[D66] Wandeling

[A.O.]

https://geendagzonderboek.com/2019/05/10/wandelgek/

Wandelgek
[Wandelgek]
004_bernhard
Thomas Bernhard

Karrer is krankzinnig geworden en zit in Steinhof. Nu wandelt de
verteller niet meer enkel op woensdag, maar ook op maandag met Oehler.
Voorheen wandelde Oehler op maandag met Karrer. Het verschil in
wandelgewoonten van beide heren blijkt op maandag, zowel vestimentair
als aangaande wandelsnelheid, groter dan op woensdag. Op maandag kan de
verteller Oehler met moeite bijhouden. Bovendien praat Oehler aan één
stuk door. Je zou van minder krankzinnig worden!

Een longaandoening veroordeelde de Oostenrijkse toneelauteur, dichter en
romancier Thomas Bernhard (1931-89) levenslang tot een zwakke
gezondheid. In sanatoria omringde hij zich met literatuur; in zijn
oeuvre met zelfmoordenaars, zieken, eenzaten en paria’s. Zo ook in de
roman Wandeling (Gehen, 1971), een ironische verkenning van het denken,
waarin Bernhard levendig beschrijft hoe denken in combinatie met een
eenvoudige wandeling tot definitieve krankzinnigheid kan leiden.

Oehler, de wandelpartner van de verteller, is een filosoof. ‘Alles wat
gedacht wordt is overbodig’, zegt hij. De natuur heeft het denken niet
nodig, ‘alleen de menselijke hoogmoed denkt zijn denken aan één stuk
door de natuur in’. Volgens Oehler beschikt meer dan achtennegentig
procent van de mensen over koelbloedigheid noch scherpzinnigheid, laat
staan verstand. Geschiedenis hebben we al helemaal niet.

Wat is verstand dan wel? ‘Van het ene moment op het andere helemaal
niets meer accepteren (…) en in dat werkelijk unieke revolutionaire
inzicht zelfmoord plegen.’ Oehler legt zijn wandelpartner uit dat zo’n
manier van denken onvermijdelijk leidt tot een plotselinge
krankzinnigheid, zoals bij Karrer was gebeurd tijdens hun laatste
gezamenlijke maandagse wandeling. Karrers krankzinnigheid is
fundamenteel en onherroepelijk.

Surrogaatdenken maakt ons leven mogelijk, maar is dus geen echt denken,
legt Oehler uit. Hij geeft een voorbeeld: ‘Een kind maken betekent een
ongeluk maken. Dat is pure geschiedenishysterie, mensen die kinderen
maken vragen zich werkelijk niets af.’ Een misdaad die bovendien door de
staat financieel ondersteund wordt in plaats van zwaar bestraft. ‘Hoe de
natuur zoveel ontzettingssubstantie kan scheppen!’ en ‘Wat een
grenzeloos vermogen tot lijden’, roept Oehler uit.

Koortsachtig imiteert Oehler Karrers gedachtegangen en stuurt zodoende
zichzelf en de verteller dezelfde richting uit die Karrer ging. Driftig
trekt hij van leer tegen de Oostenrijkse staat die alle middelen in het
klungelige en overbodige stopt en haar genieën laat verkommeren. ‘De
staat, de maatschappij, de massa doen er alles aan om het denken af te
schaffen.’ Het ergste is, aldus Oehler, wanneer zo’n krankzinnig
geworden genie overgeleverd wordt aan een incompetente arts als Scherrer.

Mensen als Scherrer kunnen nooit krankzinnig worden. ‘Uit onvermogen’,
zegt Oehler. Wanneer een psychiater alleen maar onbelangrijke vragen
stelt, is het einde zoek. Volgens Scherrer is het zogeheten ‘incident in
de broekenwinkel’ het enige element van belang en de werkelijke oorzaak
van Karrers krankzinnigheid. Scherrer heeft er volgens Oehler niets van
begrepen.

Het incident in de broekenwinkel betrof een uit de hand gelopen
discussie tussen Karrer en de verkoper over kwaliteit en herkomst van de
broeken. De verkoper maakte zich kwaad omdat Karrer het over
‘dumpgoederen’ had en dat woord maar bleef herhalen. De zaakvoerder werd
erbij gehaald maar Karrer wilde van geen ophouden weten. Toen liep het
verkeerd. De incompetente Scherrer verwart hier aanleiding met oorzaak,
meent Oehler. Hij weet niets over de voorgeschiedenis van Karrer.

De verteller merkt op dat Oehler niet alleen een imitatie van Karrer,
maar ook paranoïde en hysterisch is. Zwijgend is hij er getuige van hoe
Oehler in zijn filosofische redeneringen verstrikt raakt. Wat nu met de
combinatie van denken en wandelen? Volgens Oehler is het onmogelijk om
beide handelingen even intensief te verrichten. ‘Of we lopen intensiever
maar denken niet zo intensief als we lopen, of we denken intensief en
lopen niet zo intensief als we denken.’ Anderzijds moeten we lopen om te
kunnen denken, zoals we ook moeten denken om te kunnen lopen.’

Zijn leven lang verachtte Thomas Bernhard openlijk de middelmatigheid,
de hypocrisie en de domheid van zijn medeburgers. Hij koketteerde met
zijn misantropie en cultiveerde graag zijn imago van nihilist. Bernhards
monomanie vinden we terug in de obsessie en zelfkwelling van zijn
personages.

Wandeling balanceert tussen tragedie en komedie. De excentrieke Bernhard
had een tegendraadse manier van schrijven, waarin hij streefde naar
muzikaliteit zonder harmonie. Mooischrijverij zocht hij niet. De cadans
in Wandeling is opzwepend. Hoewel de tekst in feite een ononderbroken
monoloog is, heb je de indruk dat er voortdurend over en weer wordt
gediscussieerd tussen de personages, door het overvloedige gebruik van
‘…, zegt X’ of ‘…, aldus Y tegen X’.

Aan de zijde van de twee heren wandelt de lezer in verbazing,
geamuseerd, van ongeloof naar verbijstering, versnelt mee de pas en holt
uiteindelijk van verwarring naar ontzetting. Oehler loopt en denkt
almaar sneller en foetert als een bezetene: ‘De incompetentie van de
mens zorgt ervoor dat hij zijn hele leven gedachten weggooit, zijn hoofd
als een vuilnisemmer omkiepert. En niet alles op één hoop, maar overal
waar we ons op dat moment bevinden. Daarom stinkt het overal op de wereld.’

Met steeds woester kolkende gedachtegangen, gaandeweg in looppas,
stevenen Oehler, Karrer en de verteller af op een schitterende,
onverwachte eindmeet: ‘Een door en door filosofische toestand.’ In de
allerlaatste zin komen we ook te weten wat er werkelijk met Karrer
gebeurd is. Een kalmeermiddel bij de hand te houden tijdens het lezen
van dit uitdagende werkje, is zeker geen overbodige luxe.

2g908

Thomas Bernhard: Wandeling, Uitgeverij Vleugels, Bleiswijk 2019, 88 p.
Vertaling van Gehen door Ria van Hengel. ISBN 9789078627722.