[D66] Extinction Rebellion | volkskrant.nl

[A.OUT]

Deze actiegroep pakt het klimaatprotest radicaler aan:‘Iedereen zal ons
haten, maar horen zullen ze ons’
By
Marieke de Ruiter
volkskrant.nl
13 min
View Original

De ‘brave’ klimaatdemonstraties van de afgelopen decennia hebben niets
uitgehaald, vindt Extinction Rebellion. De actiegroep pakt het daarom
radicaler aan.

Marieke de Ruiter 4 oktober 2019, 15:51

Er liggen dertig lijken midden in de Haarlemse winkelstraat. Tenminste,
dat moeten ze voorstellen, deze studenten, moeders en enkele
doorgewinterde krakers. Sommigen liggen theatraal met hun gezicht op de
tegels, anderen klemmen een protestbord vast. ‘Save our planet’,
‘Klimaatverandering = massamoord’. Naast de pui van een modegigant staat
Sandra (30). ‘Act now’, staat op haar T-shirt. Ze pakt de microfoon.
Haar stem galmt door de Barteljorisstraat: ‘Dit is een mededeling van
Extinction Rebellion, wij liggen hier vandaag om aandacht te vragen voor
de wereldwijde klimaatcrisis.’

De die-in (een wat macabere variatie op de aloude sit-in) valt niet bij
iedereen lekker. Een dame op een scootmobiel probeert zichtbaar
geïrriteerd om de haardos van twee activisten heen te manoeuvreren. Een
man die net uit een belwinkel komt, reageert verontwaardigd: ‘Wat
akelig, wat extreem. Die aanpak van jullie bevalt me helemaal niet.’

Sandra lijkt het niet te horen. Ze werd dit voorjaar lid van Extinction
Rebellion en is inmiddels wel wat kritiek gewend. ‘Mensen zeggen vaak:
houd even rekening met de gevoelens van anderen. Dat doe ik júíst: door
te vechten voor hun toekomst.’ Volgens Extinction Rebellion betekent die
toekomst de ondergang van de mensheid, tenzij de CO2-uitstoot voor 2025
drastisch wordt teruggebracht: naar nul.

Om dat voor elkaar te boksen, predikt de actiegroep burgerlijke
ongehoorzaamheid. Met ‘disruptieve acties’ verstoren de leden het
openbare leven en proberen ze de economie zo veel mogelijk schade te
berokkenen. Pas als mensen direct worden geraakt, zullen ze luisteren,
is de gedachte. ‘De afgelopen twintig jaar hebben uitgewezen dat het
niet helpt om op een plein te staan of petities aan te bieden’, zegt
Sandra. ‘We moeten harder actievoeren. Er zit een deadline aan het leven
op aarde.’

Dus blokkeren de activisten wegen in grote steden, lijmen ze zichzelf
vast aan het Shell-kantoor en bezetten ze het Internationaal Strafhof.
Het moet mensen opschrikken, maar het schrikt sommigen ook af. Op
sociale media vallen termen als ‘klimaatgekkies’ en ‘klimaathysterici’.
De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV)
noemde Extinction Rebellion expliciet in zijn dreigingsrapport van deze
zomer. Hun directe en hardere acties zouden de samenleving verder kunnen
polariseren. ‘We signaleren dat er binnen de groep elementen zijn die in
de richting van extremisme kunnen gaan’, laat een woordvoerder bovendien
weten.

Extinction Rebellion (letterlijk: ‘uitstervingsverzet’) is overgewaaid
uit het Verenigd Koninkrijk. De beweging voerde vorig jaar oktober voor
het eerst actie in Londen, vlak nadat het klimaatpanel van de Verenigde
Naties (IPCC) had geconcludeerd dat de klimaatdoelen van Parijs met de
huidige koers onhaalbaar zijn. Ze boekte succes: in april legden
duizenden ‘rebellen’ tien dagen lang delen van Londen plat met
blokkades. Volgens de Britse regering raakten ze daarmee
‘honderdduizenden hardwerkende Londenaren’. De politiekosten worden
beraamd op 7,5 miljoen pond. Kort na de blokkade kondigde het Britse
parlement de klimaatnoodtoestand af en in juni beloofde het een
burgerregering mee te laten praten over klimaatmaatregelen, waarmee twee
eisen van de actievoerders zijn ingewilligd.

Volgens Extinction Rebellion zijn er inmiddels zo’n tweehonderd lokale
geledingen in twintig landen actief, waarvan dertien in Nederland. De
actiegroep ziet zich gesteund door meer dan honderd academici en
invloedrijke fans als Emma Thompson, Jane Goodall, Naomi Klein en
natuurlijk Greta Thunberg. Amerikaanse miljonairs, onder wie de dochter
van Robert Kennedy, maakten deze zomer 350 duizend dollar over aan de
organisatie. De Britse band Radiohead doneerde de opbrengsten van een
album. Dat geld gebruikt Extinction Rebellion onder meer om de boetes
van gearresteerde activisten te bekostigen.

De Londense actie moet komende week in Amsterdam navolging krijgen.
Maandagochtend willen leden van Extinction Rebellion de brug voor het
Rijksmuseum bezetten. Ze zullen proberen om daar het verkeer zo lang
mogelijk te ontregelen. Simultaan gaan activisten in onder meer New
York, Berlijn, New Delhi en Londen de straat op.

De Volkskrant volgde deze zomer de voorbereidingen voor de actieweek.
Die vonden plaats in zogenoemde ‘cirkels’: groepjes waarin de ‘rebellen’
zijn ingedeeld naar expertise. Zo gaat de ‘actiecirkel’ over de
logistiek, is er een ‘mediacirkel’ voor het contact met de pers en werft
de ‘outreach-cirkel’ nieuwe zielen voor de klimaatstrijd. Elke groep
heeft een wisselende leider. Op die manier wil Extinction Rebellion de
macht decentraliseren.
Iconische plek

De bijeenkomst van de actiecirkel vindt op een zondagochtend in augustus
plaats in een Delftse zolderkamer. Terwijl veel van hun leeftijdsgenoten
op dit uur waarschijnlijk nog hun roes liggen uit te slapen, zitten
Sandra, haar vriend Merijn (‘tijdens onze eerste date zaten we samen
vastgelijmd aan het hoofdkwartier van Shell’), Madhu, Annie en Daan
weggedoken in hun laptops. Ze struinen Marktplaats af, op zoek naar
verf, pionnen en vervoer naar de blokkade.

Vanuit het studentenhok worden leden in verschillende steden op pad
gestuurd. De communicatie verloopt via de versleutelde berichtendienst
Signal. De activisten houden er rekening mee dat ze worden gevolgd door
de autoriteiten. En die zorg lijkt niet helemaal onterecht. Enkele weken
voor het dreigingsrapport van de NCTV meldde NRC Handelsblad al dat de
politie actief informanten werft onder klimaatactivisten. Om ‘beter te
kunnen anticiperen op acties en hun effect op de openbare orde’.

Vandaag lijkt er weinig dreiging uit te gaan van deze ‘rebellen’.
‘Jongens, we hebben een probleem’, zegt Merijn met een bezorgde frons.
‘Financiën heeft onze begroting voor de toiletrollen afgewezen. Maar we
willen wel iets duurzaams, toch?’ ‘Kunnen we geen toiletpapier van
bamboe nemen?’, oppert Annie. ‘In Brazilië doen ze het met water’, zegt
Madhu.

Op de koffietafel ligt een tekening van de Museumbrug, die Extinction
Rebellion wil bestormen. Met pen staat de positie van de blokkades
aangegeven. Merijn en Sandra hebben de locatie twee weken daarvoor per
fiets zorgvuldig gescout. Het zakendistrict op de Zuidas viel al snel
af. ‘Je blokkeert er de juiste machtige mensen en bedrijven, maar het
ligt niet centraal genoeg’, vond Sandra. Ook een verkeersrotonde in Oost
viel af. ‘Niet mediageniek genoeg.’


De weg voor het Rijksmuseum leek hun perfect. Een iconische plek, die
het goed doet op de foto. Bovendien zitten de activisten daar het
(duurzamere) openbaar vervoer niet dwars. ‘Die weg wordt ook afgesloten
voor de marathon, dus er is een alternatieve route voor hulpdiensten’,
weet Sandra. Maar het belangrijkste argument: als het verkeer daar
vastloopt, kan het chaos veroorzaken door de hele stad. Ondeugende lach:
‘Dan kan niemand meer om ons heen.’

Dan valt Sandra’s oog op Marktplaats op twintig karabijnhaken voor een
grijpstuiver. ‘Kijk, hiermee kunnen we ons vastketenen aan de brug.’ De
achterkant van haar laptopscherm is volgeplakt met stickers. Een van de
Tweede Kamer, waar ze enkele weken eerder een vergadering verstoorde. En
een met een zescijferig nummer. ‘Mijn arrestatienummer in Duitsland’,
zegt ze droogjes. Ze werd er opgepakt tijdens de bestorming van een
bruinkoolmijn.

Inmiddels is Sandra vijf keer gearresteerd. Of eigenlijk vierenhalve
keer: één keer waren de cellen bezet en werd ze op het politiebureau
vrijgelaten – ‘die tel ik niet mee’. Haar eerste keer was tijdens een
studentenprotest in Amsterdam, toen ze nog biologie studeerde. ‘Mijn
eerste gedachte was: waar is de escapeknop? Daarna: hoe ga ik dit aan
mijn moeder vertellen?’ Die zou liever zien dat Sandra haar idealen op
een andere manier voor het voetlicht brengt. Maar voor Sandra voelt
actievoeren als een roeping. ‘Ik heb lef en een lichaam dat ik bereid
ben in te zetten.’

Ze heeft het die eerste keer in de gevangenis op een zingen gezet, van
Nederlandstalig tot Queen, om de leegte te vullen. Als dit het ergste is
wat ze kunnen doen, valt het reuze mee, dacht ze. Het markeerde het
begin van haar activistenbestaan.
Een minuut stilte

‘Een cel moet je zien als een hotel waarbij je de deur niet zelf mag
openen’, zegt Sandra twee weken later, tijdens de zogeheten ‘Non-Violent
Direct Action Training’ in Amsterdam. Terwijl de temperatuur buiten
zomerse waarden bereikt, hebben 24 kersverse ‘rebellen’ zich voor een
diascherm verschanst voor een cursus actievoeren.

Sommigen trekken wat wit weg als hun wordt gevraagd of ze bereid zijn
zich te laten arresteren. De keuze die ze vandaag maken, bepaalt hun
plek op de barricade. ‘En mijn vog dan?’, vraagt een studente, over de
verklaring omtrent het gedrag. ‘Kun je Nederland worden uitgezet?’, wil
een Australische expat weten. ‘Ik moet ’s ochtends om kwart over acht
voor de klas staan, ben ik om zes uur wel weer vrij?’, vraagt een ander.

Ter motivatie worden nog wat verontrustende feiten over
klimaatverandering opgedist. 140 miljoen tot 1 miljard mensen zullen in
2050 op de vlucht zijn, staat op het diascherm. Meer dan 26 duizend
diersoorten worden met uitsterven bedreigd.

Om de informatie op de toehoorders te laten inwerken, wordt een minuut
stilte gehouden. Voor het klimaat. Sommigen slaan plechtig hun ogen
neer, anderen kijken onbewogen naar hun handen. Na veertig seconden
barst een Amerikaanse met een luide snik in huilen uit. Daar kijkt
niemand hier van op.

Het verhaal van Extinction Rebellion is geen hoopvol verhaal. En dat is
het met opzet niet. Hoop demobiliseert, zegt medeoprichter Roger Hallam
over de telefoon vanuit Londen. ‘Daardoor verwacht je dat iets of iemand
anders het voor je oplost. Pas als je de hoop verliest, kom je in actie.’

Nadat noodweer in 2005 zijn oogst had verwoest, begon Hallam, destijds
biologisch boer, zich te verdiepen in de vraag waarom klimaatactivisme
al die jaren niets heeft uitgehaald. Zijn conclusie: het is er niet in
geslaagd mensen te raken. ‘De klimaatwetenschap komt met abstracte
modellen en stervende ijsberen’, zegt Hallam. ‘Maar klimaatverandering
gaat over voedselcrises in de supermarkten, klimaatvluchtelingen, je
kinderen die sterven. Daar moet je heel hard in zijn.’

Geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid is de manier om die boodschap
onder de aandacht te brengen, meent de Brit. Voor zijn actieplan, dat is
opgetekend in een 70 pagina’s tellend document, liet hij zich inspireren
door onder meer Martin Luther King, de suffragettes en de sociale
wetenschap. Zo leerde hij dat 3,5 procent van de populatie moet worden
gemobiliseerd om politieke verandering teweeg te kunnen brengen. ‘De
rest van het volk blijft thuis Netflix kijken.’
De die-in van Extinction Rebellion in de Haarlemse Barteljorisstraat.
Beeld Eva Roefs
De die-in van Extinction Rebellion in de Haarlemse Barteljorisstraat.
Beeld Eva Roefs

Die demonstranten moeten volgens Hallam bereid zijn de wet te
overtreden. Pas dan zullen mensen zich iets van hen aantrekken. ‘Zie het
als ruzie met je partner. Je kunt argumenteren tot je een ons weegt,
maar pas als je gaat schreeuwen, weet de ander dat je serieus bent. Wij
creëren samen die schreeuw. Iedereen zal ons haten, maar ze zullen ons
horen.’

In Londen leidde de burgerlijke ongehoorzaamheidsactie in april tot meer
dan duizend arrestaties. Hallam zelf belandde kort na het gesprek met de
Volkskrant in de gevangenis, waar hij nog altijd vastzit omdat hij het
luchtverkeer op Heathrow wilde hinderen met drones. Dergelijke
arrestaties passen binnen de strategie van Extinction Rebellion. Met
‘zelfopoffering’ benadruk je het belang van de zaak, aldus Hallam.
Bovendien: geweldloze activisten tegenover een ‘gewelddadige’
politiemacht doen het goed in de publieke opinie. Via sociale media
worden de beelden van de ‘vreedzame’ jongeren, moeders en bejaarden die
aan handen en voeten worden weggedragen wijd verspreid.

‘Stop, we zijn geweldloos!’ ‘Au, je doet een geweldloos persoon pijn!’
De Amsterdamse activisten zijn inmiddels op de grond gaan zitten om te
oefenen voor de barricade van 7 oktober. Met de armen verstrengeld en de
veters aan elkaar geknoopt, proberen ze weerstand te bieden aan de vijf
cursisten die voor politieagent spelen en onbesuisd aan hun ledematen
trekken. De activisten houden luttele minuten stand, dan is de helft van
de barricade aan gort.
Stijlboek

Enkele dagen later spuugt in een Amsterdamse benedenwoning een haast
antieke printer honderden velletjes papier uit. ‘Wees eerlijk!’,
‘Opstand’, staat op de afdrukken. ‘Soja-inkt’, knikt de Britse
basisschoolleraar Adil (32) naar de cartridge. Hij zit in de
‘kunstcirkel’ en is verantwoordelijk voor het drukwerk van de beweging.

Hij is niet het schreeuwerige type, zegt hij. ‘Geen stereotiepe activist
die in de bosjes zijn eigen courgettes kweekt.’ Maar hij is wel bang,
nee doodsbang, door wat hij allemaal leest over klimaatverandering; over
de toenemende droogte in Afrika, recordstormen in Nederland. Dan kunnen
we allemaal wel korter douchen en minder vlees eten, maar daarmee gaan
we het niet redden, vreest de Brit.

‘Heb je gezien dat er vorige week brand was op de Noordpool?’ Hij schudt
zijn hoofd. ‘Brand, op de Noordpool. Fuck.’ Op zijn MacBook bladert hij
door het stijlboek van Extinction Rebellion. Dat is, net als alle andere
handleidingen, online in te zien; zo kan iedereen binnen de zelfsturende
organisatie een eigen afdeling starten. Alle strategieën staan tot in
detail beschreven, tot het aantal Facebookposts per dag aan toe (zes tot
acht).

Maar niet alles uit het Verenigd Koninkrijk kan hier klakkeloos worden
gekopieerd. De beeltenissen zijn daar rauw, met skeletten en insecten.
Hier moet alles wat vriendelijker gemaakt, zegt Adil. ‘De protestcultuur
in Nederland is anders, hier willen mensen dingen uitpraten. Ik ging dit
jaar naar de lerarenstaking in Den Haag en het was een feestje. Dat was
in Engeland wel anders. Daar scandeerden we dingen die ik hier liever
niet herhaal.’

Nederland is inderdaad niet zo’n demonstratieland als Engeland of
Frankrijk, zegt Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar Sociale
verandering en conflict aan de VU. ‘We hebben hier groot vertrouwen in
de politiek en een sterk ontwikkeld institutioneel systeem waarin
collectieve belangen worden behartigd. Bijvoorbeeld door de vakbonden,
de consumentenbond of de ombudsman.’

Dat geldt ook voor de milieubeweging. Groepen die in de jaren zeventig
en tachtig streden tegen kernenergie of de walvisvaart, zijn
geïnstitutionaliseerd. De strijd wordt vaak niet meer uitgevochten op
straat, maar aan de (klimaat)tafel. ‘Mensen willen zo min mogelijk
moeite doen voor hetgeen ze willen bereiken. Even 5 euro doneren aan het
WNF is een stuk makkelijker dan vrij nemen en een treinkaartje kopen om
te protesteren’, aldus Van Stekelenburg.

Uit een onderzoek van het College voor de Rechten van de Mens onder
2.326 Nederlanders blijkt dat slechts 15 procent weleens heeft
gedemonstreerd. Voor bijna tweederde van hen was de laatste keer langer
dan tien jaar geleden. Ter vergelijking: uit eerder onderzoek van Van
Stekelenburg bleek dat 40 procent van de Fransen het jaar daarvoor had
gedemonstreerd.

Protesteren is hier dus sowieso minderheidsgedrag. En het aantal mensen
dat bij dat protest bereid is de grenzen van de wet op te zoeken, is
helemaal klein, aldus Van Stekelenburg. ‘Ik durf om een lekkere fles
wijn te wedden dat een massale opkomst voor Extinction Rebellion
onhaalbaar is.’

Dit jaar wist het klimaat wel opvallend veel mensen te mobiliseren. De
klimaatmars in maart in Amsterdam trok veertigduizend mensen, de
scholierenstaking in februari in Den Haag meer dan tienduizend en vorige
week bracht een klimaatstaking dertigduizend man op de been. Van
Stekelenburg vindt het te vroeg om te concluderen dat er een nieuwe
protestgeneratie is opgestaan. Maar één ding is zeker: als iemand
eenmaal de straat is opgegaan, is de kans groter dat hij het daarna nog
eens zal doen.

Daarom organiseert Extinction Rebellion in de aanloop naar de blokkade
instapacties. Om voorzichtig te laten voelen hoe het is om burgerlijk
ongehoorzaam te zijn. Zoals de bike swarming op een druilerige zondag in
september. Op wat normaal een drukke Amsterdamse autoweg is, fietsen die
dag zestig activisten met een slakkengangetje. Langzaam vormt zich een
file achter de fietsers. Adil fietst achteraan. Hij is het aanspreekpunt
voor de politieagenten die naast hem rijden.

De regels zijn van tevoren duidelijk met hen doorgenomen: de activisten
mogen aan het eind van deze weg drie rondjes maken over de drukke
rotonde bij het Amstelstation. Ze krijgen er zelfs een zeskoppige
politie-escorte bij. ‘What do we want?’, klinkt het terwijl de
verkeersader dichtslibt. ‘Climate justice!’ Het wordt begroet met wat
ongeduldig getoeter. En jawel, na drie rondjes slaan de activisten
keurig rechtsaf naar het fietspad. Tot zover de burgerlijke
ongehoorzaamheid.

Het roept vragen op tijdens de ‘debrief’ die volgt op de actie. ‘We
laten ons te veel sussen’, vindt een oudere activist. Die kritiek klinkt
vaker binnen en buiten Extinction Rebellion. Zo leek de actie tijdens
Koningsdag dit jaar wel erg nauwgezet gecommuniceerd met de
autoriteiten. Precies op het moment dat de NOS-camera hun kant op
zwenkte, sprongen leden van de actiegroep in de gracht. ‘Welkom in
Amersfoort aan zee’, kopte het spandoek.

Het is altijd zoeken naar de beste manier om onze boodschap te
communiceren, zegt Sandra. Aanvankelijk wilden de activisten met
Koningsdag illegaal spandoeken afrollen vanaf de kerk. ‘Maar we wilden
geen onnodig gevaar veroorzaken op een toch al gespannen dag. Nu konden
we goed in beeld komen, waardoor we meer mensen konden bereiken met onze
boodschap.’

Een week voor de blokkade op de ­Museumbrug is Sandra ook in gesprek met
de Amsterdamse politie. De activisten willen de wet met voeten treden,
maar daar wel wat ruimte voor krijgen. Dus onderhandelen ze over de
muziek die ’s avonds uit moet, en over een doorgang voor de fietsers.
Ondanks die gesprekken laat de Amsterdamse burgemeester vrijdag per
brief weten dat ze de blokkade verbiedt uit ‘ernstige vrees voor
wanordelijkheden’. Op Facebook hebben 1.500 activisten aangegeven
aanwezig te zullen zijn. Van het verbod trekt Sandra zich wei­nig aan:
‘Extinction Rebellion draait om burgerlijke ongehoorzaamheid, hierdoor
laten we ons zeker niet stoppen. Maar ik kan niet wachten tot ik maandag
op de blokkade zit, dan kan ik ontspannen.’

De geïnterviewde activisten wilden niet dat hun achternaam in de krant
werd vermeld.