[D66] Schending grondrechten

[A.OUT]

https://www.tijdschriftdeviant.nl/481-wet-verplichte-ggz-betere-zorg-of-onrechtvaardig

Wet Verplichte GGZ, betere zorg of onrechtvaardig?

15 december • Yaira Schoester • WET VERPLICHTE GGZ

Op 1 januari 2020 gaat de Wet Verplichte GGZ (Wvggz) in. Vanaf dan 
vervangt die de Wet Bijzondere Opneming Psychiatrisch Ziekenhuizen 
(Bopz). Volgens het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 
(VWS) stelt de nieuwe wet de zorg centraal. Klinkt goed. Maar pakt dit 
ook zo uit voor de cliënt? Yaira Schoester heeft gerede twijfels en legt 
die voor aan het ministerie.

Schending grondrechten

Anders dan bij de Bopz, waar gedwongen opname in een instelling centraal 
staat, is er onder de Wvggz verplichte zorg thuis mogelijk. Deze 
verplichte zorg biedt zeker kansen voor goede zorg maar schendt ook de 
grondrechten van de cliënt, in het bijzonder het recht op persoonlijke 
integriteit en bescherming van het recht op privéleven. Onder verplichte 
zorg valt onder andere het beperken van bewegingsvrijheid, het 
insluiten, het uitoefenen van toezicht op cliënt, onderzoek aan kleding 
of lichaam, onderzoek van de woonruimte op gedrags-beïnvloedende 
middelen en gevaarlijke voorwerpen. Dit lijkt sterk op een huiszoeking 
die alleen door opsporingsambtenaren mag worden uitgevoerd als iemand 
zodanig verdacht wordt van een strafbaar feit dat die 
hoogstwaarschijnlijk in voorlopige hechtenis gesteld wordt. Is een 
psychiatrisch patiënt opeens een crimineel?

Verplichte zorg

Wie gaat deze verplichte zorg uitvoeren? Volgens de nieuwe wet is dat de 
zorginstelling. Maar is de instelling de juiste partij om zulke 
handelingen thuis te verrichten? Wat als een cliënt zich verzet? Juist 
thuis moet wie dan ook zich veilig kunnen voelen. Iemand zal zich 
tijdens en na zo’n ervaring thuis niet langer veilig voelen. Weg 
behandelrelatie! De wet gaat hier te ver! Openheid, eerlijkheid en 
respect, daar draait het om in de zorg!

De zorgaanbieders moeten via het opstellen van een beleidsplan nadenken 
over de voorwaarden van de Wvggz. Dit betekent ook nog dat elke 
zorgaanbieder er een andere invulling aan kan geven. Wat er met de 
cliënt gaat gebeuren is afhankelijk van die invulling. Dit moeten we 
niet willen!

Rol familie en naasten

Positiever is het familiebeleid binnen de Wvggz. De inhoud ervan maakt 
het mogelijk dat, als er een aanvraag voor verplichte zorg in 
voorbereiding is, een cliënt zelf met zijn familie of andere naasten een 
plan van aanpak opstelt met afspraken om deze verplichte zorg te 
voorkomen. Zo’n zelf opgesteld plan biedt de cliënt de mogelijkheid een 
concrete uitwerking te geven aan het idee om met hulp van naasten of 
vrienden, zoveel mogelijk eigen regie te voeren over zijn/haar eigen 
leven. En dat op deze manier zo veel mogelijk zorg op basis van 
vrijwilligheid wordt geboden en verplichte zorg zo mogelijk wordt 
voorkomen. Samen met familie een plan opstellen betekent wel dat de 
instelling de familie serieus neemt. Iets dat vaak niet het geval is. 
Ook betekent dit dat families daadwerkelijk in staat zijn deze rol te 
vervullen. Dat is waarschijnlijk in niet meer dan de helft van de 
situaties het geval, aangezien veel instellingen niet goed zijn in de 
begeleiding van familie en naasten!

Het ministerie antwoordt

Ik vroeg het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport of het 
zich ervan bewust was dat de nieuwe wet het voor hulpverleners mogelijk 
maakt om handelingen uit te voeren die normaliter strafbaar zijn, 
waaronder vrijheidsberoving (art. 282 Sr.), dwang (art. 284. Sr.) en, 
gezien separatie, fixatie, insluiting en dwangmedicatie als doel hebben 
iemand in een staat van onmacht te brengen, ook geweldpleging (art. 81 
Sr.). Ook vroeg ik het ministerie hoe zij de nieuwe wet als ‘zorg’ kan 
definiëren.

Dwang 2Volgens het ministerie is de Wvggz een belangrijke verbetering 
voor de positie van personen met een psychische stoornis die tegen hun 
wil zorg wordt verleend. Allereerst door het hiervoor genoemde plan van 
aanpak van cliënt en zijn naasten om verplichte zorg te voorkomen. Ten 
tweede doordat - als toch verder wordt gegaan met de beslissing 
verplichte zorg te bieden - behandelaren verplicht zijn rekening te 
houden met zijn/haar voorkeuren. En: dat dwang niet verder mag gaan dan 
strikt noodzakelijk is.

Waarborgen ontbreken

Waar het om gaat is dat de Wvggz het voor hulpverleners mogelijk maakt 
handelingen uit te voeren die normaliter strafbaar zijn, waaronder 
vrijheidsberoving en fixatie. Het ministerie zegt zich er terdege van 
bewust te zijn dat het hier gaat om wetgeving die de grondrechten 
inperkt. En voegt eraan toe dat het toepassen van dwang met waarborgen 
is omkleed en dat daar niet lichtvaardig mee mag worden omgegaan. Dat 
klinkt prachtig maar waarborgen worden niet gegeven.

Hoe dat in de praktijk uitpakt moeten we nog zien. Er wordt alleen 
gesteld dat de rechter iedere vorm van dwang, behoudens noodsituaties, 
vooraf toetst. De hulpverlener is gebonden aan de beslissing van de 
rechter. Deze toetsing bestaat al en functioneert matig omdat cliënten 
zich juist op de momenten waarop het niet goed gaat kunnen verweren en 
vervolgens door veelal pro-deo advocaten niet sterk worden 
vertegenwoordigd. Een serieus aandachtspunt voor de praktijk en in de 
evaluatie van de wet is hoe de cliënt daadwerkelijk beter beschermd kan 
worden!

De zorg centraal … maar hoe?

Over de vraag of de Wvggz de zorg wel centraal stelt, is het ministerie 
heel stellig. Men is ervan overtuigd dat deze wet mogelijkheden biedt om 
betere zorg te bieden. Maar over het hoe is het ministerie vaag.

‘Door vroeg-signalering en door iemand al in een eerder stadium toe te 
leiden naar ondersteuning en zorg met lichter ingrijpen, kan zwaarder 
ingrijpen voorkomen worden’, stellen ze. Klinkt mooi, maar is daar een 
(nieuwe) wet voor nodig?

Onderzoek eerst de oude wijn

Probleem is juist dat de zorg nu niet sterk is in vroeg-signalering en 
op vroege signalen niet goed inspeelt. Dit probleem lost een wet niet 
op. Nodig is een goede uitkomstanalyse en vrijwel zeker meer geld voor 
partijen die nog wel de mens in het vizier hebben. Laat de grauwe en 
gedemotiveerde ggz-instellingen - de goede niet te na gesproken! - 
lekker doodbloeden. Zij gaan onder invloed van het Ministerie van Mooie 
Woorden en Hoop het verschil niet maken.

Het ministerie erkent wel dat het toepassen van dwang de behandelrelatie 
onder druk kan zetten. Vandaar dat het wil dat er wordt ingezet op 
vrijwillige zorg binnen de psychiatrie en dat, in geval van onverhoopt 
gedwongen zorg, deze zo min mogelijk belastend dient te zijn en rekening 
wordt gehouden met iemands voorkeuren. Mijns inziens erg idealistisch. 
Ik hoop dat wordt ingezet op een serieuze evaluatie van deze wet. Wat 
zou het mooi zijn als de huidige situatie eens goed werd onderzocht! Met 
name de rol die instellingen spelen in gemiste kansen om werkelijk 
relevante zorg te leveren.

Zwakke positie

Alles wijst er op dat in de Wvggz de zorg niet voorop staat en dat de 
cliënt in een nog zwakkere positie komt. Het gaat hier om 
onrechtvaardigheid verkocht als echte zorg. Het is onrechtvaardig dat 
ggz-cliënten straks thuis als criminelen behandeld kunnen worden en de 
Wvggz in elke regio een andere invulling krijgt. Ik vind het 
onvoorstelbaar dat het ministerie er zo’n naïeve kijk op na houdt, ervan 
uit gaat dat de hulpverlener goed zicht heeft op de situatie thuis en 
altijd rekening houdt met de voorkeuren van de cliënt. En ook en dat 
vroegsignalering daadwerkelijk gunstig gaat uitpakken. Ik ben zeker 
benieuwd naar hoe het familiebeleid uitpakt. Familiebeleid kan werken 
als er (nog) een werkbare relatie met de familie bestaat. Al met al: de 
Wvggz is nog niet klaar. Die móet concreter, realistischer en veiliger 
voor de cliënt.

Yaira Schoester, 29, gediagnosticeerd met autisme en hoogbegaafdheid. 
Was opgenomen in de psychiatrie, woont zelfstandig in een appartement 
met  ambulante zorg. Werkt als ervaringsdeskundige bij het 
Buurtteamorganisatie Sociaal.