[D66] Vechter Pechtold liet zich niet opzijzetten en professionaliseerde D66, maar de jaren van strijd eisten hun tol

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  7 oktober 2018
Auteur: Frank Hendrickx
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/vechter-pechtold-liet-zich-niet-opzijzetten-en-professionaliseerde-d66-maar-de-jaren-van-strijd-eisten-hun-tol-~bafa4c05/


Vechter Pechtold liet zich niet opzijzetten en professionaliseerde
D66, maar de jaren van strijd eisten hun tol
------------------------------------------------------------------

Alexander Pechtold wist D66 te redden van de doodsnood. Met een 
professionele, zakelijke en harde aanpak bracht hij de partij terug naar 
de macht. Zijn vertrek na dertien slopende jaren laat bij D66 sporen van 
ongemak en onzekerheid na.


'Het is mooi geweest.'

De berusting waarmee Alexander Pechtold zaterdag op zijn partijcongres 
afscheid neemt, staat in schril contrast met de enorme gulzigheid en 
bijna fysieke gretigheid waarmee hij in 2005 begint.

Een groepje journalisten kijkt dan verbaasd naar een man die maar 
rondjes blijft lopen rondom het Binnenhof. Dan weer langs de Hofvijver, 
even over het Plein en vervolgens weer terug richting het Torentje. 
Binnen in de Treveszaal is het kabinet-Balkenende II in crisissfeer 
bijeen, omdat de bestuurlijke vernieuwingsplannen van D66-voorman Thom 
de Graaf door de Eerste Kamer zijn verworpen. De uitkomst van de crisis: 
D66 blijft in het kabinet, De Graaf stapt op als minister van 
Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties.

Zijn opvolger blijkt de man die als een soort gekooide tijger de rondjes 
heeft gelopen: de Wageningse burgemeester en partijvoorzitter Alexander 
Pechtold. Heel goed voorbereid blijkt hij niet. Als een journalist hem 
vraagt wat de hoofdstad van Aruba is, moet hij het antwoord schuldig 
blijven.

Toch laat de D66'er dan al zien wat zijn sterke eigenschap is: hij laat 
zich niet snel uit het veld laat slaan. Korte tijd later reist Pechtold 
alweer vol bravoure met een paar journalisten in zijn kielzog naar het 
Caribisch deel van het Koninkrijk. Daar is te zien hoe de nieuwbakken 
minister 's ochtends in badjas richting zee loopt, gevolgd door een in 
zwembroek gestoken topambtenaar die hem al zwemmend moet briefen over de 
plannen voor de dag. Pechtold maakt duidelijk dat hij geen behoefte 
heeft aan lange ambtelijke stukken. Alles moet op maximaal een A4'tje. 
Nog liever wordt hij mondeling bijgespijkerd. Dat zal ruim dertien jaar 
zijn werkwijze blijven. Een grote lezer is Pechtold nooit geworden.


'Minister van lege dozen'

Een groot succes wordt zijn ministerschap niet. In de Treveszaal 
frustreren CDA'ers als Jan Peter Balkenende en Piet Hein Donner al zijn 
pogingen om nog iets te maken van de democratiseringsagenda. In 
koninkrijksrelaties blijkt bijna niemand geinteresseerd. Er wordt steeds 
smalender over de 'minister van lege dozen' gesproken. 'Alexander de 
Grote,' hoont VVD-coryfee Hans Wiegel. 'Kereltje Pechtold,' schrijft 
Volkskrant-columnist Jan Blokker.

Niet voor het eerst wordt zijn veerkracht onderschat. Bij het begin van 
zijn carriere in de gemeentepolitiek van Leiden is de ex-student 
kunstgeschiedenis ook al geregeld bespot. In de lokale krant wordt hij 
door dan nog machtige PvdA'ers weggezet als 'de juniorwethouder' of 'de 
weekendwethouder', omdat hij met zijn portefeuille sport en cultuur 
alleen iets op zaterdag en zondag te doen zou hebben.

Tegelijkertijd openbaart zich in Leiden Pechtolds instinct voor 
marketing, beeldvorming en publiciteit. Hij groeit al snel uit tot de 
meest zichtbare wethouder van de stad. Nog jaren later vertellen 
voormalige collega's uit Leiden hoe Pechtold er steevast voor zorgt dat 
hij bij een groepsfoto altijd uiterst links op de foto terecht komt. Zo 
verschijnt zijn naam tenminste als eerste in het krantenonderschrift: 
'Vlnr Alexander Pechtold...'

Andere partijen ergeren zich aan zijn profileringsdrang, maar het levert 
wel succes op. D66 komt rond 2002 in een vrije val terecht; alleen 
Pechtold weet zich als lijsttrekker in Leiden aan de malaise bij 
gemeenteraadsverkiezingen te onttrekken. Zo komt hij binnen de partij te 
boek te staan als politiek talent.


'Vuil en vunzig'

Ook tijdens zijn moeizame eerste jaren op het Binnenhof blijft hij 
altijd de publiciteit zoeken. In een geruchtmakend interview met Opzij 
noemt hij de politiek in Den Haag 'nog vuiler en vunziger dan mensen 
denken'. Zijn naamsbekendheid en de steun van partij-idool Hans van 
Mierlo helpen hem uiteindelijk om na de val van Balkenende II het 
lijsttrekkerschap van D66 te winnen. Het lijkt een nog uitzichtlozer 
avontuur dan zijn ministerschap. D66 staat in sommige peilingen op nul 
zetels en verkeert in totale paniek. Uiteindelijk haalt Pechtold in 2006 
toch nog drie zetels.

Eenmaal in de Tweede Kamer beginnen zijn gloriejaren. Pechtold toont 
zich een geestige en snelle debater en vindt in Geert Wilders zijn 
ideale tegenstrever. Voor kiezers die gruwelen van de radicale 
anti-islamretoriek van de PVV is zijn scherpe en confronterende stijl 
een verademing. In de peilingen groeit 'de anti-Wilders' opeens als 
kool. De eerder nog verguisde Pechtold wordt in commentaren plotseling 
gezien als een potentiele premier.

Ook intern drukt de D66-leider zijn stempel. De zoon van een Rotterdamse 
ondernemer verzamelt consultants en mensen uit het bedrijfsleven om zich 
heen om D66 te professionaliseren. Een ex-medewerker van Deloitte & 
Touche wordt directeur op het partijbureau en moet van Pechtold een 
einde maken aan het amateurisme en de chaos. De partijleider belegt ook 
brainstormsessies met vertrouwelingen om het profiel van D66 te 
verbreden. Hij gaat in de jaren die volgen steeds meer hameren op het 
belang van onderwijs, economische hervormingen en de EU. De 
democratiseringsagenda verdwijnt naar de achtergrond.


Electoraal succes

De zakelijke en bestuurlijke aanpak van Pechtold is niet bij alle 
D66'ers even geliefd, maar het electorale succes maakt veel goed, al 
blijft de echte doorbraak uit. In 2010 heeft D66 last van de tweestrijd 
tussen CDA-premier Balkenende en VVD-leider Mark Rutte, maar Pechtold 
weet toch nog tien zetels binnen te halen. Onder het gedoogkabinet Rutte 
I groeit hij uit tot grote oppositieleider.

Toch zien Pechtolds directe rivalen hem niet als een echte 
premierskandidaat. In hun ogen blijft D66 op het gebied van veiligheid 
en immigratie te soft voor rechtse kiezers, terwijl de partij voor 
linkse kiezers  op sociaaleconomisch gebied te liberaal is. Pechtold  
bouwt wel een trouwe aanhang op onder de hoogopgeleide, progressieve en 
internationaal georienteerde kiezers.

De D66-leider houdt vast aan zijn eigen standpunten, maar zonder 
politieke calculatie is die strategie niet. Pechtold meent dat D66 in 
een politieke versplinterd landschap ook met 'slechts' tien tot twintig 
zetels een belangrijke rol kan spelen.

Dat blijk voor het eerst na de val van Rutte I. Pechtold neemt dan het 
voortouw om snel een noodbegroting in elkaar te draaien. Zo weet hij te 
voorkomen dat er midden in een diepe recessie politieke stuurloosheid 
ontstaat.

Het  levert hem veel goodwill en gezag op, maar bij de verkiezingen in 
2012 gaan VVD en PvdA er met de grote winst vandoor. Pechtold is al blij 
dat hij toch nog twaalf zetels haalt en bewijst daarna opnieuw dat zijn 
partij met een beperkt aantal zetel veel invloed kan uitoefenen.


Kingmaker

Om een meerderheid te vergaren in de Eerste Kamer moet het kabinet-Rutte 
II steeds bij hem aankloppen. Pechtold wordt de kingmaker op het 
Binnenhof en hij zorgt ervoor dat zijn kiezers dat ook meekrijgen. 
Telkens als een minister of bewindspersoon bij de D66-leider langskomt 
om steun te vragen, krijgen bevriende media een seintje om het tafereel 
vast te leggen. Pechtold wil best helpen om het kabinet overeind te 
houden midden in de economische crisis, maar dan moet zijn partij wel de 
credits krijgen.

De voormalige veilingmeester laat zo zien dat D66 niet langer de naieve 
juniorpartner is die zich laat inpakken door grotere partijen. Naast 
zijn rol als gedoger blijft hij hard oppositie voeren. Meerdere 
VVD-bewindspersonen moeten mede onder zijn druk het veld ruimen. Met 
PvdA-minister Ronald Plasterk, die hem ooit had omschreven als 'een 
omhooggevallen dorpsburgemeester', lijkt hij nog een oude rekening te 
vereffenen. Als de D66'er een motie van wantrouwen tegen Plasterk 
indient wegens geklungel rondom de activiteiten van AIVD, leidt dat tot 
een hoogoplopend conflict met een verontwaardigde Diederik Samsom.


Tol

De jaren van strijd op het Binnenhof beginnen dan langzaam hun tol te 
eisen. Zijn clashes met Wilders hebben van hem een dankbaar doelwit 
gemaakt voor rechtse websites en heethoofden op social media. Door zijn 
wheelen en dealen in de Haagse binnenkamer is hij volgens weer andere 
critici een toonbeeld geworden van het bestel dat D66 ooit wilde 
opblazen.

Ook in zijn priveleven moet Pechtold een prijs betalen. Zijn huwelijk 
komt in zwaar weer terecht, wat breed wordt uitgemeten op de Privepagina 
van De Telegraaf. De laatste jaren maakt hij soms een roekeloze indruk. 
Zo laat hij zich door een zakenman in een privejet naar Oekraine vliegen 
zonder dat te melden in het geschenkenregister van de Tweede Kamer. Dat 
een bevriende Canadese ex-diplomaat hem een appartement cadeau doet, 
maakt hij evenmin zelf bekend.

In 2017 begint Pechtold de campagne met de ontboezeming dat hij zal 
opstappen als D66 na de verkiezingen weer in de oppositie belandt. Hij 
wakkert zo zelf de discussie over zijn houdbaarheid aan, maar 
uiteindelijk boekt hij met negentien zetels toch nog 'de op twee na 
beste uitslag ooit'.

In het eerste jaar van het kabinet-Rutte III komt D66 niet goed uit de 
verf. Critici wijzen daarbij ook naar de beslissing van Pechtold om het 
raadgevend referendum zo snel mogelijk af te schaffen. De partijleider 
wil zo laten zien dat D66 moeilijke beslissingen durft te nemen. Zijn 
eigen achterban begrijpt er weinig van.


Nieuwe generatie

Pechtolds laatste grote politieke beslissing is zijn eigen vertrek. 
Opnieuw kijken sommige partijgenoten bezorgd toe. Menig D66'er rekende 
erop dat hij tenminste tot de Provinciale Statenverkiezingen in maart 
2019 zou aanblijven. Nu staat de nieuwe fractievoorzitter voor een hels 
karwei. De (tijdelijke) opvolger van Pechtold moet over een paar maanden 
meteen een cruciale verkiezingscampagne leiden. Het afbreukrisico is 
groot. Volgens alle peilingen stevent D66 in maart af op een forse 
nederlaag.

Pechtold gaat zich niet meer bemoeien met die campagne. Hij wil per se 
op het partijcongres in Den Bosch zijn vertrek aankondigen. Maanden 
geleden heeft hij dat al zo gepland. Niets mag die wens in de weg staan, 
ook de waarheid niet. Als er toch geruchten ontstaan over zijn vertrek, 
zegt Pechtold voor draaiende camera's dat er niets van die berichten 
klop. Ook zijn directe medewerkers worden gedwongen om de waarheid even 
te verdoezelen. De man die de politiek ooit vuil en vunzig noemde, 
schrikt na ruim dertien jaar aan het Binnenhof niet terug voor wat 
leugentjes om eigen bestwil.

'Een nieuwe generatie is aan zet', concludeert Pechtold zelf. 'Het is 
mooi geweest.'

--------
(c) 2018 Persgroep