[D66] Terugkijken: Het testbeleid van de minister: te laat, te traag en niet goed doordacht (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #434)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  30 november 2020
Auteur: Derk Stokmans, Mark Lievisse Adriaanse
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/11/30/te-laat-te-weinig-te-traag-en-niet-goed-doordacht-a4022042


Het testbeleid van de minister: te laat, te traag en niet goed doordacht
------------------------------------------------------------------------

Door een tekort aan testcapaciteit raakte de overheid, ook in de 
nazomer, het zicht op de verspreiding van het coronavirus kwijt. Pas 
toen het al misging zocht de overheid hulp bij labs die zij eerder links 
liet liggen. Maar toen was het al te laat om de tweede golf nog te 
kunnen keren.


Het nieuws in het kort

* Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft begin 
april een aanbod om in Nederland dagelijks zo'n zestigduizend extra 
coronatests te verwerken, naast zich neergelegd.
* Het ging om capaciteit bij Nederlandse laboratoria in de 
biotechnologische industrie, die ook op het coronavirus konden testen. 
Dat blijkt uit onderstaande reconstructie van NRC.
* VWS zegt dat 'op dat moment al veel andere opties werden opgepakt' en 
er daarmee ruim voldoende testcapaciteit was voor het testbeleid dat 
minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) voor ogen had.
* Het ministerie vertrouwde voor de uitbreiding lange tijd op de 
capaciteit van de ziekenhuislabs, die sinds het begin van de 
coronacrisis tests uitvoerden.
* Lees hier het nieuwsbericht: Aantal tests kon in april fors omhoog, 
maar ministerie besloot anders
   
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/11/30/aantal-tests-kon-in-april-fors-omhoog-a4022067

De auto van minister Hugo de Jonge draait als laatste het bijna lege 
parkeerterrein P6 van luchthaven Rotterdam op. In een hoek van de 
asfaltvlakte sleutelen tientallen mannen, op deze zonnige maar koude 6 
november, met bouwhelmen en in korte broek aan wat op nu nog op een 
enorme ingezakte metalen tent lijkt. Over vier weken kunnen duizenden 
mensen per dag zich hier door militairen op corona laten testen.

Kort na zijn aankomst staat de minister voor de microfoons van de pers. 
Benen uit elkaar, borst naar voren, armen naar achteren en een 
zelfverzekerde glimlach op het gebruinde gezicht.

De Jonge vertelt hoe belangrijk testen is om het coronavirus in de gaten 
te houden, hoe daardoor de economie kan blijven draaien. Hoe trots hij 
is op het gezamenlijke initiatief van werkgevers, GGD's en het Rijk om 
straks met deze en andere grote teststraten in het land ook sneltesten 
voor dat doel te gaan inzetten.

Het is zeven maanden nadat allerlei grote labs tevergeefs hun diensten 
aanboden om de Nederlandse testcapaciteit voor corona te verhogen. Drie 
maanden nadat de eerste GGD's hun bron- en contactonderzoek wegens 
overbelasting beperkten. Tien weken nadat in heel Europa sneltesten op 
de markt kwamen. Meer dan zes weken nadat dagelijks meer dan tienduizend 
mogelijke coronadragers soms dagen moesten wachten om een testafspraak 
te maken omdat er te weinig laboratoriumcapaciteit was.

De Jonge verkoopt de late bouw van deze grote teststraten als een 
staaltje tijdige daadkracht. Maar de capaciteit om tienduizenden tests 
per dag meer te doen, had Nederland al maanden geleden kunnen hebben.

Dat blijkt uit gesprekken met meer dan twintig betrokkenen uit de 
ambtelijke, medische en zakelijke wereld, interne en publieke documenten 
en mailwisselingen tussen verschillende partijen. Omdat ze allemaal 
afhankelijk zijn van goede relaties met het ministerie van 
Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) willen deze mensen anoniem 
blijven.

Door ambtelijk en politiek gebrek aan kennis en doortastendheid, een 
succesvolle lobby van ziekenhuislabs en het niet voldoende incalculeren 
van tegenslagen en onverwachte ontwikkelingen, analyseren zij, bleek de 
Nederlandse testcapaciteit niet alleen bij de eerste golf maar ook in de 
eerste maanden van de tweede golf ontoereikend.

In het voorjaar leidde de onbenutte testcapaciteit tot onopgemerkte 
verspreiding van corona, onder meer in de zeer kwetsbare verpleeghuizen. 
In de zomer droeg het gebrek aan tests bij aan iets wat iedereen wilde 
voorkomen: de tweede golf. Lange wachttijden leidden tot een afnemende 
testbereidheid bij burgers. En tot de opkomst van commerciele 
teststraten, waarvan de kwaliteit onzeker is en die cijfers over 
positieve tests niet altijd doorgeven aan GGD's.

Pas toen het misging, begonnen de ambtenaren van Hugo de Jonge in rap 
tempo voor 317 miljoen euro aan buitenlandse testcapaciteit in te kopen. 
Bij dezelfde labs die ze in de maanden daarvoor afwezen.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
HOOFDSTUK 1. Geen testfabriek

Als infectieziektebestrijders in februari het coronavirus richting 
Europa zien komen, weten ze dat de eerste Nederlandse coronapatient een 
kwestie van tijd is. Wat dan moet gebeuren is duidelijk: verdachte 
gevallen zo snel mogelijk testen om uitbraken in kaart te brengen en in 
te dammen.

Dat testen zal gebeuren in de medisch microbiologische laboratoria van 
een aantal grote ziekenhuizen. Waar anders? Ze behoren tot de beste van 
de wereld. Ervaren microbiologen hebben er de leiding over 
gespecialiseerde teams, waar in de rest van de wereld soms jaloers naar 
wordt gekeken. In weinig andere landen wordt de microbiologische 
diagnostiek - het vinden van infectieziektes bijvoorbeeld - zo 
gespecialiseerd en zo kleinschalig, vaak middenin het ziekenhuis, 
uitgevoerd.

Die kleinschaligheid is een voordeel, vinden veel arts-microbiologen die 
aan het hoofd van deze labs staan. Het levert hoge kwaliteit op. 
Argwanend kijken ze soms naar Duitsland, waar een aantal grote 
laboratoria soms tientallen ziekenhuizen en andere klanten tegelijk 
bedienen - testfabrieken vinden ze dat.

Ook als corona de grens oversteekt, staan de ziekenhuislabs vooraan. Zij 
hebben de contacten en contracten met de GGD's, die verantwoordelijk 
zijn voor de regionale epidemiebestrijding. Maar al snel blijkt dat 
ziekenhuislabs niet opgewassen zijn tegen de snelheid waarmee het virus 
zich verspreidt.

Minister De Jonge en ambtenaren van zijn ministerie zoeken eind maart in 
grote haast naar manieren om de testcapaciteit te vergroten - de 
lockdown die dan geldt zal niet eeuwig duren - en niet iedereen kan 
thuis werken. De wereld van medische laboratoria kennen ze amper. 
Infectieziektebestrijding is iets van de GGD's en het RIVM. En daar komt 
bij: VWS is een beleidsministerie. Zij schrijven de regels, anderen 
voeren die uit.

De Jonge heeft kennis van buiten het ministerie nodig en plaatst begin 
april twee prominente medisch-microbiologen op sleutelposities. Een 
logische stap, zeggen ook latere critici. Er is eenvoudig geen tijd om 
het helemaal zelf te doen. Het zijn chaotische dagen, de situatie 
verandert van uur tot uur.

De medisch-microbiologen spelen een belangrijke rol in de pogingen van 
VWS een logistiek systeem op te zetten voor grootschalig testen; een 
directe bedreiging voor de wereld van kleinschalige, gerichte 
patientendiagnostiek die ze koesteren en beschermen. Daaruit ontstaat 
het Landelijk Coordinatieteam Diagnostische Keten (LCDK), dat de 
testcapaciteit moet inventariseren en schaarse testmaterialen en 
monsters van de patienten verdeelt over de ziekenhuislabs.

In de maanden daarna zien betrokkenen hoe het testbeleid van het 
ministerie overlapt met de standpunten en belangen van de ziekenhuislabs 
en de medisch-microbiologen.


Vriendelijk bedankt

Op 2 april, laat op de avond, mailt een medewerker van HollandBio 
uitstekend nieuws naar een ambtenaar van VWS. De belangenvereniging van 
biotechnologische bedrijven heeft haar leden gevraagd wie capaciteit 
heeft de PCR-tests te draaien, de reguliere test waarmee corona wordt 
gemeten.

De inventarisatie heeft een mogelijke capaciteit van zestigduizend 
PCR-tests per dag opgeleverd. Het is vier keer zoveel als de 
veertienduizend dagelijkse coronatesten die de 45 ziekenhuislabs op dat 
moment kunnen uitvoeren. En het is allemaal in Nederland.

Hugo de Jonge heeft dan net aangekondigd dat hij het testbeleid flink 
wil verruimen. De minister zal wel blij zijn, denken ze bij HollandBio. 
Maar meer dan een vriendelijk bedankje van een betrokken ambtenaar komt 
er niet. Na de nodige telefoontjes aan VWS laat een ambtenaar op 10 
april weten dat de hulp van de biotechbedrijven niet nodig is. Er is 
inmiddels genoeg capaciteit bij de ziekenhuislabs.

Dat is die week ook de boodschap van De Jonge aan de Kamer: 'De inzet 
van apparaten en/of laboratoria van bedrijven en onderzoekinstellingen 
[...] lijkt niet urgent.' De minister schrijft ook: 'Ik monitor de 
situatie nauwlettend en tref voorbereidingen om - indien nodig - extra 
laboratoriumcapaciteit als backup gereed te hebben, zodat de 
testcapaciteit geen beperkende factor vormt.' Van die voorbereidingen, 
zo zal een paar maanden later blijken, komt weinig terecht.

Dat er begin april genoeg testcapaciteit is, komt vooral doordat De 
Jonge het testbeleid maar in kleine stapjes verruimt - ondanks de roep 
uit alle hoeken van de samenleving om dat sneller te doen. Als er weinig 
getest wordt, is er ook weinig capaciteit nodig.

Verpleeghuizen, waar personeel ziek wordt en bewoners sterven, bellen 
eind maart in wanhoop naar de GGD's, maar krijgen te horen dat ze 
volgens de richtlijnen niet voor een test in aanmerking komen, net als 
medewerkers van thuiszorgorganisaties.

Sneller opschalen kan niet, schrijft De Jonge aan de Kamer. Er is 
simpelweg een gebrek aan testmaterialen voor de machines waarmee 
ziekenhuislabs hun tests doen.

Voor de andere labs die zich vergeefs bij VWS melden om te mogen testen, 
is de gang van zaken onbegrijpelijk. Waarom worden zij dan niet ingezet? 
Zij werken vaak met andere machines, testen in het buitenland waar 
minder schaarste is, of kunnen via eigen kanalen aan materiaal komen. 
Maar hoewel ze regelmatig contact zoeken met VWS, horen ze meestal niets 
terug.

Al snel merken ze dat de invloed van ziekenhuislabs een grote rol 
speelt. De kritiek die prominente medisch-microbiologen zowel openlijk 
als binnenskamers uiten over labs 'van buiten', en hun afwijzing van 
testen in grote centrale labs, heeft zich genesteld in de gedachten en 
het beleid van de minister en zijn ambtenaren.

Uit een intern stuk van VWS, door Follow the Money openbaar gemaakt, 
blijkt dat de door HollandBio aangedragen dagelijkse capaciteit van 
zestigduizend PCR-tests niet serieus wordt genomen, met argumenten die 
rechtstreeks uit de koker van de ziekenhuislabs komen. Omdat het gaat om 
laboratoria die geen ervaring met medische diagnostiek hebben, maar 
bijvoorbeeld testen voor voedselveiligheid, worden ze terzijde 
geschoven.

Een onzinnige redenering, vinden betrokkenen in de biotechwereld: 
grootschalig testen op corona heeft niets te maken met een medische 
diagnose. Testen op corona is eigenlijk alleen voor ziekenhuispatienten 
deel van een behandelplan. Het merendeel van de testen is bedoeld om de 
verspreiding van het virus te remmen. Je hoeft dus alleen te weten of 
iemand postief of negatief test, meer niet.

Zo ja, dan moet hij thuisblijven, en krijgen contacten een telefoontje 
van de GGD of ze zich ziek voelen. Zo haal je besmette mensen uit de 
maatschappelijke omloop. Zeker als de beperkende maatregelen versoepeld 
worden, is dat essentieel: er worden nieuwe uitbraken mee ingedamd of 
zelfs voorkomen.

Maar ook labs die wel patientendiagnostiek uitvoeren, blijken niet 
gewenst. Zoals U-Diagnostics, een huisartsenlab waarvan bijna de hele 
normale omzet door corona wegvalt. Patienten mijden de 
huisartsenpraktijken massaal. Het lab meldt zich eind maart bij VWS met 
de mogelijkheid meer dan vijfduizend coronatests per dag te doen. Zo 
kunnen ze hun zaak redden en iets voor de maatschappij doen. Maar ze 
ontmoeten vooral weerstand en tegenwerking.

Eurofins, een international consortium van labs, zoekt eind april een 
paar keer contact met het LCDK. Zij zouden ook wel grootschalige 
capaciteit voor Nederland willen opzetten, maar krijgen geen reactie.

Andere landen voeren hun testcapaciteit wel in hoog tempo op. Denemarken 
bijvoorbeeld, met een derde van de Nederlandse bevolking, zet in april 
een nationaal testcentrum op met een capaciteit van twintigduizend 
dagelijkse tests.

Het land test dan al meer dan twee keer zoveel op corona per inwoner als 
Nederland. In juni is dat verschil opgelopen: dan test Denemarken 
inmiddels ruim vier keer zo veel. Aan schaarste van materialen, de 
verdediging die De Jonge graag gebruikt, ligt het dus niet. Ook 
Denemarken kampt daarmee.

Wat wel verschilt, is de regie van de overheid, zien labs en 
leveranciers die in verschillende landen werken. Denemarken bouwt een 
systeem dat speciaal bedoeld is om massaal te testen: een groot centraal 
lab, met lokale en zelfs mobiele teststraten. In andere landen bellen 
regeringsleiders met leveranciers van testmaterialen, en worden er 
direct grote orders geplaatst. In Nederland loopt elk initiatief vast in 
overleggen en mailwisselingen met ambtenaren, omdat de overheid half de 
leiding neemt, maar niet echt.

Zo blijft De Jonge aanmodderen met een gefragmenteerd systeem dat leunt 
op vijftig meestal kleine ziekenhuislabs, met allemaal hun eigen 
werkwijze en vaak beperkte capaciteit - een systeem dat nooit voor grote 
aantallen tests is bedoeld. En weten labs na maanden nog niet wie nou 
eigenlijk de boel runt: ambtenaren van VWS, het clubje dat onder leiding 
van de medisch microbiologen logistieke hulp verleent, of de GGD's.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
HOOFDSTUK 2. De modus operandi van VWS

Moeten we niet meer doen, vraagt Feike Sijbesma rond eind mei in 
overleggen met ambtenaren van VWS. De voormalig topman van chemieconcern 
DSM is eind maart als 'speciaal gezant' door De Jonge aangetrokken om 
via zijn connecties in de internationale zakenwereld met de 
testcapaciteit te helpen - waarbij hij wordt ondersteund door tientallen 
door VWS ingehuurde consultants van McKinsey.

Het RIVM heeft dan net een testprognose gemaakt. Door jaarlijkse toename 
van luchtwegklachten in het najaar zal de vraag om coronatesten volgens 
het RIVM vanaf het eind van de zomer gaan oplopen: van 38.574 in 
september tot 69.000 in december.

Het is, zoals het RIVM schrijft, een 'realistisch scenario'. Maar ook 
een met 'onzekerheden die onvoorspelbaar zijn'. Toch gebruikt VWS de 
berekeningen niet als een onzekere schatting, maar als het 'maximale 
scenario' waarop de uitbreiding van de testcapaciteit zich moet richten.

Volgens bronnen vraagt Sijbesma aan de ambtenaren of er hoger moeten 
worden ingezet, bijvoorbeeld op honderdduizend testen per dag. En dat al 
in het najaar, niet pas begin volgend jaar. Maar VWS besluit vast te 
houden aan de RIVM-prognose.

Werkgeversorganisatie VNO-NCW biedt op 1 mei een plan aan bij het 
ministerie om met 'flinke opschaling' van het testbeleid een tweede 
lockdown te voorkomen en zo de economie te beschermen. Er kunnen dan 
dagelijks zo'n zevenduizend mensen getest worden, VNO wil naar zeker 
zeventigduizend in het najaar. Met een rol voor grootschalige 
laboratoria. VWS besluit vast te houden aan de bestaande teststructuur. 
Dan nog wel.

Op papier is de opschaling voor het najaar snel geregeld. De aangesloten 
coronalabs kunnen samen net voldoende leveren, als ze maximaal draaien 
en er geen tegenslagen zijn.

Diezelfde labs moeten volgens VWS ook de stijgende testvraag in het 
najaar aankunnen, door hun capaciteit op te rekken met extra voorraden, 
extra machines, extra personeel en verruiming van de openingstijden. 
Veel verder lijkt het denken begin juni niet te reiken.

Als labs vragen wat ze moeten doen bij tegenvallers zoals kapotte 
machines, uitval van medewerkers, te weinig testmaterialen of een 
grotere testvraag, is het antwoord in een rondgestuurde 'veelgestelde 
vragen': de problemen vroegtijdig signaleren en gezamenlijk naar een 
oplossing zoeken. In nieuwe grootschalige labcapaciteit is VWS nog niet 
geinteresseerd, zo blijkt als internationaal labnetwerk Eurofins zich in 
juni weer bij het LCDK meldt.

Want ambtenaren denken met een testtechniek die poolen heet in een klap 
genoeg capaciteit op te wekken voor de grote testsprong in het najaar. 
Hierbij moeten laboratoria meerdere monsters samenvoegen in een buisje 
voordat ze op corona worden getest. Bij een negatieve uitslag van zo'n 
samengesteld monster levert dat een grote besparing op van 
testcapaciteit. Bij een positieve uitslag worden de monsters in het 
buisje nog eens afzonderlijk getest.

Onder meer bloedbank Sanquin heeft die techniek al onder de knie en kan 
in korte tijd beginnen, laten ze VWS eind mei weten. Als alles werkt, 
zouden ze in de loop van de zomer hun capaciteit zo kunnen verdubbelen 
en op langere termijn zelfs kunnen verviervoudigen, naar dertigduizend 
tests.

Pooling is 'essentieel om de benodigde testcapaciteit te realiseren' 
voor het najaar, zo schrijft VWS halverwege juli aan de coronalabs. Maar 
de techniek heeft een belangrijke beperking: zij werkt vooral als er 
weinig corona is. Anders moeten gepoolde monsters zo vaak worden hertest 
dat je toch geen materiaal bespaart. Het poolen moet daarom 'zo snel 
mogelijk' worden opgestart, schrijft VWS. Maar na het inwinnen van 
juridisch advies schrijft het ministerie een aanbesteding uit, die pas 
op 4 november leidt tot een opdracht aan acht labs.

In de testwereld worden de manoeuvres van VWS met verbazing bekeken: 
veel urgentie straalt er niet vanaf.

Wat ook niet helpt is dat er op het ministerie een wisseling van de 
wacht plaatsvindt. Het contract met de inmiddels goed ingewerkte 
consultants van McKinsey, die de testlogistiek hebben opgezet, loopt af. 
Ook de beide topambtenaren die de belangrijke ambtelijke besluiten over 
corona namen, vertrekken. Zo verdwijnt op het ministerie in een keer een 
deel van de opgebouwde kennis, ervaring en contacten rond het 
testbeleid.


Zorgeloze zomer

In juni en juli leeft Nederland kort in de illusie van een bijna 
coronavrije maatschappij. Soms duiken er wat besmettingshaarden op, 
zoals na een feest in Goes of in een kroeg in Hillegom. In Amsterdam en 
Rotterdam lopen de cijfers op, maar echt ingegrepen wordt er niet. In de 
ziekenhuizen zijn nog maar amper coronapatienten. En met bron- en 
contactonderzoek weet de GGD de brandhaarden vaak in te dammen. 
Dagelijks laten zo'n tien- tot vijftienduizend mensen zich testen, omdat 
ze klachten hebben. De testcapaciteit kan het aan.

Maar als het einde van juli nadert, breiden de brandhaardjes zich uit. 
Half juli worden in een week tijd zo'n vijfhonderd mensen positief 
getest, een maand later zijn het er vierduizend. En van de ene op de 
andere week, zo op het moment dat half augustus mensen terug zijn van 
vakantie en weer naar school en werk gaan, melden zich tienduizenden 
mensen meer dan een week eerder voor een coronatest.

Dit is het moment dat volgens De Jonge de 'controlefase' van de epidemie 
moet ingaan: kleine golfjes van corona-uitbraken, die door gericht 
testen en traceren ingedamd worden, zodat de samenleving niet weer op 
slot moet.

Nog steeds laten ongeveer evenveel Nederlanders zich testen als het RIVM 
voorspeld had. Maar nu het er elke week meer worden begint het 
testsysteem - cruciaal voor die indamming - direct te haperen.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
HOOFDSTUK 3. Chaos in de testketen

In sommige ziekenhuislabs begint het met een machine die na maandenlang 
draaien ineens storingen krijgt. In andere labs wordt personeel ziek. 
Labs moeten zuinig aan doen omdat hun voorraad testkits door VWS niet 
snel genoeg kan worden aangevuld. Labs die volgens de modellen van VWS 
op 100 procent van hun kunnen moeten draaien, blijken in werkelijkheid 
structureel maar driekwart van die maximale capaciteit te kunnen 
leveren.

Burgers die voor een test naar de GGD bellen, staan ineens lang in de 
wacht - als ze al iemand te pakken krijgen. Het komt door de tekorten, 
zeggen de labs. De GGD'en en minister De Jonge zien nog iets anders: 
'pret-testers', mensen die zich willen laten testen zonder dat ze 
klachten hebben, bijvoorbeeld omdat ze net terugkomen van vakantie en 
weer aan het werk gaan.

Nu zit het ministerie klem. Op papier was er genoeg testcapaciteit om de 
zomer door te komen. Maar nu eind augustus de voorspelde dertigduizend 
mensen zich daadwerkelijk dagelijks voor een coronatest melden, blijkt 
de capaciteit er eigenlijk helemaal niet te zijn. En overcapaciteit 
hebben De Jonge en zijn ambtenaren niet geregeld.

Nu zoekt VWS in grote haast contact met de labs wiens aanbiedingen ze 
steeds hebben afgehouden: de buitenlandse 'testfabrieken'. Bij 
U-Diagnostics, dat zich in juni via een kort geding invocht in de 
testmarkt, krijgen ze eind augustus een telefoontje van gezant Sijbesma: 
willen ze na hun slechte ervaringen nog voor VWS testen? Ook Eurofins 
krijgt na maanden aanbieden nu ineens wel geinteresseerde reacties van 
ambtenaren. Of het lab misschien volgende week al duizenden tests per 
dag kan draaien?

Op 3 september kondigt minister De Jonge aan dat hij met U-Diagnostics 
en Eurofins deals heeft gesloten om de dagelijkse testcapaciteit 
'uiteindelijk' met bijna vijftigduizend te verhogen.

Zo gebeurt in rap tempo precies wat de ziekenhuislabs in het voorjaar 
wilden voorkomen: de komst van grote buitenlandse testfabrieken op de 
Nederlandse zorgmarkt.

Maar de nieuwe labs zullen op het laatste moment ingekochte capaciteit 
niet direct kunnen leveren. Besmettingen lopen inmiddels over heel 
Europa op, andere landen hebben de overtollige testcapaciteit al 
opgesnoept.

Een telefoontje van het Utrechtse lab Saltro leidt daarom op het 
ministerie tot groot enthousiasme. Het lab zegt binnen een week een 
luchtbrug voor tienduizend tests per dag naar Abu Dhabi te kunnen 
opzetten. Daarmee zou De Jonges probleem in een keer opgelost zijn. Maar 
door zorgen over de privacy van patientengegevens zal het ministerie er 
na vijf weken onderhandelen toch van afzien.

Half september is het maken van een testafspraak vrijwel onmogelijk 
geworden. Wie belt, komt er amper door. Wie online een test wil 
afspreken, heeft geluk als hij een paar dagen later tientallen 
kilometers verderop terecht kan. Op 22 september zegt GGD-directeur 
Sjaak de Gouw in een briefing voor Kamerleden, dat dagelijks 'zo'n 
38.000 tot 39.000' mensen een coronatest aanvragen. Precies volgens de 
modellen van het RIVM, maar wel tienduizend per dag meer dan wat labs op 
dat moment aankunnen. Door het capaciteitstekort zit tussen het maken 
van een afspraak en het krijgen van de uitslag soms wel een hele 
werkweek.


Overal vallen werknemers uit

Bedrijven, bouwplaatsen, scholen, politieteams en zorginstellingen: 
overal vallen werknemers dagen uit omdat ze niet aan een coronatest 
kunnen komen en verplicht thuis zitten. Het is precies waar 
werkgeversorganisatie VNO al sinds het voorjaar voor vreest en waarom ze 
bij VWS toen een plan indienden voor een 'flinke opschaling' van de 
testcapaciteit.

Dit keer pakken ze het zelf op. Met een paar grote bedrijven en 
voormalig commandant der strijdkrachten Tom Middendorp maakt VNO een 
ambitieus plan. Overal in Nederland moeten grote teststraten komen, waar 
behalve de reguliere PCR-tests ook sneltests ingezet worden. Die komen 
steeds meer op de markt, zijn volgens Europese onderzoeken betrouwbaar 
en geven al na een kwartier de uitslag. Ideaal voor bedrijven die niet 
kunnen wachten.

De groep weet dat ze geen tijd te verliezen heeft en dat ze uiteindelijk 
niet om de overheid heen kan. Daarom kloppen ze aan bij een ministerie 
waarvan ze weten dat het goed zal luisteren: Economische Zaken. En in 
tegenstelling tot het voorjaar, krijgen ze VWS een paar weken later wel 
aan boord. Begin oktober sluiten het ministerie en de GGD's zich aan.

De sneltests zijn dan al goedgekeurd, maar het zal nog weken duren 
voordat ze kunnen worden ingezet: de GGD's werken dan nog aan een plan.

Ondertussen zijn de wachttijden voor een test en uitslag opgelopen tot 
gemiddeld zo'n vier dagen. Veel mensen kunnen niet wachten: bedrijven en 
particulieren wijken uit naar commerciele labs, waarvan de kwaliteit 
soms onduidelijk is.

Begin oktober besluit het kabinet tot de eerste maatregelen, zoals de 
sluiting van de horeca, om de steeds maar oplopende besmettingen af te 
remmen en vollopende ziekenhuizen te ontlasten. Twee weken later wordt 
de lockdown nog uitgebreid met een sluiting van onder meer theaters en 
bioscopen. Langzaam raken de grootste testtekorten opgelost.

Het ministerie heeft dan ook net een derde groot buitenlands lab 
gecontracteerd: het Duitse Synlab, voor 123 miljoen euro.

Eind oktober gooit De Jonge het testlandschap op zijn kop. In een brief 
aan laboratoria en GGD's erkent hij dat het Nederlandse stelsel van 
ziekenhuislabs ontoereikend is om te doen wat hij ze al maanden 
opdraagt: massaal tests verwerken. 'Voor pandemieen van de omvang die 
wij nu meemaken is een andere organisatie van de testinfrastructuur 
nodig', met meer inzet van grote labs.

Het is een inzicht dat bij De Jonge pas laat ontstond, nadat de 
testproblemen tot hevige kritiek buiten en binnen zijn kabinet leidde. 
En te laat voor de tweede golf die Nederland in een nieuwe lockdown 
duwde. De minister geeft de late opschaling een positieve draai: 'Als je 
ziet hoe snel we met duizenden tests per week uitbreiden, dat is 
internationaal heel goed', zei hij halverwege november in de Kamer.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
EPILOOG. 'Grootschalig en frequent'

Op parkeerterrein P6 van Rotterdam Airport staan nu twee grote hallen. 
Op dinsdag 24 november, een dag na de opening, is er een dicht. Bij de 
tweede druppelen mensen binnen. Op het parkeerterrein voor klanten staan 
acht auto's. Wie zich in Rotterdam voor een test meldt, kan binnen 
enkele uren terecht.

Nu de problemen die in de zomer ontstonden opgelost zijn, heeft De Jonge 
een nieuw vergezicht gepresenteerd. Vanaf december wil hij ook mensen 
laten testen die contact hebben gehad met een besmet persoon maar zelf 
geen symptomen hebben. In maart moeten er zelfs tien miljoen tests per 
maand gedraaid kunnen worden: het kabinet wil dat iedere volwassene zich 
vanaf dan eens per maand moet kunnen laten testen. Het nieuwe testbeleid 
moet 'grootschalig en frequent' zijn.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
REACTIE MINISTERIE VWS

'Met de kennis van nu was het inderdaad beter geweest om die 
grootschalige laboratoria eerder te contracteren', reageert VWS op 
vragen van NRC over het testtekort tijdens de tweede golf. Maar, 
benadrukt het ministerie, de vraag naar tests lag maandenlang onder de 
schattingen van het RIVM. Half augustus bleek dat door tegenvallers 'het 
tempo van opschaling van de laboratoriumcapaciteit niet snel genoeg ging 
om de testvraag bij te kunnen benen' en zijn 'zeer snel contracten 
gesloten met grootschalige laboratoria'.

VWS schrijft in een reactie dat het geen plannen of adviezen heeft 
'afgeslagen' om eerder en meer op te schalen. Van het aanbod van 
HollandBio is geen gebruik gemaakt omdat er toen al 'andere opties 
werden opgepakt' en het ministerie verwachtte dat deze bedrijven na de 
zomer niet meer zouden kunnen helpen. Volgens het ministerie was er van 
april tot en met juli 'ruim voldoende' testcapaciteit.

Over de vraag van speciaal gezant Feike Sijbesma - die door VWS is 
ingehuurd om de testcapaciteit te vergroten - aan ambtenaren of er niet 
sneller meer moest worden opgeschaald, schrijft VWS dat de vraagprognose 
van het RIVM 'het richtsnoer was'. Volgens VWS vonden de eerste 
ambtelijke contacten met een andere aanbieder, Eurofins, pas vanaf de 
tweede helft van augustus plaats.

VWS stelt dat de plannen van het ministerie om in mei uit de lockdown te 
komen op de belangrijkste punten overeenkwamen met het plan van VNO. 'De 
ideeen over opschaling van testcapaciteit uit dit plan weken overigens 
niet af van de uitgangspunten waarmee VWS reeds aan de slag was.'

In antwoord op Kamervragen over de rol van medisch-microbiologen schreef 
De Jonge eerder: 'Ik ga ervan uit dat financiele belangen geen 
doorslaggevende rol hebben gespeeld in de bijdrage die de laboratoria 
leveren aan de bestrijding van de crisis.'

Volgens het ministerie werd gekozen voor een aanbesteding van het poolen 
van testmonsters omdat dit juridisch noodzakelijk zou zijn. Eind 
september zei De Jonge in de Kamer dat het ministerie vreesde voor 
rechtszaken, maar dat het ministerie achteraf dat risico wellicht had 
moeten nemen.

De ontwikkeling van XL-teststraten is volgens het ministerie 
'razendsnel' gegaan, dankzij de inspanningen van VWS, VNO-NCW, Defensie, 
EZK en de GGD.

--------
(c) 2020 NRC