[D66] 'Semantisering van het Zijn'

[A.OUT]

"Volgens Floridi reageren we als levende denkende wezens door de
ontwikkeling van de infosfeer op de afwezigheid van betekenis in de
omringende werkelijkheid. Dit is onze geestelijke atmosfeer.
We reduceren de druk van de omgeving op ons leven door niches van
verleende intentionaliteit."
Floridi noemt dit de 'semantisering van het Zijn'.
--Markus Gabriel, de zin v/h denken, p. 98


Markus Gabriel:
De zin van denken.
Vertaald door Mark Wildschut. Uitgeverij  Boom;  335 blz., € 29,90
★★★​★☆
Sofie Messeman8 mei 2019, 21:29
De schrijver

Markus Gabriel (1980) is professor filosofie aan de universiteit van
Bonn. Hij mengt zich graag in het debat rond artificiële intelligentie,
dat volgens hem doordrongen is van onjuiste voorstellingen. Gabriel is
een vertegenwoordiger van het nieuwe realisme, dat hij uiteenzet in
‘Waarom de wereld niet bestaat’ en ‘Waarom we vrij zijn als we denken’.
Zijn jongste boek, ‘De zin van denken’, vormt het sluitstuk van deze
trilogie.
De problematiek

In het digitale tijdperk dreigt de mens zijn privilege te verliezen om
op een intelligente manier problemen op te lossen : machines kunnen dat
op veel vlakken beter. Velen vragen zich dan ook af hoe lang het nog zal
duren voordat het digitale brein een ‘planetair bewustzijn’ verwerft en
zich ontpopt tot superintelligentie die de regie over de mens zal overnemen.
De stellingen

De gedachte dat we de mens in informatie-eenheden kunnen ontbinden, om
daarna onze geest op ‘verbeterde’ (lees: onsterfelijke) hardware af te
spelen, noemt Gabriel een onsterfelijkheidsfantasie. Maar deze fantasie
van de mens als ‘cyborg’, die uitsluitend uit digitale informatie zou
bestaan, kan nooit werkelijkheid worden, alleen al omdat het denken
gebonden is aan biologische parameters.

Gabriel beschouwt het menselijk denkvermogen als een zintuig, een
‘contactorgaan’ tussen de natuurlijke en de psychologische
werkelijkheid. Het menselijk denken is een ‘noöscoop’: een zintuig – in
nauw verband met alle andere zintuigen – waarmee we ‘het oneindige
bespieden’.

Dat betekent niet dat we met ons denken de hele werkelijkheid in één
oogopslag zouden kunnen vatten, als een absolute waarnemer van buitenaf.
Gabriel spreekt liever van ‘zinvelden’, manieren om informatie te
ordenen in een zinvol geheel.

Een tocht door station Utrecht Centraal kan gericht zijn op het nemen
van een trein (dat geeft dan de ‘zin’ aan), maar net zo goed op het
waarnemen van het aantal insecten in het gebouw (een totaal andere
‘zin’). Denken is dus een reis door zinvelden, met als doel een
oriëntatie in een oneindig aantal feiten mogelijk te maken.

Dat leidt tot de definitie van het ‘nieuwe realisme’: er bestaan
oneindig veel zinvelden, niet één allesomvattende werkelijkheid.
Bovendien kunnen we de dingen vatten zoals ze werkelijk zijn. Die
overtuiging van het ‘nieuwe realisme’ staat haaks op het heersende
constructivisme. Dat meent dat wij de wereld construeren, terwijl we
nooit weten of die constructie wel beantwoordt aan de werkelijkheid.
De argumenten

Waarom kan intelligentie volgens Gabriel niet nagebouwd worden? Omdat
‘geen schaakprogramma zo gecompliceerd is als een menselijke organisme’.
Als menselijk organisme staan we volgens Gabriël in contact met de
omgeving en dat is essentieel voor onze intelligentie. Bovendien is
menselijk denken volgens Markus Gabriël ‘emotioneel’.

“Zonder een specifieke beleving van de scènes van ons leven, zou het
niet mogelijk zijn uit het oneindige repertoire waaraan we zijn
overgeleverd een keuze te maken van dingen om over na te denken.” Ook de
‘vaagheid’ van onze leefwereld is een argument tegen het idee dat je
menselijke intelligentie kunt nabouwen. Het is onmogelijk om al ons
intuïtieve weten te definiëren en in een computertaal te gieten. “We
kunnen alleen talige uitdrukkingen begrijpen omdat we over een
achtergrond van biologische factoren en socioculturele vermogens
beschikken. Mensen begrijpen talige uitdrukkingen in een context. Dat
krijgt artificiële intelligentie niet voor elkaar..”
Redenen om dit boek te lezen

Gabriel steekt zijn nek uit door in te gaan tegen diepgewortelde
overtuigingen uit onze cultuur en kennisleer, waaronder het
constructivisme. Dat hij probeert het debat over artificiële
intelligentie te bevrijden uit zijn keurslijf van overtrokken aannames,
mag verfrissend heten.
Redenen om dit boek niet te lezen
Beeld *

Niet alle verbanden die Gabriel legt, zijn duidelijk. Zijn stelling dat
er een biologisch wezen nodig is om van intelligentie te spreken, wordt
bijvoorbeeld  niet gestaafd met harde feiten (als dat al mogelijk zou
zijn), maar met filosofische argumenten die je overtuigend kan vinden of
niet.

Ook bestaat het risico dat het nieuwe realisme als ‘naïef’ wordt
gewaarmerkt. Onze kennistheorie is immers zo sterk doordrongen van de
scheiding tussen mens en wereld, dat een theorie die uitgaat van een
vrij makkelijke ‘overlapping’ tussen beide, geen evident uitgangspunt is
en niet iedereen zal overtuigen.
Lees ook:
Ken jezelf en niet je brein

De Duitse filosoof Markus Gabriel trekt ten strijde tegen wat hij noemt
‘neurofetisjisme’. We gaan onszelf niet beter begrijpen door ons brein
te bestuderen, stelt hij. Maar hoogleraar Peter Hagoort is niet overtuigd.
Goed nieuws: de wereld bestaat niet

In 2004 kwam Markus Gabriël naar de ‘G8 van de Filosofie’ in Amsterdam.
 Marc van Dijk sprak met de destijds nog niet zo bekende Duitse
filosoof. “Ik ben ontologisch pluralist: ik geloof niet in één
werkelijkheid.”