voorbereid bent, denk vooruit. Daar zie ik nu niets van terug, we 
lopen constant achter de feiten aan.'

Vorige maand stuurde Buijing een alarmerende mail aan twee van de 
hoogste directeuren op het ministerie. 'Mensen in de thuiszorg lopen op 
hun tenen en de uitputting wordt hier en daar al gesignaleerd', meldt 
hij voorzichtig. Het lukt allemaal nog net, omdat ziekenhuizen veel 
minder mensen behandelen en dus ook minder doorverwijzen naar thuiszorg. 
Maar wanneer ziekenhuizen de komende maanden uitgestelde operaties en 
behandelingen gaan inhalen ontstaat er een groot probleem. 'In onze 
achterban hangt een klemmende vraag in de lucht: hoe gaan we straks al 
die uitstroom opvangen?'

Iedereen zag de tweede golf aankomen en toch liet het ministerie van VWS 
zich verrassen. De zorg werd opnieuw overspoeld, spoedbehandelingen 
moesten worden uitgesteld en het bron-en contactonderzoek gestaakt. Waar 
was het ministerie dat de wettelijke plicht heeft om ons door de crisis 
te leiden?

Het was er simpelweg niet, blijkt uit een reconstructie van het 
afgelopen half jaar door Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico 
op basis van gesprekken met verschillende zorgpartijen en vertrouwelijke 
documenten. Vorige week sneuvelden de politieke ambities van Hugo de 
Jonge: hij moest publiekelijk toegeven dat hij de aanpak van de crisis 
niet kon combineren met zijn lijsttrekkerschap van het CDA. Maar het 
probleem gaat dieper dan dat. Ook na de ergste chaos in maart en april 
had de minister geen visie en geen plan. Terwijl organisaties smeekten 
om sturing schoof de minister de verantwoordelijkheid van zich af.

En hij niet alleen: ambtenaren klampen zich vast aan het compleet 
gedecentraliseerde zorgstelsel. De crisis moet bestreden worden met een 
Byzantijns web van zorgverzekeraars, verpleegbedrijven, GGD-regio's en 
als zelfstandige ondernemingen functionerende ziekenhuizen. De verpleeg- 
en thuiszorg, die steun het hardst nodig hebben, laat het ministerie in 
de kou staan. De minister stelt zich op als allerhoogste persvoorlichter 
in plaats van baas. Van een crisisaanpak met een centraal plan is geen 
sprake.

Een combinatie van afkeer van centrale overheidsregie en blind optimisme 
leidde ertoe dat het ministerie na de eerste golf terugging naar 
business as usual. Dossiers van voor corona werden weer opgepakt, twee 
van de vier hoogste ambtenaren verlieten hun post en de speciaal 
aangestelde directeur-generaal corona vertrok eind september weer.

Zo tuimelde Nederland slecht voorbereid de tweede golf in. Nu al hebben 
er ruim veertienhonderd coronapatienten meer op de verpleegafdelingen 
van ziekenhuizen gelegen dan tijdens de eerste golf. Naar schatting 
zullen er 25 procent meer patienten op de ic belanden dan in het 
voorjaar. Het ziekteverzuim in de zorg is sinds 2003 nog nooit zo hoog 
geweest. Een kwart van de operaties is uitgesteld, in sommige regio's 
wordt zelfs een derde minder operaties uitgevoerd. Ook urgente zorg moet 
in sommige ziekenhuizen opnieuw worden uitgesteld.

Op 16 april, het land is al bijna een maand in 'intelligente lockdown', 
ontvangen de directeuren van de GGD's een brief van het ministerie van 
Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Vanwege toenemende druk op de zorg 
verzoekt het ministerie de GGD's 'terstond' een aantal activiteiten 'op 
te pakken in uw regio'.

Er volgen tien bullets die tezamen neerkomen op vrijwel de gehele 
crisisaanpak. Zo moeten de gemeentelijke gezondheidsdiensten 'stimuleren 
dan wel opdracht geven tot samenwerking'. Tussen wie? 'Alle betrokken 
sectoren' - waaronder ziekenhuizen en huisartsen '(inclusief zzp'ers)'. 
GGD's moeten verder: afspraken maken over capaciteit en inzetbaarheid 
van het beschikbare zorgpersoneel, toezien op de realisatie van 
voldoende zorglocaties voor kwetsbare patienten buiten het ziekenhuis en 
daarbij zelf afspraken maken met zorgverzekeraars over de financiering 
(iets wat GGD's nooit doen). Het bevorderen van een 'centraal 
coordinatiepunt' in iedere regio voor 'de juiste zorg op de juiste plek' 
wordt samen met de informatievoorziening, ondersteuning, monitoring en 
financiering op de schouders van de GGD-directeuren gelegd. Mocht de 
regionale samenwerking 'onvoldoende voortgang laten zien', dan moeten de 
GGD's 'partijen aanspreken'. Was getekend, Hoogachtend, Hugo de Jonge.

En zo gaat het steeds. Patienten-spreiding? Dat is aan de 
ziekenhuis-directeuren. Verhogen van de testcapaciteit? Taak van de 
laboratoria. Inkopen van beschermingsmiddelen? Initiatief van 
ziekenhuisinkopers. Extra coronabedden regelen? Doen de ziekenhuizen en 
GGD's. Quarantaineplicht? Aan de burgemeesters.

'We hebben een soort verkeerscentrale nodig', zegt Everhard Hofstra, 
arts bij GGD Fryslan. Hofstra is tevens voorzitter van de Nederlandse 
Vereniging voor Infectieziektebestrijding en door het ministerie 
uitgenodigd om in augustus in een digitale lessonslearned-sessie te 
vertellen wat er in het vervolg beter moet. GGD's zijn op dat moment net 
twee maanden bezig met grootschalig testen, en Hofstra ziet het al fout 
lopen. 'Voor het verkeer staat er in Driebergen een centrale die kijkt 
waar de files ontstaan. Zoiets hebben we ook nodig voor het testen, om 
te zorgen dat de buisjes snel naar het juiste lab gaan', zegt hij. 'Dit 
moet dezelfde prioriteit hebben als patientenspreiding.'

Een maand later gebeurt waar Hofstra en zijn collega's bang voor waren. 
Het testen loopt volledig vast: mensen moeten soms wel een week wachten 
op een uitslag. De GGD's hebben te weinig capaciteit, wanneer die op 
orde is loopt het spaak bij de laboratoria, en daarna hebben de GGD's 
weer personeel te kort.

De testproblemen leggen een enorme druk op de verplegers in tehuizen en 
thuiszorg. De zorgeloze zomervakantie is pas amper achter de rug of de 
nood in die sectoren is al weer zo hoog dat het leger, KLM, het Rode 
Kruis en gepensioneerde verpleegkundigen moeten bijspringen. De roosters 
zijn niet meer te vullen omdat een groot deel van het personeel thuis in 
quarantaine zit te wachten op een testuitslag.

Verpleeg- en thuiszorgorganisaties hameren bij het ministerie al sinds 
juli op snellere tests voor zorgpersoneel. Ook het OMT adviseert in 
augustus dat bij een uitbraak 'nadrukkelijk overwogen moet worden' om 
hun personeel wekelijks te testen. Maar het ministerie voelt de urgentie 
niet: aanvankelijk zegt de minister dat er nader onderzoek moet komen, 
de GGD oppert nog dat zorgorganisaties ook eigen teststraten kunnen 
opzetten, en ondertussen gebeurt er maandenlang niets.

Wanneer het ministerie in september instemt met voorrang voor zorg- en 
onderwijspersoneel duurt het daarna nog eens weken voordat er een 
regeling is, zegt Hans Buijing, de directeur van Zorgthuis.nl. 'We 
kregen een heel administratief proces voor de kiezen om fraude te 
voorkomen', vertelt hij. 'Wij zeiden: 'Wat is nou het probleem?' Als er 
op de honderd mensen vijf onterecht met voorrang een test krijgen, dan 
is dat toch niet erg? Die 95 anderen hebben we nodig voor de 
continuiteit van de zorg. Maar dat vond het ministerie ondenkbaar.'

Wanneer de zogenoemde fast lanes voor zorg- en onderwijspersoneel 
eindelijk in gebruik gaan blijkt het speciale telefoonnummer overbelast. 
'Het schoot voor geen meter op', kijkt Buijing terug. 'We vroegen het 
ministerie om in te grijpen, maar zij lieten de verantwoordelijkheid de 
verantwoordelijkheid. Ook hier missen we uiteindelijk hun regie.'

'Ik weet zeker dat we heel lokaal, heel precies, hooguit regionaal de 
meeste maatregelen kunnen treffen', zegt minister De Jonge op 24 juni 
opgelucht, tijdens wat de laatste coronapersconferentie moet worden. De 
cijfers staan er goed voor en het kabinet zou af willen van het 
crisissfeertje. Dus mag er weer publiek naar voetbalwedstrijden en mogen 
cafes weer meer dan dertig gasten verwelkomen. 'Als we het goed doen met 
elkaar', zegt De Jonge, dan is een nieuwe landelijke lockdown 
onwaarschijnlijk. De minister rondt de persconferentie af, en dan is het 
zomer.

'Het kabinet is toen even met vakantie gegaan', zegt Jan Lonink, 
burgemeester van Terneuzen en voorzitter van Veiligheidsregio Zeeland. 
Op het moment dat burgemeesters de verantwoordelijkheid krijgen wordt 
het wekelijkse crisisoverleg tussen de veiligheidsregio's en de minister 
van Justitie en Veiligheid en VWS afgebouwd. 'Wij waren als 
veiligheidsregio's helemaal opgetuigd en toen zei het kabinet: 'We 
stappen weer uit die structuur.'' Hij krijgt bijval van Pieter 
Broertjes, burgemeester van Hilversum en voorzitter van Veiligheidsregio 
Gooi en Vechtstreek: 'Wij kwamen een keer in de week bij elkaar en dan 
neem je elkaars problemen door. Je hebt die korte lijnen nodig.' Al in 
dezelfde maand dringt de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb aan op 
een landelijk plan: 'Als de cijfers op blijven lopen wil je 
alternatieven achter de hand hebben', zegt hij bij Nieuwsuur. 'Die 
hebben we nu niet.'

Achter de schermen vragen meer burgemeesters om duidelijkheid bij het 
kabinet. Ze willen weten welke maatregelen ze op welk moment moeten 
nemen. Zonder die duidelijkheid kunnen burgemeesters vrijwel niets doen 
om corona-uitbraken in te dammen. Ze vragen, kortom, om wat nu bekend is 
gaan staan als de 'routekaart'. 'De routekaart is het product van grote 
druk van de Veiligheidsregio's op het kabinet om ons perspectief te 
geven', zegt Lonink. 'Maar toen het ministerie in augustus met de eerste 
concepten kwam waren die volstrekt onoverzichtelijk', zegt Broertjes. 
'Die werden toen weer ingetrokken en dan ben je zo weer een paar weken 
verder.'

Op 13 oktober presenteert Hugo de Jonge de routekaart dan eindelijk. 
Maar voor de 'heel lokale, heel precieze maatregelen' die in juni waren 
beloofd is het dan al ruimschoots te laat. En wat minister De Jonge in 
juni nog onwaarschijnlijk noemde, wordt sneller dan hij wil 
werkelijkheid: tegelijk met de routekaart kondigt premier Rutte de 
landelijke sluiting van de horeca aan en gaat Nederland weer in een 
'gedeeltelijke lockdown'.

'Sterkere landelijke regie', dat is volgens de Inspectie voor de 
Gezondheidszorg nodig om de problemen met het testen op te lossen. De 
Inspectie pleit in september voor 'zo snel mogelijke' inzet van 
'innovatieve en alternatieve testmethoden'. De GGD's schrijven in 
dezelfde maand een brandbrief aan de minister omdat ze dringend behoefte 
hebben aan nieuwe uitgangspunten voor het testbeleid.

En dan is er opeens een visie: 'Testsamenleving biedt Nederland uitweg 
uit coronacrisis.' 'Dit plan kan Nederland uit de negatieve spiraal 
halen met per saldo minder maatschappelijke en economische kosten', is 
de hoopvolle boodschap. Die boodschap komt echter niet van VWS, niet van 
de GGD's, niet van premier Rutte, maar van werkgeversorganisatie 
VNO-NCW.

De Jonge maakt het plan op 27 oktober openbaar. De belangrijkste 
lobbyvereniging van Nederland was begin die maand, twee dagen nadat de 
eerste sneltest in Nederland is goedgekeurd, al aan tafel verschenen bij 
de minister. De werkgevers hadden een uitgewerkt plan om de 
testcapaciteit op te schroeven. Een verademing. Maar wel met de 
prioriteiten van de werkgeversorganisatie, en niet die van het OMT: van 
de vier miljoen sneltests moeten er allereerst drie miljoen naar het 
bedrijfsleven.

VNO-NCW wil dat het leger wordt ingeschakeld, VWS gaat het regelen. VNO 
had trouwens al voormalig Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp 
gevraagd de leiding te nemen over de logistiek. De werkgevers zetten het 
ministerie voor het blok: werk met ons mee, of we gaan zelf aan de slag. 
'Deze ontwikkeling kunnen en willen we niet tegenhouden', reageert de 
minister. Daarna mag De Jonge het nieuwe plan presenteren om met 
'XL-testlocaties en sneltestlocaties' de testcapaciteit eindelijk op te 
schroeven, dankzij een 'unieke samenwerking met het bedrijfsleven'. Het 
plan rept met geen woord over extra tests voor zorgpersoneel.

De GGD's worden volkomen overvallen door de abrupte koerswijziging. Het 
plan komt voor hen als een complete verrassing. De koepelorganisatie van 
GGD's trekt aan de bel: 'Het is belangrijk om sneltesten niet zonder 
overleg met de GGD in te zetten, omdat ze alleen in de juiste situatie 
gebruikt moeten worden.'

En dat is precies wat nu niet gebeurt: werkgevers mogen zelf hun 
personeel laten testen, zonder overleg met de GGD. Volgens de Inspectie 
moet bij het testen een arts betrokken zijn. Het ministerie zegt dat 
bedrijfsartsen zijn betrokken 'op het moment dat duidelijk werd dat zij 
een belangrijke intermediair konden zijn'. Dat besef kwam volgens de 
beroepsvereniging van bedrijfsartsen pas laat: zij wisten bij de 
lancering van het plan nog van niets.

Zo krijgen bedrijfsbelangen - tegen het OMT-advies in - een belangrijke 
rol in de testplannen. Terwijl bedrijven nu miljoenen sneltests zijn 
beloofd, wachten zorgorganisaties nog altijd op het startsein om ook 
personeel zonder klachten te kunnen testen. 'Maar daar is nu geen 
aandacht voor', zegt Hans Buijing van Zorgthuis.nl.

'Er is een stuwmeer van uitgestelde verwijzingen', zegt Marian Kaljouw, 
voorzitter van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), op 16 november in 
een overleg met het ministerie, zo blijkt uit notulen van die 
vergadering in handen van Investico. Sinds de uitbraak van het 
coronavirus verwezen huisartsen ruim een miljoen keer minder door naar 
de specialist. 'Dat is enorm', zegt Kaljouw. Voor het 'zorgenkindje 
oncologie' zijn er op dit moment tachtigduizend minder verwijzingen dan 
vorig jaar.

De Zorgautoriteit roept al sinds april dat ziekenhuizen goed moeten 
samenwerken om te voorkomen dat behandelingen moeten worden uitgesteld. 
Het spreiden van coronapatienten is daarvoor essentieel: alleen wanneer 
die eerlijk over het land verdeeld worden, kan de reguliere zorg zo goed 
mogelijk doorgaan.

Ziekenhuizen houden zich in de praktijk niet aan die afspraken, meldt de 
Inspectie voor de Gezondheidszorg. Half oktober constateert het 
ministerie dat er 'regionaal grote verschillen zijn in de afschaling van 
planbare zorg'. 'Dat voelt zeer oneerlijk', zegt Peter van der Meer, 
bestuursvoorzitter van het Albert Schweitzer ziekenhuis in Dordrecht, 
midden in een gebied dat zwaar getroffen is in de tweede golf. 'We 
hebben in onze regio veel meer coronapatienten. Dan voelt het vervelend 
als andere regio's die druk niet voelen en denken: het zal wel 
meevallen, en niet meer bedden beschikbaar maken voor coronapatienten. 
Ik denk dat je echt wat meer dwang moet regelen.'

Dat gebeurt niet. Bovendien weigeren ziekenhuizen lange tijd om openheid 
van zaken te geven over de mate waarin de reguliere zorg doorgaat. 'Er 
leeft een breed gedragen gevoel dat je daarmee de autonomie over je 
eigen ziekenhuis verliest', zegt ziekenhuisdirecteur Van der Meer. Toch 
is het verkrijgen van een actueel overzicht cruciaal om de reguliere 
zorg te kunnen laten doorgaan, zegt de Zorgautoriteit al begin april. De 
toezichthouder probeert sindsdien actuele data los te peuteren bij de 
ziekenhuizen, maar krijgt het niet voor elkaar. 'Dus wij vonden het 
belangrijk dat we van de minister het mandaat kregen', zegt 
NZa-directeur Karina Raaijmakers. Dat mandaat komt pas eind oktober. 
Eind november, een maand later, leveren ziekenhuizen die gegevens pas 
aan, waardoor de NZa begin december nog steeds bezig is om ze te 
'valideren'.

Het gevolg: in sommige ziekenhuizen moeten urgente behandelingen als een 
niertransplantatie worden uitgesteld, terwijl in andere ziekenhuizen ook 
niet-urgente behandelingen gewoon kunnen doorgaan.

Deed het ministerie dan helemaal niets? Natuurlijk wel, zegt Arjen Boin, 
hoogleraar en expert op het gebied van crisismanagement, die een 
evaluatie maakte van de eerste coronagolf. 'Ze hebben hard gewerkt, ze 
vergaderen zich een slag in de rondte.' Dat minister De Jonge afgelopen 
week zei dat hij geen tijd meer had om ook nog CDA-lijsttrekker te zijn, 
is niet zo vreemd. 'De secretaris-generaal zat zelf aan de telefoon 
mondmaskers en beademingsapparaten te bestellen.' Ze doen alleen niet 
het juiste. 'Het ministerie heeft maar een taak: strategieen en wetten 
maken. Maar ze maken geen plan, dus weet niemand wat er uitgevoerd moet 
worden.'

Erik Gerritsen, de hoogste ambtenaar van het ministerie, vertelt eind 
juni in een podcast dat hij wel wilde reflecteren in de crisis, maar dat 
het welhaast 'onethisch voelde om bij mijn directeuren binnen te lopen 
en te zeggen: 'Zullen we even een half uurtje gaan zitten?'' Terwijl dat 
precies is wat hij wel moet doen, zegt crisisdeskundige Boin. 'Het is 
geen rocket science. We zitten in een landelijke crisis, dan moet je als 
ministerie een strategie maken. Dit niet doen is het ontkennen van je 
politieke verantwoordelijkheid. Het lijkt of het ministerie met de 
vingers in de oren en de handen voor de ogen staat.'

'Als je nu een les moet leren', zei Hugo de Jonge eind november tegen de 
NRC, 'dan is het dat ons stelsel niet opgewassen is tegen een pandemie 
van deze omvang. Het ontbreekt op alle fronten aan de mogelijkheid om de 
centrale regie te voeren. Dat betekent dat we de hele crisis hebben 
geimproviseerd.'

De minister valt terug op de verdedigingslijn die hij al maanden 
hanteert: zo is het zorgsysteem nou eenmaal geregeld. Geen excuus, zegt 
crisisexpert Boin: 'Centraal of decentraal, tijdens een crisis zouden 
structuren er niet toe moeten doen.'

Maar kan het ministerie dan niet sturen, of willen ze het niet? 'Het 
ministerie heeft jaren niet willen sturen, dat moesten de verzekeraars 
maar doen. Dat heeft zo lang geduurd dat ze het nu eigenlijk niet meer 
kunnen', zegt Marcel Levi. Hij was bestuursvoorzitter van het AMC en is 
nu directeur van een groot Londens academisch ziekenhuis. 'Hier in 
Engeland bepaalt de minister alles.' Dat moeten we in Nederland ook niet 
willen, zegt hij, maar nu bepaalt de minister veel te weinig. 'De 
overheid wil de baas niet zijn. Alles is nu afhankelijk van de 
welwillendheid van individuele bestuurders. Je hebt een overheid nodig 
die knopen durft door te hakken.'

Als De Jonge dan slagvaardig optreedt, gaat het bot, top-down en weinig 
prudent. Zoals bij de spoedwet. Die voorgestelde wet zette alle 
democratische controle buitenspel. Hoogleraar staatsrecht Wim Voermans 
keerde zich fel tegen dat plan, kreeg bijval van het overgrote deel van 
de Tweede Kamer en ook de Raad van State kwam tot eenzelfde oordeel. 
Maar na de kritiek lag het wetsproces volledig stil.

'Het heeft twee maanden geduurd', zegt Voermans. 'Er gebeurde niets. Tot 
uiteindelijk vijf Kamerleden op initiatief van Van der Staaij (SGP) en 
Buitenweg (GroenLinks) vijf amendementen indienden. Een unieke 
parlementaire actie; die zijn met grote meerderheid aangenomen.' Maar 
het ministerie had ook al lang zelf de wet kunnen aanpassen. 'Ik snap 
die halsstarrigheid niet, het heeft zo veel tijd gekost. Ik heb er geen 
enkele zakelijke verklaring voor.'

De opstelling van VWS tijdens de twee coronagolven en daartussenin komt 
neer op een tegenstrijdige mix van keihard werken en laissez faire. Door 
geen richting te geven vertrouwt Hugo de Jonge op institutionele 
zelfredzaamheid. Maar net als bij zelfredzaamheid van burgers komt dat 
neer op het recht van de sterkste: het was uiteindelijk de sterkste 
'veldpartij' van Nederland, werkgeversorganisatie VNO-NCW, die het 
voortouw nam en het plan voor de 'testsamenleving' maakte. De 
ziekenhuizen hebben Diederik Gommers en Ernst Kuipers die goed uit hun 
woorden komen, en na jaren ervaring als medisch specialist in 
academische ziekenhuizen hun plek aan tafel weten op te eisen, ook bij 
de talkshows.

Maar de GGD's hebben als voorman Sjaak de Gouw, die eerder aan Investico 
en De Groene liet weten: 'Het is heel operationeel en tactisch, dat zijn 
niet mijn sterkste punten.' Helemaal onder in de VWS-voedselketen staan 
de thuiszorgbedrijven en verpleeghuizen die nergens aan boord komen.

Het ministerie laat de zwakste partijen, die zijn steun het hardst nodig 
hebben, juist het meest bungelen. Verpleeg- en thuiszorgorganisaties 
vragen al sinds het voorjaar bij de minister om compensatie voor de vele 
extra kosten die ze door de coronacrisis hebben moeten maken. De 
minister legt de bal echter bij de zorgverzekeraars. 'Een garantie kan 
niet', zegt het ministerie, 'de vraag is doorgezet aan Zorgverzekeraars 
Nederland.' Maar die reageert traag, voor veel kosten is nog altijd niet 
duidelijk of ze betaald gaan worden.

De verzekeraars zijn wel begonnen met tarief- en budgetonderhandelingen 
voor 2021 waarin verschillende thuiszorgorganisaties zullen worden 
gekort, zegt Buijing. 'We krijgen te horen dat sommige organisaties 
volgend jaar dertig tot veertig procent minder budget krijgen', schreef 
hij eind oktober aan het ministerie. 'Aanbieders moeten personeel 
ontslaan, terwijl ze weten dat de vraag naar thuiszorg volgend jaar 
alleen maar groter wordt', zegt Buijing. 'Er dreigt een zorginfarct 
buiten het ziekenhuis.'

Zo gaat het constant, zegt Buijing. 'Er komen geen besluiten, het 
ministerie laat alles aan de markt of de regio. Maar als je iedereen 
verantwoordelijk maakt is niemand verantwoordelijk. Daar is het 
ministerie heel meesterlijk in, het speelt partijen tegen elkaar uit.'

'Ambitieus', zo noemde het RIVM het voornemen van minister De Jonge uit 
december om op 4 januari het eerste vaccin te prikken. Waarbij 
'ambitieus' niet werkelijk 'vol ambitie' betekende, maar eerder 'vrijwel 
niet te doen'. Binnen 24 uur na de bekendmaking lieten de huisartsen en 
verpleeghuizen, die nota bene als eerste zouden moeten gaan vaccineren, 
weten niet voorbereid te zijn. De GGD's moesten De Jonge's vlucht naar 
voren opnieuw vernemen in de krant.

In 2009, elf jaar geleden - de box met pandemie-draaiboeken van Buijing 
was slechts een jaar oud - reageerde het ministerie wel anders toen de 
wereld werd opgeschrikt door de Mexicaanse griep. Toenmalig minister Ab 
Klink bestelde ruim dertig miljoen vaccins en er werd een ervaren 
manager aangetrokken om het vaccinatieproces te leiden.

Hij, Herman van der Weide, kijkt met angst en beven naar de chaotische 
non-aanpak van VWS. 'Je kunt nagenoeg alles voorbereiden, ik zou niet 
weten wat niet. Je moet gedegen plannen en in een keer uitrollen.' Maar 
hij ziet het niet, net als iedere Nederlander die het nieuws volgt. Het 
wie, wat, waar van vaccineren is nog ongewis. 'Zolang dat niet bekend is 
heb ik niets aan die plannen. Er is zo weinig bekend, alleen de kreet: 
'We gaan beginnen!''


Reactie ministerie van VWS

In een reactie liet het ministerie weten dat een van de topambtenaren 
die tijdens de coronacrisis vertrok zijn vertrek al voor de pandemie had 
aangekondigd. Tevens zijn volgens het ministerie 'verschillende cruciale 
posten dubbel bezet'. Het ministerie zegt niet waarom de ambtenaren niet 
zijn aangebleven tot na de pandemie.

Om beter inzicht te krijgen in de testcapaciteit heeft het ministerie in 
de loop van december een 'Cockpit Testen en Traceren' opgezet. Over het 
uitblijven van voorrang voor zorgpersoneel bij testen zegt het 
ministerie dat hier aanvankelijk niet voor is gekozen omdat het de 
'doorlooptijden voor iedereen wilde verbeteren'.

Wat betreft de regionale routekaart wijst VWS op een 'afschalingspakket' 
van maatregelen van 6 mei. Dat pakket betrof echter landelijke 
maatregelen. Over regionale verschillen in de ziekenhuiszorg zegt het 
ministerie: 'De tweede golf kwam sneller, eerder en anders dan verwacht, 
waardoor toch planbare zorg werd, en nog altijd wordt, uitgesteld.'

Het ministerie zegt dat het al voor de coronacrisis bezig was om de 
afstemming tussen ziekenhuizen en verpleeghuizen te verbeteren. VWS 
werkt nu aan een ministeriele regeling: 'Een concept zal begin 2021 voor 
internetconsultatie worden voorgelegd.' Het inkopen van zorg en het 
compenseren van extra kosten is een taak van de zorgverzekeraars, zegt 
VWS. Het 'houdt de vinger aan de pols' voor als zij er niet uit komen.

Verder wijst het ministerie erop dat de voorbereiding van de 
vaccinatiecampagne al maanden loopt: 'In augustus werden de eerste 
contacten met betrokken organisaties gelegd.' In reactie op onze 
conclusies stelt het ministerie 'de regie te hebben genomen in een 
zorgstelsel dat daar onvoldoende op is ingericht. Dat moet fundamenteel 
anders.'

--------
(c) 2020 De Groene Amsterdammer