[D66] Mark Lynas, Zes graden

[R.O.]

WAKKER WORDEN

https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2020/08/06/vernieuwd-naslagwerk-over-uitstervingsklok/

Vernieuwd naslagwerk over uitstervingsklok

‘Als je terugkomt van deze reis naar onze schrikwekkende toekomst’, 
schrijft Naomi Klein nadat ze ‘Zes graden’ las, ‘zal je vastbesloten 
zijn de loop van de geschiedenis te veranderen.’ Ik hoop dat ze gelijk 
krijgt, want Mark Lynas schreef een uitdagend boek. Wetenschap én 
journalistiek samen in één hand: dat is de grote sterkte van ‘Zes 
graden’  waar je als lezer die per hoofdstuk een graad extra opwarming 
van de aarde krijgt opgediend klamme handjes van krijgt.

donderdag 6 augustus 2020 10:52


In coronatijden zou je het haast vergeten dat er een en ander mis is met 
het klimaat op deze aarde. Covid -19 heeft de gesloten rangen van de 
vele klimaatbetogers uit elkaar gespeeld en naar de politieke 
achtergrond geduwd. Ondanks hun mondmasker zullen traditionele politici 
daardoor wat geruster kunnen ademhalen, want die sterke beweging van 
onderuit ontsnapte grotendeels aan de klassieke politieke schema’s. Het 
virus zorgt ervoor dat er andere katten te geselen vallen, maar 
ondertussen tikt de uitstervingsklok geruisloos verder. Om ons bij de 
les te houden komt de Engelse schrijver, journalist van ‘The Guardian’, 
gespecialiseerd in klimaatverandering in volle coronacrisis uit met een 
nieuw boek ‘Zes graden’.

Nu en toen

Mark Lynas is niet aan zijn proefstuk toe. Al in 2007, lang dus voor het 
VN-akkoord van Parijs, pakte hij uit met ‘Zes graden’. Van die plechtige 
belofte uit 2015 om de wereldwijde temperatuurstijging te beperken tot 
1,5 en maximum 2 °C schijnt niets in huis te komen en daarom vond Mark 
Lynas het hoog tijd om opnieuw het zwaar wetenschappelijk geschut boven 
te halen om deze kantelende wereld nog maar eens op de tikkende 
uitstervingsklok te  wijzen. Vandaar deze volledig nieuwe, compleet 
bijgewerkte versie van ‘Zes graden’ waarin hij zeer uitvoerig de aller 
recentste wetenschappelijke onderzoeken verwerkt.

En weer is de auteur niet over een dag ijs gegaan. Van de 375 pagina’s 
zijn er ongeveer vijftig nodig geweest om zijn geraadpleegde bronnen te 
vermelden. Laat je daar als lezer echter niet door afschrikken: de 
journalist slaagt erin om dit monnikenwerk in een zeer toegankelijke 
mensentaal te gieten. Felicitaties ook voor de uitgeverijen EPO en Jan 
van Arkel die een uitstekende en betaalbare Nederlandse uitgave van deze 
nieuwe publicatie verzorgden.

Wetenschap en journalistiek samen in één hand: dat is de grote sterkte 
van dit boeiende boek waar je als lezer die per hoofdstuk een graad 
extra opwarming van de aarde krijgt opgediend klamme handjes van krijgt. 
Ondanks de ‘thermische traagheid van de planeet’ komen de 
science-fictionachtige zes graden opwarming steeds meer in beeld als een 
dreigende realiteit.

En dat de vervuilende mensenhand daarbij een grote rol speelt daarover 
laat ook het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de VN 
geen twijfel bestaan. Dat de huidige opwarming een natuurlijke oorzaak 
zou hebben – wat door Trump en consoorten beweerd wordt – blijkt slechts 
voor 0,00003 % ernstig genomen te moeten worden. Te verwaarlozen dus.

Ondertussen tikt de uitstervingsklok echter onverbiddelijk verder. In de 
oorspronkelijke ‘Zes graden’ van Mark Lynas – vijftien jaar geleden dus 
– lag de 1°C-wereld nog in de toekomst. ‘We zijn als het ware een 
hoofdstuk opgeschoven: wat toen nog de toekomst was, is nu het 
verleden.’ (p. 22)

Gradenwerelden

De feiten zijn wat ze zijn en die brengt de auteur netjes op een rij in 
zes forse hoofdstukken. Voor elke graad hoger duiken we wat dieper weg 
in de danteske hel die deze en toekomstige aardbewoners te wachten 
staat, want ook de jongste, huidige generaties gaan getuigen én 
slachtoffers zijn van de klimaatopwarming.

Een voorbeeld: in een wereld die 2 graden warmer wordt, zal op een 
gegeven ogenblik het Arctische Zee-ijs volledig verdwijnen en dus 
schrijft Lynas: ‘Het is inmiddels vrij waarschijnlijk dat de meeste 
mensen die nu van middelbare leeftijd of jonger zijn, deze historische 
mijlpaal zullen meemaken.’ (p. 86) (1)

De gevolgen van 2 graden opwarming: het hele Amazonegebied tot in de 
oostelijke Andes wordt compleet weggevaagd als gevolg van de heftigste 
droogterespons waar ook ter wereld. Bolsonaro heeft daarop een antwoord 
klaar: toen het hoofd van het Braziliaanse Nationale Instituut voor 
Ruimteonderzoek cijfers vrijgaf die een dramatische toename van de 
ontbossing lieten zien, werd hij zonder pardon ontslagen.

Waar de 2° C-wereld de veerkracht van veel ecosystemen al tot het 
uiterste belast, zal 3° C een massa-extinctie van ongekende proporties 
inluiden. Nog een graad erbij drijft onze beschaving echter naar de rand 
van de afgrond en dan moeten we onze geologische klok ongeveer drie 
miljoen jaar terugdraaien om in een wereld terecht te komen, vóór de 
definitieve komst van het geslacht homo dus, waarin de temperaturen 
gemiddeld 2 tot 3° C hoger lagen dan aan het begin van de 20ste eeuw. En 
zo gaat het maar verder.

Bij 5°C naderen we het einde van het leven op aarde zoals we dat gewend 
zijn: de polen zijn in meltdown, complexe samenlevingen al lang 
ingestort. En bij 6° C? Lynas merkt op dat er nauwelijks 
wetenschappelijke studies zijn die pogen te begrijpen of te simuleren 
hoe de wereld er precies uit komt te zien als het 6 ° C warmer wordt. 
Misschien moeten we daarvoor inderdaad te rade gaan bij Dante, want 
Lynas vermoedt dat klimaatwetenschappers, ook maar mensen zijnde, liever 
niet nadenken over die worstcasescenario’s.

Het eindspel

‘Het grote plaatje is intussen helder, de tijd voor smoesjes is 
voorbij,’ schrijft Lynas in zijn laatste hoofdstuk. Ondanks de beloftes 
van de wereldleiders in Parijs is 3° C in sommige opzichten nog het 
meest optimistische scenario, want, zo schrijft hij, vasthouden aan het 
huidige beleid betekent dat we het 1,5 °C-doel in 2035 voorbijschieten 
en in 2053 het doel van 2° C. Zo zijn we vrolijk op weg naar die wereld 
van 4° C.

Kan Mark Lynas dan weggezet worden in de hoek van de doemdenkers? 
Helemaal niet. Hij schrijft zelf: ‘Dit boek bied ik aan als 
waarschuwing, als toelichting op de keuzes waarvoor we staan, niet als 
onheilstijding van een onvermijdelijke apocalyps.’ (p. 304)

Het gaat inderdaad over keuzes maken zoals de Amerikaanse 
sciencefictionschrijver Kim Stanley Robinson schrijft: ‘De toekomst is 
niet in beton gegoten. Integendeel, we kunnen de zesde massa-extinctie 
in de geschiedenis van de aarde veroorzaken, of we kunnen een bloeiende 
op de lange termijn duurzame beschaving creëren. Zowel het een als het 
ander is nu direct mogelijk.’ (2)

Volgens Mark Lynas is het niet te laat. ‘In feite zal het nooit te laat 
zijn. Net zo goed als 1,5 ° C beter is dan 2° C, zo is 2° C beter dan 
2,5° C, 3° C beter dan 3,5° C  enzovoort. We moeten het nooit opgeven. 
We moeten op geen enkele moment bij de pakken neerzitten en de hoop op 
een betere toekomst opgeven.’

Er resten ons nog enkele decennia waarin onze keuzes een enorme impact 
zullen hebben op hoe snel de opwarming van de aarde in de loop van deze 
eeuw gaat. Hij pleit er echter voor om de gebrachte offers die daarvoor 
moeten geleverd worden eerlijk te verdelen. We mogen geen 
emissiereductie eisen die ten koste gaan van het bestendigen of zelfs 
verergeren van de menselijke armoede en ongelijkheid.

Dat is een politieke uitspraak van de eerste orde die eerder 
uitzonderlijk is in dit boek dat in de eerste plaats een minutieuze 
inventaris is van het wetenschappelijk onderzoek naar de 
voortschrijdende uitstervingsklok van deze planeet. ‘Zes graden’ is 
daardoor een onmisbaar naslagwerk om de grootte van ons ecologisch 
verlies en verdriet te meten.

Wie echter ook een politieke strategie zou verwachten om die race naar 
de afgrond te counteren moet niet bij Mark Lynas zijn, maar eerder bij 
auteurs als Paul Mason, George Monbiot, Kate Raworth, Murray Bookchin, 
Rik Pinxten, Dirk Holemans, Ludo De Witte, Thomas Decreus en nog zovele 
anderen die op zoek zijn naar roodgroene paden in de richting van een 
sociaalecologische samenleving.

Dat deed Naomi Klein onlangs in ‘Brand!’ waarin zij een vurig pleidooi 
hield voor een nieuw groene politiek, voor een nieuw Green New Deal. 
Mark Lynas levert echter zeer nauwkeurig de harde feiten van de gevolgen 
van de klimaatopwarming aan die zeer dringende een radicaal politieke 
vertaling nodig hebben.

Keeling Curve en Akkoord van Parijs

Een van die harde feiten wordt aangeleverd door de ‘Keeling Curve’. De 
wetenschapper Charles Keeling had gemerkt dat het meten van CO² onderin 
de atmosfeer zinloos was. De niveaus schommelden daar voortdurend als 
gevolg van de uitlaatgassen van auto’s, de uitstoot van fabrieken, het 
effect van de plantengroei, enz.  Daarom construeerde hij op de hoge top 
van de Mauna Kea (4207 meter) het Mauna Loa-observatorium. Door zijn 
hoogte stak Mauna Loa boven die ruis uit en daarom kon Keeling met zijn 
metingen aantonen dat de concentratie CO² toeneemt en wel in de vorm van 
een zaagtandpatroon dat bekend staat als de ‘Keeling Curve’, de 
beroemdste klimaatgrafiek aller tijden.

Lynas schrijft dat de Keeling Curve lacht met het Akkoord van Parijs: 
‘Al die lachende staatshoofden, die elkaar de hand schudden, de 
diplomaten die na nachtenlang onderhandelen elkaar op het podium 
omhelzen – het maakt allemaal geen verschil uit voor de Keeling Curve.’ 
(p. 24)  Ondanks alle retoriek van zogenaamd historische akkoorden 
blijft deze curve in steiler oplopende lijn gaan. (2) De Keeling Curve 
houdt ons bij de les en omzeilt alle ruis en verwarring van het klimaat- 
en energiedebat.



Mark Lynas, Zes graden, EPO, Berchem/ Jan Van Arkel, Utrecht, 382 blz., 
ISBN 9789462672543, prijs: 19, 95 euro

——

(1) Als toemaatje: terwijl ik aan deze recensie werk, lees ik in MO* 
Magazine dat in de komende tachtig jaar overstromingen wereldwijd met de 
helft zullen toenemen in de komende tachtig jaar. De studie, geleid door 
de Universiteit van Melbourne in Australië, toont aan hoe de 
overstromingsgevoelige oppervlakte wereldwijd zal toenemen met meer dan 
250.000 vierkante kilometer, een groei met 48 procent. Daardoor worden 
in de volgende tachtig jaar 77 miljoen mensen meer bedreigd door 
overstromingen, een stijging met 52 procent.

(2)Geciteerd in Naomi Klein, Brand!, De Geus, Amsterdam, 2019

(3) ‘Sinds de industriële revolutie hebben we 2 biljoen ton CO² in het 
planetaire systeem gedumpt. Als we het klimaatakkoord van Parijs ernstig 
nemen, rest ons wereldwijd nog 420 miljard ton die we mogen uitstoten. 
Iedere ton meer, lijdt tot meer opwarming.’