[D66] De onbewoonbare aarde – David Wallace Wells – recensie

[A.OUT]

https://www.boekenstrijd.nl/toekomst/klimaatverandering/de-onbewoonbare-aarde-david-wallace-wells-recensie/

De onbewoonbare aarde – David Wallace Wells – recensie
augustus 11, 2019

“Honbewoonbaaret is erger dan je denkt, veel erger.” Met deze eerste zin
van zijn boek De onbewoonbare aarde heeft David Wallace-Wells een
behoorlijk succes gehad. Met de onheilspellende titel en een schier
onuitputtelijke opsomming van de mogelijke rampen als gevolg van
klimaatverandering heeft hij het probleem in de scherpst mogelijke
termen onder de aandacht gebracht.

Kort samengevat: geen enkele locatie blijft gespaard, niemand kan zich
aan deze crisis onttrekken, rijkdom of technologie zullen geen
bescherming bieden. En die crisis is voor een groot deel veroorzaakt
door mensen die uitstekend op de hoogte waren van de gevolgen van de
uitstoot van broeikasgassen. Daarmee is de klimaatcrisis ook een crisis
tussen generaties geworden: een generatie heeft voor een enorme uitstoot
gezorgd, een generatie, ‘de onze’, moet zorgen dat de situatie niet
totaal uit de hand loopt.
Plagen

Wallace-Wells besteedt de eerste helft van zijn boek aan twaalf ‘plagen’
die de mensheid zullen treffen als klimaatverandering doorgaat. Die
lopen uiteen van de sterfte door hitte en honger, tot het ontstaan van
conflicten, gebrek aan zoet water, ‘stervende oceanen’ en ‘economische
ineenstorting’. In deze hoofdstukken stort de auteur een groot aantal
beweringen uit rapporten, boeken en wetenschappelijke artikelen over de
lezer uit. Ze hebben het stramien van: ‘Als, dan’. Als we zo door gaan,
dan gebeurt dit of dat. Maar zoals hij zelf schrijft zijn al die
scenario’s omgeven door onzekerheid. Aan de andere kant is hij zeer
stellig. Zie de beginzin.

Niet altijd zijn de redeneringen die de enorme impact van
klimaatverandering moeten aantonen even overtuigend. De complexiteit van
conflicten maskeert volgens hem bijvoorbeeld hoe ingrijpend de opwarming
van de aarde is. Oftewel, er is eigenlijk maar een oorzaak. Volgens een
‘speculatief artikel’ zijn er door de klimaatverandering in 2099 (!) in
de VS 22.000 meer moorden en 3, 7 miljoen meer brandstichtingen,
berovingen en overvallen. Meer dan in welke andere situatie? Dit zijn
tamelijk waardeloze cijfers.

In een ander voorbeeld schrijft hij over de ‘relatief gezonde ouderen’
die omkwamen tijdens de hittegolf van 2003. “Velen van hen waren
achtergelaten door vakantievierende familieleden die de warmte waren
ontvlucht. Sommige lijken lagen weken te rotten voordat de familie
terugkeerde.”

Het gebruik van dubieuze cijfers en een zware retorische weergave van
bepaalde gebeurtenissen ondermijnen zijn geloofwaardigheid. Net zoals de
terloopse mededeling dat de aarde waarschijnlijk niet ‘echt
onbewoonbaar’ zal worden.

Vooruitgang

Voor mij zit de waarde van dit boek veel meer in het tweede deel van het
boek. Want dit boek besteedt uitgebreid aandacht aan de onderliggende
ideeën over natuur, vooruitgang en technologie. Daarmee zet het een stap
verder dan veel andere boeken over klimaat. Hij besteedt aandacht aan
verschillende theorieën over klimaatverandering en doet dat zonder zelf
een al te uitgesproken positie in te nemen.

Wallace-Wells is wel duidelijk een vooruitgangsscepticus. De
geschiedenis moeten we niet zien als een “doelgericht chronologisch
proces van vooruitgang maar eerder als een opzwellende ballon van
bevolkingsgroei”. Klimaatverandering zal een einde maken aan het idee
van vooruitgang, omdat de opwarming met meer dan een paar graden zoveel
ellende zal veroorzaken. De toekomst valt niet meer in een van de
bekende patronen te schetsen.

Steenkool

De (economische) vooruitgang werd voor een groot deel, zo niet geheel,
mogelijk gemaakt door het intensieve gebruik van fossiele brandstoffen.
De energie die in millennia in de grond was gestopt, werd in een paar
honderd jaar opgebruikt. Volgens sommige theorieën is de opkomst van het
Westen te danken aan een ingrediënt: steenkool. Wallace nuanceert dat
zelf, maar stelt wel de vraag of het kapitalisme de klimaatverandering
kan overleven. Hij gaat niet zover als Naomi Klein die stelt dat
kapitalisme de oorzaak is van de klimaatcrisis. Maar hij verwacht wel
een radicale omslag. De economische gevolgen van de opwarming zijn
simpelweg te groot.

Ondanks alle kennis, conferenties en rapporten is er eigenlijk geen
enkele werkelijk ingrijpende klimaatmaatregel genomen. Al neemt in
sommige landen de uitstoot af, het gaat uiterst traag en wordt meer dan
gecompenseerd door de toename van uitstoot elders. De toename van
duurzame energie in bijvoorbeeld Nederland wordt voor een groot deel
opgeslorpt door nieuw gebruik van elektriciteit.

Klimaatverandering, zo wil ik aan het betoog van Wallace-Wells
toevoegen, is misschien wel het aangrijpendste voorbeeld van het
onvermogen van mensen om te leren. Het vermogen om te leren, om met
rationele actie het lot van mensen te verbeteren, was de filosofische of
epistemologische grondslag van het vooruitgangsdenken. Maar als
vergroting van kennis niet tot aanpassing van gedrag leidt, dan is het
met dat betoog gedaan. We zijn niet in staat tot vooruitgang als die
(schijnbaar) te grote offers vergt.

Als er dertig jaar is, tot 2050, om tot een ‘volledig koolstofloze
samenleving’ te komen, zal er ieder jaar drie procent minder van het
huidige totaal moeten worden uitgestoten. Als dat niet gebeurt, zullen
er steeds drastischere maatregelen nodig zijn.
Straf

Hoeveel zullen we doen om de rampen af te wentelen? Klimaatverandering
is een gevolg van eigen keuzes en een ‘straf’ waarvoor we zelf hebben
gekozen en die tot ‘zelfmoord’ kunnen leiden.

Wallace-Wells vindt aanpassen aan de ellende een zwaktebod. Er is veel
meer nodig. “We moeten gaan denken als volk, één volk, met een
gemeenschappelijke lotsbestemming.” Klimaatverandering moet tot
verandering van de mens leiden. Daarmee krijgt het boek toch weer die
smaak die bij meer boeken over klimaatverandering overheerst: die van
een ingrijpende gebeurtenis die eerst betere mensen van ons moet maken,
voor wij de wereld beter maken. Terwijl juist de voorgaande pagina’s
gebruikt zijn om aan te tonen dat mensen niet leren en niet voldoende
maatregelen nemen. Dat vergt dus een salto, een omkering, een
transformatie die als een engeltje uit een doosje komt.

Klimaatverandering lijkt samenwerking af te dwingen, op een wereldwijde
schaal. Zelfs de regeringsleiders waren daarvan overtuigd in Parijs in
2015. Maar vervolgens zijn de ingezette acties achtergebleven, zoals hij
zelf ook opmerkt.

Catalogus

Wallace-Wells wil niet bij de doemdenkers horen, waarvan hij een aardige
opsomming geeft. Dat de mensheid nog tien jaar de tijd heeft, gelooft
hij niet. Maar gelooft hij werkelijk in zijn ‘één volk’-idee? In een
voetnoot (p. 353-354) schrijft hij dat hij vooral in engagement gelooft.
Zo mijdt hij het maken van scherpe keuzes: hij is een beetje een
kapitalismecriticus, een beetje een technocraat, een beetje heeft hij
vertrouwen in een nieuwe progressieve beweging en een beetje in de oude
vertrouwde politieke systemen. Het is van alles wat. Hij wil niet bij
een van de uitgesproken kampen horen. Dat is op zich te prijzen. Hij
miskent wel de tegenstrijdigheden in al die verschillende posities.

Overigens houdt zijn geloof in engagement ook ergens op, hij gelooft
niet in individuele acties. “We komen er niet door een ander eetpatroon
van individuen.” “Bewust consumeren” is een uitvlucht, een zwaktebod,
oordeelt hij streng. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Jelmer Mommers
schetst hij niet een groen paradijs.

Met zijn alarmistische en zijn meer analytische hoofdstukken heeft
Wallace-Wells een interessante poging gedaan om de toekomst rond
klimaatverandering te schetsen. Wie een catalogus zoekt van mogelijke
effecten van klimaatverandering, vindt in De onbewoonbare aarde meer dan
genoeg. Maar die opsomming biedt niet veel meer dan wat een nieuwsvolger
al wist en is deels overdreven en speculatief. Het tweede deel biedt
meer diepgang dan veel andere boeken over klimaatverandering. Hij
vermijdt het simplisme van sommige anderen. Hij is niet de profeet die
zegt hoe het allemaal moet en dat is verademend. Maar door het ontbreken
van harde keuzes en een neiging tot breedsprakigheid is ook dit meer een
inventarisatie dan een plaatsbepaling.

Daarmee maakt hij ook duidelijk dat klimaatverandering een zo groot
onderwerp is dat het bijna onmogelijk is om alle aspecten recht te doen.
Ook hij komt er niet honderd procent uit wat we er mee aan moeten. Maar
wie wel?