[D66] Rutte 'bekeert' zich op klaarlichte dag

[Antid Oto]

(De socialist Rutte is totaal geflipt: "We zijn natuurlijk een land dat 
in de kern diep-socialistisch is", "Ik geloof in een sterke staat". Wie 
mietert deze huichelaar de deur uit?)


Rutte bekeert zich op klaarlichte dag
HANS GOSLINGA

Zo trad de liberale premier Rutte deze week in het voetspoor van zijn 
verre voorganger Den Uyl met de uitspraak: "Degenen die denken dat de 
wereld van voor corona terugkeert, leven in een illusie".

Toen de Arabische landen in 1973 de oliekraan dichtdraaiden zei de 
sociaal-democraat Den Uyl, wijzend op de onvermijdelijkheid van een 
zuiniger energieverbruik: "Zo bezien keert de wereld van voor de 
oliecrisis niet terug".

Rutte wilde in het Kamerdebat over de coronacrisis niet vooruitlopen op 
hoe de wereld er straks zal uitzien, maar hij deed tussen neus en lippen 
door een paar uitspraken die een lange nagalm zullen hebben. Zoals deze: 
"We zijn natuurlijk een land dat in de kern diep-socialistisch is". Of 
Den Uyl, de aartsvijand van de VVD in zijn dagen, dat zou hebben beaamd, 
is niet direct voorstelbaar. De grootste verandering in de westerse 
wereld na de twee oliecrises in de jaren zeventig was immers een gestaag 
terugtreden van de overheid ten gunste van de markt, nog versterkt na de 
val van het communisme in 1989. Weg van het socialisme met zijn 
vertrouwen in de overheid, de overheid was juist het probleem.

Nu zei Rutte het tegenovergestelde: "Ik geloof in een sterke staat". Was 
dit dezelfde Rutte die kort na zijn aantreden zijn geloof beleed in een 
kleine overheid en een vrije markt? In een debat over de financiële 
crisis in 2008 verklaarde hij daaruit de noodzaak in zowel slechte als 
goede tijden te bezuinigen en de belastingen te verlagen. De toenmalige 
CDA-fractieleider Van Geel vroeg hem welke economische theorie 
daarachter zat. Geen theorie, het was een geloof.

Bezuinigd is er. Op het hoogtepunt van de verzorgingsstaat, vlak voordat 
in 1982 de christen-democraat Lubbers aantrad met zijn 
no-nonsensebesnoeiingen, ging er van elke verdiende gulden ruim zestig 
cent naar de overheid voor publieke uitgaven. Nu is dat nog maar 45 cent 
van elke euro. Desondanks gebruikte Rutte dat gegeven om het verborgen 
socialistische karakter van ons land te illustreren. "Er is een 
eindeloze overdracht van geld van de ene naar de andere groep."

Is Rutte een bekeerling die ineens doorheeft hoe afhankelijk de 
samenleving in deze crisis is van vitale publieke sectoren, die tot 
frustratie van de werkers te veel in de knel zijn geraakt? Of zien we 
een politicus die, vooruitlopend op het politieke debat over de wereld 
na corona, zijn rivalen bij voorbaat ontwapent? Meer socialisme? We zijn 
al een 'diep-Scandinavisch land'. Meer christelijk-sociaal denken? We 
zijn met ons poldermodel al een 'diep-Rijnlands land'. Uitsmijter: "En 
daar voel ik me als liberaal zeer bij thuis".

Wat ook zijn motieven zijn, het is politiek spectaculair dat Rutte zich 
zo volledig bekent tot het Rijnlandse model, omdat dit de belangen van 
de samenleving boven de belangen van de aandeelhouders plaatst.

In het onbeteugelde Angelsaksische kapitalisme is het andersom. In de 
Verenigde Staten is de kleine groep rijken dankzij mateloze 
belastingverlagingen sinds Reagan in de jaren tachtig nog veel rijker 
geworden, terwijl de publieke sector is verwaarloosd en verarmd. De 
materiële ongelijkheid is zo groot dat zij een bedreiging vormt voor de 
democratie, die floreert bij vrijheid én gelijkheid.

De Amerikaanse econoom en Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz wees begin 
dit jaar in het blad Foreign Affairs op dit gevaar. Daarbij noteerde hij 
iets dat elke vrije-marktliberaal aan het denken moet zetten: 'Het 
kapitalisme dat de staat opeet, eet zichzelf op'. Anders gezegd, het 
kapitalisme is gebaat bij een sterke staat, die zorgt voor goede 
verbindingen, toegankelijk onderwijs, gezondheidszorg voor iedereen en 
een veilige omgeving. De geschiedenis heeft het volgens Stiglitz laten 
zien: 'De onzichtbare hand van de markt is altijd afhankelijk geweest 
van de zwaardere hand van de staat'.

De liberaal Rutte lijkt nu diep van deze notie doordrongen. Daarvan gaf 
hij al voorzichtig blijk voor de coronacrisis, nadat hij zich anderhalf 
jaar terug met zijn bijna persoonlijke queeste voor afschaffing van de 
dividendbelasting stukliep op zware politieke en sociale weerstand. Hij 
spreekt nu zelfs over de staat als 'schild voor de zwakke', een term die 
vermoedelijk voor het laatst in de Kamer is gebruikt door de 
christen-democraat Aantjes in een filippica tegen de VVD van 'halen, 
hebben, houden'.

De vraag hoe de wereld er na corona uit zal zien heeft als voordeel dat 
zij het politieke debat terugbrengt in een natuurlijke bedding: het 
zoeken naar een nieuwe balans tussen overheid, markt en burgers. Daarbij 
kan het doorgeslagen identiteitsdebat, waarin populisten gedijen, als 
irrelevant en zelfs als een vorm van decadentie terzijde worden 
geschoven. Deze crisis ontmaskert de poseurs en bepaalt de politiek weer 
bij zaken die er echt toe doen.