[D66] Baas in eigen brein (1979)

[A.O.]

https://www.canonsociaalwerk.eu/nl_cbg/details.php?cps=9&canon_id=513
https://www.canonsociaalwerk.eu/1979_Baas-in-eigen-brein/32-GEKKEMKRANT-baas-in-eigen-brein-kl.pdf
https://www.canonsociaalwerk.eu/1979_Baas-in-eigen-brein/Gemma-Blok-Baas-in-eigen-brein-2004.pdf
http://www.canonsociaalwerk.eu/1964_Pandora/1978-MGv-Heerma_vVoss-GEKKENBEWEGING-k.pdf

1979 Baas in eigen brein
Protest tegen behandelmethoden


Met de bedoeling 'het medische establishment omver te halen' startte de 
Gekkenkrant in 1973 met ludieke acties. In een speciaal medicijnnummer 
(oplage 8000 exemplaren) deelde de redactie ervaringen over het eigen 
medicijngebruik. Uit lezersreacties bleek vervolgens dat er in het hele 
land veel kalmerende middelen werden voorgeschreven, vooral aan 
huisvrouwen. Dit leidde tot artikelen waarin heftig kritiek werd geuit 
op de ‘biologische psychiatrie’, waarbij vooral het werk van de 
Utrechtse hoogleraar en psychiater Herman van Praag als doelwit 
fungeerde. In 1979 volgde de oproep voor een Valiumvrije vrijdag (‘Sta 
eens stil bij die pil’) in het kader van de ‘Week van de psychiatrie’. 
Het thema was Baas in eigen brein.

Die eerste Week van de psychiatrie werd georganiseerd door het KLAP, 
Kollektief van Landelijke Akties in de Psychiatrie. Het ‘Kollektief’ 
werd in 1973 opgericht door kritische werkers uit de inrichting 
Wolfheze. Zij riepen in 1974 de eerste landelijke Dag van de Psychiatrie 
uit, die later uitgroeide tot een week. Kritiek op behandelingen in 
inrichtingen en op het voorschrijven van medicijnen nam tijdens deze 
manifestaties een steeds belangrijker plaats in. In 1979 leiddde dat tot 
de zeer druk bezochte actieweek met als motto: Baas in eigen brein, die 
veel aandacht in de media kreeg. De Valiumvrije vrijdag was onderdeel 
van deze week. Het idee was dat mensen hun kalmeringspillen zouden laten 
staan en hun ervaringen daarover zouden uitwisselen. Veel initiatieven 
van de cliëntenbeweging in de jaren zeventig zijn inmiddels verdwenen of 
aanmerkelijk van karakter veranderd, maar de Week van de Psychiatrie 
heeft de tand des tijds doorstaan. Elk jaar wordt de week nog eind maart 
georganiseerd.

De kritiek op de behandelmethoden in de psychiatrie nam in de tweede 
helft van de jaren zeventig steeds massalere vormen aan. Het boek van 
Jan Foudraine haalde in Nederland eerder al een ongekend aantal 
herdrukken, met een oplage die boven de 200.000 uitkwam. Maar de kritiek 
bereikte internationaal een ongekend groot publiek dankzij het succes 
van de Amerikaanse bestseller en film One Flew over the Cuckoo’s Nest 
(1975).

In deze context kwam een andere veel voorkomende behandeling, de 
elektroshock, onder steeds scherpere kritiek te staan. Vanuit de 
redactie van de Gekkenkrant ontstond de Nationale Anti Shock Actie 
(NASA), die het met haar acties in 1977 voor elkaar kreeg om deze 
behandelmethode vrijwel van de kaart te vegen. Ook het voorschrijven van 
medicijnen kwam steeds zwaarder onder vuur te liggen. Begin jaren 
zeventig had het New Yorkse Release een kritische brochure uitgegeven, 
Consumers guide to Psychiatric Medication, die er op gericht was om 
cliënten kritischer en zelfbewuster te maken tegenover het voorschrijven 
van medicijnen. Je hoeft niet alles te slikken, was ook de boodschap die 
de Gekkenkrant en de Cliëntenbond bij herhaling verkondigde.

Uiteindelijk vertaalde de Cliëntenbond al deze informatie in 1983 in de 
brochure Slikken of gespoten worden. Over medicijnen en zo in de 
psychiatrie. De schrijver, chemicus Henk van Gaal, was zelf na jarenlang 
gebruik van neuroleptica en slaapmiddelen op eigen kracht gestopt: 'een 
strijd naar bewust worden van mijn angsten en gevoelens.' In het 
voorwoord van de brochure klaagde de Haagse psychiater C. van der Kroef 
de agressieve verkoopmethoden van de farmaceutische industrie aan. 
Volgens schattingen zouden daardoor in 1983 miljoenen mensen voor 
honderden miljoenen guldens nodeloos veel slaap- en kalmeringsmiddelen, 
antidepressiva en medicijnen tegen psychosen gebruiken. Voor de 
farmaceutische industrie waren omzet en winsten belangrijker dan genezing.

Een fel tegenstander van deze industrie was de latere ggz-beleidsmaker 
en onderzoeker Ed van Hoorn. Na een huwelijkscrisis kreeg Van Hoorn het 
nieuwe slaapmiddel Halcion voorgeschreven. 'Ik heb dat middel in 
zwaarste dosering maandenlang gebruikt en ik heb het overleefd, iets dat 
veel anderen niet kunnen zeggen', vertelt hij. Door de bijwerkingen van 
het middel voelde hij zich steeds vreemder en toen hij hulp zocht kwam 
hij in een inrichting terecht. Dat was in de jaren tachtig het begin van 
het einde. Van Hoorn redde zichzelf door actief te worden in de 
cliëntenbeweging.

De kritiek leidde ook ergens toe. Zo slaagde psychiater Van der Kroef er 
samen met televisiemaker Jaap van Meekren eind jaren tachtig in het 
slaapmiddel Halcion aan de schandpaal te nagelen. Kort daarop volgde een 
rechtszaak waarna slachtoffers schadevergoeding kregen. Maar de 
farmaceutische industrie blijkt nooit voor één gat te vangen. Het 
slaapmiddel is – na een rechtszaak – tegenwoordig gewoon weer 
verkrijgbaar, met een verbeterde bijsluiter en in minder hoge doseringen.

In de jaren tachtig en negentig nam tenslotte het verzet tegen het 
voorschrijven van medicijnen af door de opkomst van 
patiëntenorganisaties als Vereniging voor Manisch Depressieven en 
Betrokkenen (1986) en Anoiksis (1993), vereniging voor 'mensen met 
chronische psychosen en schizofrenie'. (Zie voor de opkomst van 
patiëntenorganisaties: 1983 - Ria van der Heijden.) Beide 
patiëntenverenigingen, daarbij gesteund door Ypsilon, zetten zich niet 
af tegen het gebruik van medicijnen en dwang. 'We kunnen daar niet 
buiten’, was hun meer pragmatische insteek. Wel laten zij regelmatig 
kritische geluiden horen over de grote hoeveelheden medicatie, gevolg 
van een in hun ogen te routineus voorschrijfbeleid. De 
patiëntenorganisaties maken zich vooral sterk voor de kwalitatieve 
verbetering van de zorg binnen de medische psychiatrie.

In dit nieuwe klimaat keert vanaf het begin van de jaren negentig ook de 
elektroshock weer terug als behandelmethode. Tot ongenoegen van 
kritische delen van de cliëntenbeweging die er zelfs een kort geding 
over aanspanden. Het heeft niet mogen baten. De methode wordt nu weer 
regelmatig toegepast, zij het veel verfijnder en onder strikte voorwaarden.

Zo leek de jaren-zeventig-weerstand tegen medicijngebruik geheel te 
verdampen. De vorderingen van neurologie en hersenswetenschappen over 
hoe het menselijk brein werkt, speelden daarin ook een rol. Zelfs in het 
blad Ondersteboven van de ‘anti-medische’ Cliëntenbond, verschijnen 
vanaf de jaren negentig verhalen over verstandig gebruik van medicijnen. 
Maar de kritiek is niet verstomd. Want de rol van de farmaceutische 
industrie die altijd belang heeft bij meer (in plaats van minder) 
medicijnen is voldoende reden om kritisch te blijven over het 
voorschrijven van medicijnen. Dat ze soms nodig zijn, daar is iedereen 
het tegenwoordig wel over eens. In welke mate en voor hoe lang, daarover 
blijven de meningen verschillen en blijft vanuit de cliëntenorganisaties 
kritische waakzaamheid geboden.

Publicatiedatum: 20-11-2015
Datum laatste wijziging :21-06-2016
Auteur(s): Petra Hunsche,