[D66] Weer denken

[A.OUT]

Filosofische scholing maakt het moeilijk om volgeling te worden
By
groene.nl
4 min
View Original


Technologica
Weer denken

Als we op scholen nu eens filosofie zouden geven. Dan zou slecht nieuws
tenminste niet meer ‘fake’ zijn.

Marcel Möring beeld Herman van Bostelen

6 november 2019 – verschenen in nr. 45


Als we op scholen nu eens filosofie zouden geven. Dan zou slecht nieuws
tenminste niet meer ‘fake’ zijn.

Soms denk ik dat het ongeloof in bijna alles vooral bestaat omdat het
geloof in bijna alles niet meer bestaat. Ongeloof is het nieuwe geloven.
Het is de weigering om het meest voor de hand liggende te accepteren.
Over de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek hoeven we het niet
eens te hebben. Slecht nieuws, onwenselijk nieuws, het is allemaal
‘fake’. Het omgekeerde komt nooit voor: iemand die bij voor hem of haar
goed nieuws zegt dat dat niet waar kan zijn. Je kunt stikstof meten tot
je een ons weegt en klimaatmodellen doorrekenen tot het einde der
tijden. Het maakt niet uit. De ongelovigen geloven liever het
ongeloofwaardige.

Waar komt het door? is de Peggy Lee-vraag: Is that all there is? Is het
iets anders?

Op de montessori-lagere school waar ik zat kregen we behalve heel veel
literatuur (Multatuli! Vondel!) en muziek (Verdi!) ook godsdienst. Er
zaten drie joodse kinderen in de klas, twee meisjes en ik. Die meisjes
mochten van hun ouders niet aanwezig zijn bij het wekelijkse uurtje
indoctrinatie. Ik wel. Omdat ik het Oude Testament zo’n beetje uit mijn
hoofd kende, wekten de temerige verhaaltjes van de godsdienstonderwijzer
bij mij grote verbazing op. Niks moord en doodslag, geen dochters van
Noach, laat staan Sodom en Gomorra. Het was een en al hoe fijn het was
in het paradijs en God is liefde. Het was dan ook niet vreemd dat ik,
toen wij werden gevraagd om een op de bijbel geïnspireerde tekening te
maken, een vel produceerde waarop een en ander plastisch werd
rechtgezet. Daarna was ik persona nog grata.

Ik begrijp nog steeds niet waarom godsdienst een plaats had gekregen in
het curriculum van de lagere school. Van mij mag je in van alles en nog
wat geloven, als je het maar thuis doet en er geen maagdelijke
kinderzieltjes mee besmet. Ze hadden veel beter filosofie kunnen geven.
Niet dat je daar iets aan hebt in de zin van maatschappelijk succes,
maar je leert ervan denken. In een onderwijssysteem dat erop is gericht
om kanonnenvoer voor de economie te leveren is dat nooit weg.
Mensen geloven dat denken zoiets is als een gedachte hebben

Ooit, lang voor mijn schooltijd nog, was onderwijs een voorbereiding op
het leven. Men leerde het astrolabium, kruiden en planten, de levens der
heiligen, rekenen, lezen en schrijven en nog wat handigheden voor op
jacht. Wie iets over die romantische tijd wil weten moet Terence White’s
Arthur-herdichting eens lezen: Arthur, Once and Future King. Merlijn is
daarin de onderwijzer van de jonge schildknaap, die van zijn oom
eigenlijk niets hoeft te leren. Hij is per slot van rekening een
aangenomen kind. Liefdevol aangenomen, weliswaar, maar niet iemand die
iets hoeft te bereiken in de wereld. Daarom krijgt Merlijn de vrije hand
om een zeer onorthodox curriculum op de jongen los te laten. Hij leert
hem de maatschappij kennen aan de hand van het dierenrijk. Hij brengt
hem bij dat een samenleving het best functioneert als zij een op rede en
compassie gestoelde organisatie is en daarom toont hij Arthur
verschillende vormen: de totalitaire variant zoals die bij de mieren
voorkomt, de communistische variant zoals je die bij brandganzen
aantreft. Tegen de tijd dat Arthur door het godswonder als koning wordt
aangewezen, is zijn denken over de wereld behoorlijk gevormd. Hij weet
vooral dat hij moet denken, dat hij een probleem moet opbreken in delen
en dat hij elke conclusie die hij uit zijn analyse trekt moet
onderwerpen aan de strengst mogelijke kritiek.

Dat is nu niet meer mogelijk. Wie van school komt en deze dingen heeft
geleerd, krijgt het alleen maar moeilijk. Een carrière houd je er niet
aan over. Bedrijven, nee: het bedrijfsléven, is niet geïnteresseerd in
kritische denkers, maar in werkmieren die zich willen opofferen voor het
rendement dat de markt eist.

Het meeste denken is voelen. Mensen geloven dat denken zoiets is als een
gedachte hebben. Vraag een willekeurige stemmer tijdens de verkiezingen
waarom hij of zij op die en die partij stemt en het antwoord dat je
krijgt is verbijsterend. Men stemt omdat men iets voelt. Men voelt zich
thuis in de PvdA. Men gelooft in het CDA. Vraag Engelsen waarom ze uit
de EU willen en het antwoord is dat ze dat gewoon willen. Men voelt een
antwoord.

Als er één reden is om filosofie te onderwijzen op middelbare (maar als
het aan mij ligt ook lagere) scholen, is dat deze: een behoorlijke
filosofische scholing maakt het moeilijk om volgeling te worden.
Filosofie leert mensen het betrekkelijke van begrippen als waarheid en
onwaarheid, goed en kwaad, het ik en de ander, maar vooral ook dat er
zoiets als een onwelkome of onaangename waarheid kan bestaan en dat je
die maar hebt te accepteren.

Dat we een stikstofprobleem hebben en dat jij daar onderdeel van bent.
Dat we een nationale geschiedenis hebben die Hollandsche Meesters heeft
opgeleverd en uitbuiting en slavernij. Dat we meer dan honderdduizend
mensen uit hun huizen lieten ophalen en dat bijna niemand voor zijn
buren ging staan en zei: ze blijven hier.