[D66] Coronavirus legt een nieuwe bom onder de euro (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #98)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  1 april 2020
Auteur: Steven Brakman en Harry Garretsen (beiden hoogleraar
         economie aan de Rijksuniversiteit Groningen)
URL:    
https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/coronavirus-legt-een-nieuwe-bom-onder-de-euro~b6ae729d/


Coronavirus legt een nieuwe bom onder de euro
---------------------------------------------
De ontwerpfout bij de euro bleek bij de vorige crisis en toont zich nu 
weer: er ontbreekt een schokdemper, betogen hoogleraren economie Steven 
Brakman en Harry Garretsen.

Het coronavirus brengt ons niet alleen een ongekende gezondheidscrisis, 
het is ook de voorbode van economisch zwaar weer. Hoe groot over pakweg 
een jaar het negatieve effect van de corona­crisis op de economie zal 
blijken te zijn, is op dit moment volstrekt onduidelijk. Dit neemt niet 
weg dat het zeker in EU-verband verstandig is nu alvast te bezien wat de 
gevolgen van de coronacrisis zijn. De brief van de meer dan zestig 
Nederlandse economen eerder deze week in deze krant hamert terecht op de 
­solidariteit die het noorden van de EU, lees ook Nederland, nu moet 
­tonen met de zuidelijke lidstaten. Wij denken dat het probleem zelfs 
dieper graaft en het voortbestaan van de euro in het geding is.

Een belangrijk probleem dat in de nasleep van de coronacrisis 
ongetwijfeld weer de kop zal opsteken, is namelijk de houdbaarheid van 
de euro. Net als in 2010, toen na de financiele crisis van 2008 bleek 
dat Griekenland niet langer in staat was de staatsschuld af te lossen, 
zal in landen als Spanje, Italie en ook Griekenland, de staatsschuld 
zodanig groot en de ­recessie dusdanig diep zijn, dat het onduidelijk is 
of de schuld nog beheersbaar is. Dat die schulden als gevolg van de 
coronacrisis op­lopen, kan deze landen niet worden aangerekend, al 
helemaal niet omdat zij juist relatief zwaar getroffen zijn. Toch zullen 
financiele markten zich, evenals bij de eurocrisis van 2010, weer gaan 
afvragen hoe houdbaar de euro nog is met zuidelijke lidstaten waar 
overheidsfinancien zo uit het lood zijn. De achilleshiel van het huidige 
eurosysteem zal dan wederom duidelijk worden.


Ontwerpfout

De kern van het europrobleem schuilt in een fundamentele ontwerpfout. In 
het Stabiliteits- en GroeiPact (SGP), opgesteld bij de invoering van de 
euro, stonden de overheids-­financien centraal. Afgesproken werd de 
omvang van de nationale staatsschulden en financieringstekorten beperkt 
te houden. Belangrijke maatregelen, maar er werd niet bedacht dat het 
verlies van de ­nationale valuta en daarmee het wisselkoersinstrument 
moest worden gecompenseerd met een ander aanpassingsinstrument. Voordat 
de euro werd ingevoerd, kon een land re- of devalueren, zodat bij een 
uiteenlopende economische ontwikkeling de onderlinge 
concurrentieverhoudingen hersteld konden worden. Deze 
wisselkoersaanpassingen boden weliswaar slechts tijdelijk soelaas, maar 
spanningen hadden een uitweg.

Door de invoering van de euro is dit wisselkoersinstrument als 
aanpassingkanaal opgegeven, zonder dat er een alternatieve schokdemper 
voor in de plaats kwam. Dat leidde in 2010 tot grote problemen in 
'euroland'. En als we niet uitkijken, legt het corona-­virus een nieuwe 
bom onder de euro.

Indien, zoals nu dus weer dreigt, de economische ontwikkelingen tussen 
de eurolanden niet alleen verstoord zijn, maar, belangrijker nog, 
onderling sterk uiteenlopen, zijn er bij afwezigheid van het 
wisselkoersventiel drie alternatieve schokdempers.

De eerste is de weg van de loon- en prijsaanpassingen waarbij eurolanden 
zoals Italie en Spanje de lonen en prijzen relatief moeten laten dalen 
en landen als Nederland en Duitsland het omgekeerde doen. Maar zoals de 
Griekse ervaringen uit 2010 laten zien, is dit een zeer moeilijke en ook 
sociaal-economisch nauwelijks begaanbare route.

Als loonaanpassingen niet kunnen worden gerealiseerd, zou 
arbeidsmigratie van zuid naar noord 'euroland' een alternatief kunnen 
zijn. Dit mechanisme is echter in de huidige politieke verhoudingen 
verre van populair. Voor de coronacrisis leek men in de EU eerder in de 
richting van verdere migratiebeperkingen te bewegen. De coronacrisis 
versterkt deze anti-immigratie­gevoelens eerder dan dat versoepeling 
wordt overwogen.

Er resteert dan slechts de derde ­optie: financiele of 
inkomensoverdrachten tussen de eurolanden, in dit geval van noord naar 
zuid. Met de huidige anti-Europese sentimenten is dit een moeilijke weg, 
maar onontkoombaar als we de euro en wellicht zelfs de EU in stand 
willen houden. Samen in een muntunie willen zitten, betekent ook de 
bereidheid schokken die het ene land meer of anders treffen, zoals nu, 
gezamenlijk opvangen. Griekenland werd in 2010 gedwongen eenzijdig hard 
en lang te saneren. Het land had te weinig medestanders om een ander 
beleid af te dwingen. Deze keer zal dit anders zijn. Een groot deel van 
het euro­gebied zal door coronacrisis tegen enorme staatschulden en een 
zeer diepe recessie aankijken en zich collectief niet tot water en brood 
­laten veroordelen door het noordelijke deel van euroland.


Overleven

Wil de euro overleven, dan zullen links- of rechtsom meer transfers of 
risicodelingen plaats moeten vinden tussen noord en zuid. Dat kan 
enigszins verhuld via de (risico)spreiding van de financiele lasten via 
Euro-obligaties of rechtstreeks via het Europees Stabiliteitsmechanisme 
(ESM), zoals onlangs op volkskrant.nl door ­Arnoud Boot en Dirk 
Schoenmaker (Columns & Opinie, 26 maart) is bepleit. Maar dit zijn 
uitvoeringen van hetzelfde basisidee: een systeem dat ongelijkheden 
tussen de eurolanden beperkt. Zijn landen als Nederland daartoe niet 
bereid dan is de sombere conclusie dat de toekomst van de euro op het 
spel staat. En met de euro ook de EU. Bij de vorige eurocrisis in 2010 
is de ontwerpfout van de euro niet gerepareerd. Laten we deze keer niet 
dezelfde fout maken. Een goed ontworpen transfersysteem is dus niet 
alleen een teken van saamhorigheid, waarvan momenteel terecht veel 
sprake is, maar domweg noodzakelijk in een muntunie.

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.