[D66] Garmonbozia, Climatitis: Mercurius zorgde voor het Einde der Tijden, 202 miljoen jaar geleden

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  23 oktober 2019
Auteur: Maarten Keulemans
URL:    
https://www.volkskrant.nl/wetenschap/kwikvergiftiging-hielp-oerwereld-de-nek-om-te-draaien~be3f0db8/
Ref:    https://advances.sciencemag.org/content/5/10/eaaw4018


Kwikvergiftiging hielp oerwereld de nek om te draaien
-----------------------------------------------------

Eindelijk denken wetenschappers te snappen hoe het precies kwam dat 202 
miljoen jaar geleden liefst driekwart van alle soorten op aarde het 
loodje legde. Het leven moet zijn getroffen door een verschrikkelijke 
apocalyptische cocktail van vulkaanrook en kwikvergiftiging ineen, 
constateren wetenschappers uit onder meer Utrecht.

Destijds, aan het einde van het Trias-tijdperk, scheurden de Amerika's 
zich los van Europa en Afrika, waardoor de aardkorst openbarstte en er 
honderdduizenden jaren achtereen vulkaanrook omhoog wolkte. Dat moet de 
dampkring hebben verpest, de oceanen hebben vergiftigd en het klimaat op 
hol hebben gebracht, wisten onderzoekers al. Maar naar nu blijkt was er 
nog iets: de vulkanen vergiftigden de aarde met kwik, een element dat 
het dna beschadigt.

'Dit was niet een klap. Waarschijnlijk ging het in pulsen, waarbij het 
ecosysteem dreun na dreun kreeg', vertelt de Utrechtse aardwetenschapper 
Bas van de Schootbrugge, een van de deelnemers aan het onderzoek. 'En 
bij elke klap krijg je zaden die minder levensvatbaar zijn, individuen 
die minder nageslacht krijgen, soorten die het zwaar krijgen. Een 
aanslag op het leven.'


Monsters

Het team baseert zich op oude sporen (zaadjes) van varens uit die tijd, 
opgeboord uit de grond van Denemarken en Noord-Duitsland. Die zijn 
opvallend vaak misvormd: bewijs dat iets hun ontwikkeling verstoorde. Of 
er ook letterlijk monsters door de bossen strompelden, zoals je bij een 
fatsoenlijke apocalyps mag verwachten, is onduidelijk. 'We hebben nog 
veel vragen over de biologie hierachter', zegt Van de Schootbrugge. Wel 
is het voor het eerst dat onderzoekers het verband leggen tussen 
vulkanisme en de aantasting van levende wezens overal op aarde.

Een interessante studie, reageert desgevraagd hoogleraar paleontologie 
Jan Smit (VU Amsterdam). Maar overtuigd is hij nog niet: zelf denkt Smit 
dat de aarde destijds, net als in de einddagen van de dinosauriers, werd 
getroffen door een reuzenmeteoriet. Hij wijst daartoe onder meer op een 
scherpe dip in het gewicht van de koolstofatomen die rond die dagen in 
de grond belandden. Een sterke aanwijzing voor abrupte massasterfte, 
want levende wezens zijn gemaakt van iets lichtere koolstof. 'Ik geloof 
best dat het kwik heeft bijgedragen aan de ellende', zegt Smit. 'Maar 
het is niet de oorzaak.'


Zwaar giftig

Van de Schootbrugge wijst er echter op dat kwikvergiftiging ook nieuw 
licht werpt op andere prehistorische uitsterframpen. Liefst drie andere 
massa-extincties vonden plaats tegelijk met extreem vulkanisme. De 
ergste keer was 251 miljoen jaar geleden, toen een Russische megavulkaan 
miljoenen jaren lang de boel op stelten zette: in zee verdween toen tot 
liefst 95 procent van alle soorten. 'Ik denk dat kwik ook daarbij heeft 
meegespeeld', zegt Van de Schootbrugge.

Een andere verdachte zijn de zogeheten polycyclische aromatische 
koolwaterstoffen, kankerverwekkende stoffen die vrijkomen bij bosbranden 
en bepaalde lavastromen. 'Zwaar giftig', zegt Van de Schootbrugge. 'Maar 
80 procent uitsterven kun je ook moeilijk met een factor verklaren.'

Bij de ramp aan het eind van het Trias verdwenen vooral takken 
primitieve reptielen met namen als drepanosauriers en tanystropheiden. 
In zee verdween zo'n 95 procent van de koralen en kregen de ammonieten, 
schelpdragende inktvissen, een zware klap.

Zo'n anderhalf miljoen jaar nadat het vulkanisme weer wat was geluwd, 
krabbelde het leven weer overeind. 'Deze ramp zette de deur open naar de 
echte dinowereld', zegt Van de Schootbrugge. Sporen van het geweld zijn 
overigens nog steeds te zien aan onder meer de Amerikaanse oostkust, 
zegt hij: Manhattan is gebouwd op vulkanisch basalt dat in deze tijd is 
ontstaan.

--------
(c) 2019 Persgroep