[D66] Onze planeet redden? Dan moet het kapitalisme op de helling | groene.nl

[A.OUT]

Onze planeet redden? Dan moet het kapitalisme op de helling
By
groene.nl
Ewald Engelen
3 min
View Original

Ecomodernisten geloven heilig dat menselijke inventiviteit en
kapitalistische dynamiek de ecologische ramp zullen afwenden. Het
‘bewijs’ daarvoor is een vooruitgangsverhaal dat de menselijke
geschiedenis begrijpt als een collectief project van zelfverheffing. In
tienduizend jaar van holbewoner naar bankier, zeg maar.

In dit verhaal wordt alles alleen maar beter, neemt de armoede af, de
lichaamslengte toe, stijgt de levensverwachting, groeit de welvaart en
wordt het gebit witter. Vrije markten met een scheutje rechtsstaat en
democratie, technologische innovatie en het afzweren van god en ziel om
de ‘ratio’ vrij baan te geven, zijn de motoren achter dit proces. En net
zoals wij eerdere crises van de rede hebben weten te overwinnen, zo
zullen wij ook de zelfveroorzaakte klimaatcrisis weten te beteugelen.
Niet door minder te consumeren, maar juist meer. Niet door minder te
groeien, maar juist meer. De moderne mens als Baron van Münchhausen: hij
zal zich ook deze keer aan zijn eigen haren uit het moeras trekken.

Ik geloof er geen bal van. Ten eerste is het vooruitgangsverhaal zelf
een comfortabele Verlichtingsfabel die niet strookt met de feiten. De
Britse antropoloog Jason Hickel heeft in een aantal fantastische blogs
korte metten gemaakt met de mythe dat door modernisering en
mondialisering de gelijkheid is toegenomen en de armoede is gedaald.

Het is wat in de sociale wetenschappen een dataconstruct wordt genoemd.
Dat wil zeggen dat er alleen wordt gekeken naar de
financieel-economische waarde van markttransacties en er geen rekening
wordt gehouden met de maatschappelijke waardes die buiten de markt om
worden geproduceerd. Zeg: zorg, maaltijden, hulp, onderwijs. Het leidt
tot een grove onderschatting van de premoderne welvaart en betekent dat
er niet wordt gekeken naar hoe het in de loop van de geschiedenis met
armoede of ongelijkheid eigenlijk is gegaan, maar slechts naar de
historische verschuiving van activiteiten van de informele naar de
formele economie. En dat is iets heel anders.

Ten tweede geloof ik er niets van omdat de hoop dat markten en innovatie
ons gaan redden meer op magisch denken berust dan op wetenschappelijke
plausibiliteit. De ecomodernist spiegelt ons graag de toegenomen
energie-efficiëntie en de dematerialisering van ons productieproces voor
als bewijs dat we op de goede weg zijn. En dat we spoedig over de
heilige graal van absolute ontkoppeling van groei aan de ene kant en
grondstofgebruik en emissies aan de andere kant kunnen beschikken.

Het klopt dat de hoeveelheid energie per eenheid product of per gereden
en gevlogen kilometer flink is geslonken. Onze vliegtuigen zijn lichter
geworden, de motoren in onze auto’s kleiner, de krant is uit ons huis
verdwenen en de smartphone weegt een fractie van de IBM-kolos van weleer
en kan bovendien veel meer.

In een vorige maand verschenen boek, getiteld More from Less, gebruikt
de bekende Amerikaanse bedrijfseconoom Andrew McAfee dit soort
voorbeelden om te betogen dat kapitalisme en planeet wel degelijk
samengaan. Hernieuwbare energie en elektrische mobiliteit zijn in dit
verhaal de technologieën die ons gaan redden en zullen voorkomen dat
radicale systeemverandering nodig is. En wie anders beweert, zoals
ondergetekende, laadt de verdenking op zich de milieumisère te
misbruiken voor de verwezenlijking van zijn of haar particuliere
antikapitalistische utopie.

Er is inmiddels een stapel rapporten beschikbaar die leren dat dit
flauwekul is en dat radicale systeemverandering wel degelijk nodig is.
En weer is het Jason Hickel die ze handzaam voor ons heeft samengevat.
Zelfs onder de gunstigste voorwaarden – als alle nu beschikbare duurzame
technologieën snel en soepel kunnen worden uitgerold en de fiscale
lastendruk snel en soepel verschuift van arbeid naar vervuiling – slagen
we er slechts in om groei en emissies relatief te ontkoppelen, niet
absoluut. En dat laatste is nodig om de temperatuurstijging binnen
Parijse perken te houden.

En dan zwijg ik voor het gemak over het feit dat elke ecologische winst
per kilometer wegvalt tegen de voortdurende stijging van de
energieconsumptie per hoofd van de bevolking. De milieuwinst van
lichtere vliegtuigen weegt niet op tegen de krankzinnige stijging van
het aantal vluchten. De gestegen efficiëntie van onze auto’s weegt niet
op tegen de waanzin van loodzware SUV’s. Kwalitatieve vooruitgang
verliest het steevast van kwantitatieve neergang.

Oftewel, als je de planeet wil redden, zal het kapitalisme toch echt op
de helling moeten. Daar helpt geen ecomodernistische magie tegen.