[D66] ‘Geloven in een app als dé oplossing is niet intelligent’

[Antid Oto]

parool.nl:

Opinie

‘Geloven in een app als dé oplossing is niet intelligent’

Een app in de strijd tegen het coronavirus? Pas als de samenleving mee 
kan ontwerpen aan onze digitale toekomst, kunnen we tot gedragen 
oplossingen komen, betogen Gijs Boerwinkel en Marleen Stikker van Waag 
in dit opiniestuk.

Het Parool17 april 2020, 20:45

Dinsdag 7 april kondigde minister Hugo de Jonge aan dat het kabinet een 
mobiele app wil inzetten om de ‘intelligente lockdown’ te versoepelen. 
De app zou, zo benadrukte de minister, de privacy van gebruikers moeten 
waarborgen. Een kritische coalitie van onder andere Waag, Bits of 
Freedom, Code for NL, Amnesty International en andere experts zag veel 
haken en ogen en stelde tien voorwaarden op waar de ontwikkeling van 
zo’n app aan zou moeten voldoen.

Hoewel het ministerie een deel van de voorwaarden onderschreef, werd de 
belangrijkste voorwaarde, het in beeld brengen van noodzaak en context 
van een app, niet overgenomen. In sneltreinvaart is een proces ingericht 
om een app te realiseren. De vraag is: waarom deze haast? Het ministerie 
lijkt voortgestuwd te worden door de druk van Europese ontwikkelingen en 
marktpartijen en heeft geen tijd genomen voor een fundamentele afweging. 
De trein is vertrokken en raast richting een app waarvan niet zeker is 
of deze wel nuttig of gewenst is.

Techsolutionisme

Veilig Tegen Corona stelt dat inzet van een app bewezen maatschappelijk 
effectief moet zijn, en gebaseerd op wetenschappelijk inzicht. Zulk 
bewijs is er niet. Het voorbeeld, de contact-­tracer in Singapore; deze 
zou duidelijke resultaten hebben geboekt. In een interview met Bloomberg 
gaf de premier van Singapore echter aan dat het succes vooral was toe te 
schrijven aan traditioneel detectivewerk: het intensief interviewen van 
geïnfecteerden en het natrekken van hun contacten. Slechts een op de zes 
mensen had de app gedownload: de app bleek niet zo cruciaal als gedacht.

De Singaporese applicatie is nooit ingezet als een zelfstandig middel 
dat automatisch mensen volgt, maar als een ondersteuning voor 
professionals en een expliciete strategie. Dat brengt ons bij de 
cruciale vraag: Wat is de Nederlandse strategie voor het afschalen van 
de intelligente lockdown?

Het beleid van het ministerie lijkt gebaseerd op techsolutionisme: een 
hardnekkige ideo­logie waarbij technologie altijd dé oplossing is, 
zonder dat men goed weet waarvóór. In een open brief aan het kabinet 
waarschuwden meer dan zestig wetenschappers hiervoor. Belangrijker dan 
de app zijn vragen als: ‘Hoe gaan we de komende jaren de 1,5 
metersamenleving inrichten?’ en ‘Hoe kunnen we de huidige maatregelen 
stap voor stap afschalen?’

Daar zijn verschillende scenario’s voor denkbaar. Tot nu toe heeft de 
intelligente lockdown een groot beroep gedaan op de verantwoordelijkheid 
van alle Nederlanders. Dat past bij onze democratische samenleving: het 
is een scenario dat is gebaseerd op een cultuur van vertrouwen. Een 
scenario met gedwongen contact-­tracing en autoritaire controle past 
daar niet bij. Een simpele app die dat wel doet, kan grote gevolgen 
hebben voor onze rechtsorde.

Het hoopgevende maatschappelijke oproer hierover geeft aan dat we 
naïviteit over technologie achter ons hebben gelaten. De samen-leving 
mengt zich nadrukkelijk in het debat: van culturele organisaties en 
wetenschappers tot goed bekeken televisieprogramma’s.
Fundamentele vragen

Arjen Lubach riep zondag op tot een breder maatschappelijk gesprek 
(#appheterover). Ook de Tweede Kamer wil eerst grondig debatteren over 
de wenselijkheid en toepassing van een corona-app. Politici maken zich 
terecht zorgen over het proces en stellen fundamentele vragen over de 
mogelijkheid van parlementaire controle.

De behoefte aan maatschappelijk debat is groot, en eveneens de 
bereidheid om betrokken te zijn. Des te pijnlijker is het dat er geen 
tijd en ruimte is ingeruimd om dat zorgvuldig te doen. Er is niet 
gekozen voor een open ontwerpproces waarbij vanuit diverse perspectieven 
en disciplines meegedacht wordt over de wenselijke scenario’s. In plaats 
daarvan is een klassiek overheidsinstrument van stal gehaald uit de 
aanbestedingen van ict: een ‘marktconsultatie’ waarbij zeven partijen 
zijn geselecteerd om een oplossing te bieden voor een probleem dat we 
niet helder hebben geformuleerd.

Pas als de samenleving mee kan ontwerpen aan onze digitale toekomst, 
kunnen we tot gedragen oplossingen komen. De trein die nu voortdendert, 
passeert een aantal cruciale stations. Met alle risico’s van dien.

Gijs Boerwinkel is hoofd communicatie bij Waag en doet onderzoek naar de 
rol van technologie in de samenleving.

Marleen Stikker is mede-oprichter en directeur van Waag en auteur van 
het boek ‘Het internet is stuk, maar we kunnen het repareren’.