[D66] Great Reset: Post-corona samenleving - Kraait er oproer bij de elite ?

Sun Dec 13 13:42:21 CET 2020

Bron:   Volkskrant
Datum:  12 december 2020
Auteur: Ben van Raaij en Wilco Dekker
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/het-moet-nu-echt-anders-vindt-de-elite-wat-zijn-haar-overwegingen~bf83859dc/
Ref:    Dit zijn de invloedrijkste Nederlanders van 2020,

https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2020/de-volkskrant-top-200-van-invloedrijkste-nederlanders-2020~v410463/

Het moet nu echt anders, vindt de elite. Wat zijn haar overwegingen?
--------------------------------------------------------------------

Als het aan de bestuurlijke elite ligt, komt Nederland duurzamer en 
inclusiever uit de coronacrisis, blijkt uit onderzoek in opdracht van de 
Volkskrant. Politiek en overheid moeten hierin het voortouw nemen. En de 
tijd dringt.

Kraait er oproer bij de elite? Moet het allemaal anders? Is het tijd 
voor een 'Great Reset', zoals het her en der wordt genoemd - een 
fundamentele economische en maatschappelijke omwenteling? Wie het oor te 
luisteren legt bij de elite, hoort opvallende geluiden. De coronacrisis 
'heeft de zwakke plekken in het weefsel van de samenleving genadeloos 
blootgelegd', zij 'verdiept scheidslijnen' en laat zien 'dat onze 
maakbare wereld wel degelijk grenzen heeft'.

Het zijn antwoorden uit de enquete die onderzoeksbureau I&O Research in 
opdracht van de Volkskrant hield onder vierhonderd leden van de 
bestuurlijke elite. Het onderzoek, ter gelegenheid van de vijftiende 
editie van de Volkskrant Top 200 van invloedrijkste Nederlanders, werd 
uitgevoerd in oktober, toen de tweede coronagolf net op gang kwam. De 
lijst wordt voor het tweede jaar op rij aangevoerd door Kim Putters, de 
directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau.

De enquete toont aan dat de coronacrisis ook voor de bestuurlijke elite 
de wereld op zijn kop heeft gezet. Niet alleen omdat zij het net als de 
minder bevoorrechte rest van Nederland ineens zonder feestjes en 
eetclubs moest stellen, maar ook omdat tijdens de pandemie, vrij naar 
Marx, 'alles wat vaststaat, verdampt'. Bijna driekwart is door de crisis 
anders gaan denken: over kwetsbaarheden in de zorg en op de 
arbeidsmarkt, over de open economie, duurzaamheid, ongelijkheid, het 
belang van de publieke sector, de rol van de overheid en van Europese 
samenwerking.

De pandemie dwingt volgens velen tot een maatschappelijke herstart, de 
'Great Reset'. De term verwijst naar een plan dat Klaus Schwab, baas van 
het World Economic Forum (WEF), en de Britse prins Charles in mei 
lanceerden. Het WEF stelt voor het economisch herstel na de 
coronacrisis, en de vele miljarden die overheden daarvoor uittrekken, 
aan te grijpen om de wereldeconomie duurzamer en rechtvaardiger te 
maken. Dat idee - komend jaar ook het thema van het WEF in Davos - is 
onder de slogan 'Building Back Better' al omarmd door diverse 
wereldleiders, inclusief de nieuwe Amerikaanse president Joe Biden. De 
Europese Unie integreert de coronarespons in haar Green Deal-project.

Plaatje
https://images0.persgroep.net/rcs/63k78FLYhry2wNEXwb3SMHhIdas/diocontent/180104687/_fitwidth/763?appId=93a17a8fd81db0de025c8abd1cca1279&quality=0.8&desiredformat=webp

Zeven op de tien leden van de Nederlandse elite in de enquete zeggen 
zo'n fundamentele herstart noodzakelijk te vinden, niet alleen om de 
acute coronacrisis te boven te komen, maar ook om talloze grote, 
onderliggende problemen aan te pakken, vooral de klimaatcrisis (door 72 
procent genoemd), maatschappelijke tegenstellingen en polarisatie (67 
procent), en armoede en ongelijkheid (57 procent).

De noodzaak tot een herstart is al tot op het hoogste niveau bepleit, 
onder meer door de directeuren van de drie planbureaus, Pieter Hasekamp 
van het Centraal Planbureau, Hans Mommaas van het Planbureau voor de 
Leefomgeving en Kim Putters van het Sociaal en Cultureel Planbureau 
(SCP). Zoals Putters, nummer 1 in de Volkskrant Top 200, het zegt: 'We 
moeten onze crisisbestrijding meteen koppelen aan langetermijndoelen, 
bijvoorbeeld steunmaatregelen aan duurzaamheid en inclusiviteit. Er 
komen zeker meer pandemieen, dus we moeten schokbestendiger worden.'

Veel respondenten benadrukken vooral sociaal-economische aspecten in hun 
visie op een reset. Of het nu gaat om de kwetsbaarheid van lange 
geglobaliseerde productieketens (Ingrid Thijssen, voorzitter van 
VNO-NCW, en Tuur Elzinga, vicevoorzitter van FNV) of de manco's van het 
kapitalisme, de impact van de digitale revolutie, de herwaardering van 
de publieke sector en het belang van de lokale maakindustrie (Frank 
Heemskerk, secretaris-generaal van de European Round Table for 
Industry).

Anderen zien het existentieler. Volgens Kirsten Schuijt (directeur 
Wereld Natuur Fonds) komt de coronacrisis voort uit de roofbouw op de 
natuur en de armoede in de wereld en is een 'duurzame, inclusieve 
samenleving' de enige oplossing. We moeten ons gedrag afstemmen op 'hoe 
onze planeet werkt' (Robert-Jan van Ogtrop, investeerder), afrekenen met 
onze 'ongebreidelde consumptiedrift' (jhr. Pieter de Savornin Lohman, 
voorzitter Hoge Raad van Adel), breken met onze groeiobsessie en leren 
'dat welzijn en niet welvaart centraal moet staan, dat liefde het 
antwoord is en niet geld' (Annemieke Nijhof, directeur Deltares).

Plaatje
https://images0.persgroep.net/rcs/mqoiqeHW1F5Wr3N1NqDnGuXP3iE/diocontent/180104688/_fitwidth/763?appId=93a17a8fd81db0de025c8abd1cca1279&quality=0.8&desiredformat=webp

Business as usual

De vraag is natuurlijk of de 'Great Reset' zich ook echt gaat 
voltrekken. Slechts een minderheid van de pleitbezorgers gelooft erin 
(37 procent, 27 procent van het totaal). 'De reset zou er wel moeten 
komen, maar het zal niet gebeuren, althans niet in de omvang die nodig 
is', zegt een Haagse insider namens velen. Politiek en bedrijfsleven 
kiezen toch vaak voor vertrouwde oplossingen. 'Het beleid wordt voor 85 
procent weer business as usual, en daar gaan we het niet mee redden.'

'Er is veel meer beweging nodig dan ik nu zie', beaamt SCP-directeur 
Putters. 'We zitten in een diepe crisis en zijn daarom erg bezig in het 
hier en nu. Begrijpelijk, maar juist nu moet je aan de toekomst denken. 
Het is cruciaal dat we binnen een half jaar de ankerpunten voor 
hervormingen uitzetten, zoals voor verbetering van de positie van 
flexwerkers of de keuze voor duurzamere verdienmodellen. Anders krijgen 
oude patronen en belangen weer de overhand.'

'De kans dat de 'wereld' (...) anders naar de toekomst kijkt door een 
crisis als deze, had ik hoger ingeschat', noteert een D66-stemmer. 'De 
enorme investeringen die wereldwijd naar oude oplossingen gaan zijn 
beangstigend: daarmee investeren we ons terug, en maken we ons nog 
kwetsbaarder in het licht van de klimaatverandering en 
duurzaamheidsdoelen. De ambities zijn er, maar de verandering is 
lastiger.'

Misschien, zegt een politiek adviseur, is de coronacrisis nog niet diep 
genoeg ingedaald. 'De meeste slachtoffers waren oude mensen en de 
financiele schade is tot nu toe vooral opgevangen door de overheid, via 
het laten oplopen van de staatsschuld. We voelen nog niet dat het water 
ons tot de lippen staat. En geen slachtoffers, geen crisisgevoel.'

Anderen geloven er wel in, mede door de snelle crisisrespons van dit 
voorjaar met, in de woorden van CNV-voorzitter Piet Fortuin, zo veel 
gemeenschapszin. 'Ik ben veel positiever gestemd geraakt over de mate 
waarin wij ons gedrag kunnen veranderen', zegt Nijhof van Deltares. 'En 
over dat we ons laten sturen als we ervan overtuigd zijn dat het moet. 
Dat het mogelijk is nieuwe maatschappelijke normen te ontwikkelen.'

Plaatje
https://images0.persgroep.net/rcs/2vgphbXSuTxatlEs5v3d4FLLTBU/diocontent/180104683/_fitwidth/763?appId=93a17a8fd81db0de025c8abd1cca1279&quality=0.8&desiredformat=webp

Zeker is dat de gewone burger de zaken sceptischer beziet dan de elite. 
De doorsneekiezer, blijkt uit een vergelijking van I&O Research, is veel 
minder vaak aan het denken gezet door de coronacrisis. Slechts de helft 
voelt voor een reset, en eenderde denkt dat die er komt. De gewone 
kiezer is niet alleen minder veranderingsgezind dan de elite, hij legt 
ook andere prioriteiten en maakt zich, afgezien van klimaat, vooral druk 
over (nieuwe) pandemieen, woningnood en criminaliteit.

Diepe kloof

De coronacrisis demonstreert opnieuw de kloof tussen elite en volk, zegt 
Peter Kanne van I&O Research. Al is die kloof wel veranderd. Voorheen 
was de elite overwegend sociaal-economisch rechts en cultureel 
progressief, het volk links en behoudend. De afgelopen vijftien jaar is 
de elite steeds linkser geworden, linkser zelfs dan de doorsneekiezer: 
49 procent van de respondenten beschouwt zichzelf als links, 21 procent 
als rechts (bij de doorsneekiezer is dat 44 en 30 procent). Zo vindt 83 
procent de kloof tussen arm en rijk te groot (was 52 procent in 2015) en 
vindt 65 procent de marktwerking te ver doorgeschoten (was 49 procent).

Sociaal-economisch mag de elite het volk zijn genaderd, cultureel is de 
kloof groter dan ooit. Driekwart van de elite (73 procent) noemt zich 
progressief, 9 procent behoudend (bij de doorsneekiezer is dit 28 en 35 
procent). Zo wil 84 procent een ambitieus klimaatbeleid, vindt 71 
procent dat Nederland meer vluchtelingen moet opnemen, erkent 67 procent 
het bestaan van structureel racisme en wil 58 procent meer macht 
overdragen aan Europa. Bij de gemiddelde kiezer liggen die getallen veel 
lager.

Plaatje
https://images0.persgroep.net/rcs/2VihKVntxm5KgvBUACdopiCDkiI/diocontent/180104689/_fitwidth/763?appId=93a17a8fd81db0de025c8abd1cca1279&quality=0.8&desiredformat=webp

De verlinksing van de elite blijkt ten dele ook uit de partijpolitieke 
voorkeuren. D66 is veruit de grootste partij (31 procent), gevolgd door 
VVD (19 procent), PvdA (14 procent) en op afstand het CDA met 9 procent. 
In 2006, toen de eerste Volkskrant Top 200 werd gepubliceerd, was de 
elite nog voor driekwart verbonden met VVD, CDA en PvdA. Het CDA heeft 
sindsdien flink aan invloed ingeboet en GroenLinks is nog niet 
doorgebroken. De rest (PVV, FvD, SP) komt er niet aan te pas. De leden 
van de elite zijn overigens veel minder dan vroeger lid van een 
politieke partij.

De ruk naar links is volgens Kanne onderdeel van een algehele 
herbezinning op neoliberalisme en marktwerking, die in alle partijen 
zichtbaar is (zoals ook af te lezen valt uit de 
conceptverkiezingsprogramma's). Tegelijk is die ook te verklaren uit het 
verschuivende sociologische profiel van de elite, blijkt uit de 
I&O-enquete. Was het altijd een gezelschap van oudere witte mannen met 
een corporate achtergrond, nu is het beeld veel gemeleerder: leden van 
de elite zijn vaker vrouw, minder oud en vaker afkomstig uit andere 
sectoren, zoals overheden, maatschappelijke organisaties en 
universiteiten.

Een mooie illustratie van de kloof vinden we op sociale media (ook bij 
de elite steeds couranter). Waar de elite zich massaal achter de 
noodzaak tot de grote reset schaart, gaan QAnon-complotdenkers helemaal 
los op het thema. De Great Reset staat in hun tirades voor het paranoide 
idee dat het coronavirus in de wereld is gebracht door een kliek van 
pedofiele marxistische globalisten, die onder leiding van Klaus Schwab 
en George Soros het hele kapitalisme op de schop wil nemen om een 
'nieuwe wereldorde' te vestigen.

Voor de elite is in elk geval duidelijk dat de politiek bij de reset het 
voortouw moet nemen, vooral op terreinen als klimaat. 'Als we het 
overlaten aan het vrije spel der maatschappelijke krachten, gebeurt er 
te weinig', zegt de Haagse insider. Dit geldt ook voor sociale partners. 
Veranderingen in Nederland gaan niet snel genoeg, zegt Wim Pijbes van 
Stichting Droom & Daad. 'Het polderen is niet geschikt voor de grote 
uitdagingen van onze tijd, waar we meer duidelijke en radicale keuzes 
moeten maken op het gebied van milieu en openbare ruimte.'

Dat alles dan wel in het kader van een herwaardering van het publieke 
domein, een algehele verschuiving van marktdenken naar collectief en 
overheid. Volgens Brechje van der Velden, bestuursvoorzitter van Allen & 
Overy Nederland, is door de coronacrisis nog zichtbaarder geworden 'dat 
grote maatschappelijke problemen alleen gezamenlijk - lees: door 
overheid en bedrijfsleven - kunnen worden aangepakt. Ieder vanuit zijn 
eigen rol, maar men kan dat niet zonder of los van elkaar.'

Plaatje
https://images0.persgroep.net/rcs/wrK2Z8aFM5f3tEcE3lpnI1SBbbU/diocontent/180126377/_fitwidth/763?appId=93a17a8fd81db0de025c8abd1cca1279&quality=0.8&desiredformat=webp

Verkiezingen

En dat moet nu gebeuren, met de verkiezingen van maart 2021 in aantocht. 
Een nieuw centrum-links kabinet, waarvoor vier of vijf partijen nodig 
zullen zijn, kan het daarover eens worden, is de hoop. Met een op 
hoofdlijnen verreikend regeerakkoord. Wellicht in de vorm van een 
links-rechtsuitruil rond klimaat en milieu (zoals de PvdA-VVD-deal die 
in 2012 de basis legde voor het kabinet-Rutte II), waarbij PvdA en 
GroenLinks akkoord zouden gaan met CO2-neutrale kernenergie en VVD en 
CDA met een afbouw van de vervuilende veestapel.

De kans is groot dat deze klus op het bord van Rutte komt te liggen, die 
zich opmaakt voor zijn vierde kabinet. De elite heeft er wel vertrouwen 
in, ze is tevreden met Rutte (gemiddelde cijfer: 7), zijn kabinet (78 
procent) en het coronabeleid (82 procent vs. 65 procent bij de 
doorsneekiezer, in oktober). Hij is de beste man hiervoor, zegt een 
ingewijde. 'De enige die boven de partijen kan staan en zijn politiek 
kapitaal kan inzetten. En hij hoeft straks, als langstzittende premier, 
zelf niet ver meer vooruit te kijken.'

De tijd dringt wel, zegt de Haagse insider. 'Afgelopen jaar was een jaar 
van politieke stilstand. Doordat de coronacrisis alle aandacht opeiste, 
zijn alle andere belangrijke dossiers blijven liggen, van klimaat en 
stikstof tot belastingen, arbeidsmarkt en pensioenen. Stel dat we op 16 
maart een foto van Nederland hadden genomen, dan is die foto nu, in 
december, nog precies hetzelfde. Dat valt niemand te verwijten, maar het 
gevolg is wel dat we nog steeds met dezelfde problemen zitten 
opgescheept.'

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.